5
ʲРÁÓËÈ×ÎÂ
Ôàíòàñòè÷íèé ðîìàí
Ïåðåêëàä ç ðîñ³éñüêî¿
ßðîñëàâà Ïàâëþêà
ÑÅËÈÙÅ
ÒÅÐÍÎϲËÜ
ÍÀÂ×ÀËÜÍÀ ÊÍÈÃÀ ÁÎÃÄÀÍ
ÊȯÂ
ÂÅÑÅËÊÀ
6
ÁÁÊ 84(2Ðîñ)
Á90
ISBN 966-692-283-5
(á-êà)
ISBN 966-692-876-0
(óêð., Íàâ÷àëüíà êíèãà
Áîãäàí)
ISBN 966-01-0397-2 (óêð., Âåñåëêà)
Âñòóïíå ñëîâî Þð³ÿ ²âàíåíêà
²ëþñòðàö³¿ Âàëåð³ÿ Ðóäåíêà
Ïåðåêëàäåíî çà âèäàííÿì:
Ìîñêâà: Äåòñêàÿ ëèòåðàòóðà. 1988.
Á³áë³îòåêà ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðè äëÿ ä³òåé ó 100 òîìàõ
ѲÒÎÂÈÄ
çàñíîâàíà 2004 ðîêó
Îõîðîíÿºòüñÿ çàêîíîì ïðî àâòîðñüêå ïðàâî.
Æîäíà ÷àñòèíà öüîãî âèäàííÿ íå ìîæå áóòè âèêîðèñòàíà ÷è â³äòâîðåíà
â áóäü-ÿêîìó âèãëÿä³ áåç äîçâîëó àâòîðà ïåðåêëàäó ÷è âèäàâöÿ.
Áóëè÷îâ ʳð
Á90 Ñåëèùå: Ôàíòàñòè÷íèé ðîìàí. Äëÿ ñåðåä. òà ñò. øê. â³êó/
Ïåð. ç ðîñ. ß. Ïàâëþêà Òåðíîï³ëü: Íàâ÷àëüíà êíèãà
Áîãäàí;
Ê.: Âåñåëêà, 2006. 304 c. (Á³áë³îòåêà ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðè äëÿ
ä³òåé ó 100 òîìàõ Ñâ³òîâèä. Ñåð³ÿ òðåòÿ. ˳òåðàòóðà ÕÕ ñòîë³òòÿ.)
ISBN 966-692-283-5 (á-êà)
ISBN 966-692-876-0
(óêð., Íàâ÷àëüíà êíèãà
Áîãäàí)
ISBN 966-01-0397-2
(óêð., Âåñåëêà)
ÁÁÊ 84(2Ðîñ)
© Áóëè÷îâ Ê., 1988
© Âèäàâíèöòâî
Íàâ÷àëüíà êíèãà
Áîãäàí, á-êà,
ìàêåò, õóäîæíº îôîðìëåííÿ, 2006
© Ïàâëþê ß., ïåðåêëàä, 2006
7
ʲРÁÓËÈ×ÎÂ
ÒÂÎÐÅÖÜ ÔÀÍÒÀÑÒÈ×ÍÈÕ Ñ²ҲÂ
Îäèí ³ç íàéâ³äîì³øèõ ðîñ³éñüêèõ ôàíòàñò³â ²ãîð Âñåâîëîäîâè÷
Ìîæåéêî, êîòðèé ïðèáðàâ ñîá³ ïñåâäîí³ì ʳð Áóëè÷îâ, íàðî-
äèâñÿ 18 æîâòíÿ 1934 ðîêó â Ìîñêâ³. Ó äèòèíñòâ³, ÿê ³ áàãàòî éîãî
ðîâåñíèê³â, ìàéáóòí³é ôàíòàñò ëþáèâ îïîâ³ä³ ïðî ðîçâ³äíèê³â, ðî-
ìàíè À. Äþìà, Æ. Âåðíà, Ã. Âåëëñà, ìð³ÿâ ïðî ìàíäðè, íàóêîâ³ â³ä-
êðèòòÿ òà ãåðî¿÷í³ â÷èíêè. Ïðèì³ðîì, óÿâëÿþ÷è ñåáå äîñë³äíèêîì
àìàçîíñüêèõ íåòð³â, â³í ñõîäèâ óçäîâæ ³ âïîïåðåê ìàéæå âñ³ ï³äìîñ-
êîâí³ îêîëèö³. Õëîï÷èê íàïîëåãëèâî âèâ÷àâ êíèãè ²âàíà ªôðåìîâà
ïðî ïàëåîíòîëîã³÷í³ åêñïåäèö³¿ ó ïóñòåëþ Ãîá³, çáèðàâ êîëåêö³¿
ì³íåðàë³â, óÿâëÿþ÷è ñåáå ñïðàâæí³ì ãåîëîãîì. Çäàâàëîñÿ, â³í ³ ñïðàâ-
ä³ íèì ñòàíå, ïðîòå äîëÿ ðîçïîðÿäèëàñÿ ³íàêøå: çàê³í÷èâøè øêîëó,
²ãîð Ìîæåéêî âñòóïèâ ó Ìîñêîâñüêèé ïåäàãîã³÷íèé ³íñòèòóò ³íî-
çåìíèõ ìîâ ³ìåí³ Ìîð³ñà Òîðåçà. ϳñëÿ éîãî çàê³í÷åííÿ, ó 1957
1959 ðîêàõ, ïðàöþâàâ ïåðåêëàäà÷åì íà áóä³âíèöòâ³ ó äàëåê³é àç³éñü-
ê³é êðà¿í³ Á³ðì³.
Êðàñà ñõ³äíî¿ êóëüòóðè çàõîïèëà þíàêà, éîìó âèäàâàëîñÿ, ùî
â³í îïèíèâñÿ ó êàçö³. Ç â³êîí ãîòåëþ, äå ìåøêàâ ìàéáóòí³é ïèñü-
ìåííèê, âåëè÷íî ïèøàëèñÿ ñòàðîâèíí³ ìóðè áóää³éñüêèõ õðàì³â,
ïðèâàáëþþ÷è ñâîºþ òàºìíè÷³ñòþ ³ íåïîâòîðí³ñòþ. Êîëè ñõîäèëî
ñîíöå, âîíè íà÷å îæèâàëè ó âñ³é ñâî¿é âåñåëêîâ³é ïèøíîò³ áëàêèò-
í³é, ô³îëåòîâ³é, çîëîòàâ³é, ñòàþ÷è ñõîæèìè íà ÿê³ñü íåçåìí³ âèäè-
âà. Ïåðåáóâàþ÷è ï³ä âðàæåííÿì â³ä Ñõîäó, ²ãîð Âñåâîëîäîâè÷ ï³ñëÿ
ïîâåðíåííÿ ó Ìîñêâó âñòóïèâ ó àñï³ðàíòóðó ²íñòèòóòó ñõîäîçíàâ-
ñòâà ÀÍ ÑÐÑÐ, à â 1966 ðîö³ çàõèñòèâ êàíäèäàòñüêó äèñåðòàö³þ
ïðî ³ñòîð³þ ñåðåäíüîâ³÷íî¿ Á³ðìè Ïàãàíñüêà äåðæàâà.
Çãîäîì ðîçïî÷àëèñÿ íàóêîâ³ äîñë³äæåííÿ, êîï³òêà ïðàöÿ íàä íà-
ïèñàííÿì ìîíîãðàô³é. Çäàâàëîñÿ, ùî æèòòÿ ³ íàäàë³ éòèìå ñâî¿ì
çâè÷àºì ðîçì³ðåíå, âèâàæåíå æèòòÿ íàóêîâöÿ, àëå òðàïèëîñÿ
³íàêøå... Ó ²ãîðÿ Âñåâîëîäîâè÷à ï³äðîñòàëà äîíüêà Àë³ñà. ¯¿ íå ö³-
êàâèëà ³ñòîð³ÿ Á³ðìè, ïðîòå çàâæäè õîò³ëîñÿ, ùîáè òàòóñü, çàáóâøè
ïðî ñïðàâè, ðîçïîâ³äàâ ¿é ùîñü ö³êàâå ³ íåçâè÷àéíå... Ñïåö³àëüíî
äëÿ äîíüêè â³í ïî÷àâ âèãàäóâàòè ôàíòàñòè÷í³ ³ñòî𳿠ïðî ä³â÷èíêó
Àë³ñó ç ÕÕ² ñòîë³òòÿ. Þíà ãåðî¿íÿ çàçíàâàëà íåéìîâ³ðíèõ ïðèãîä,
â³äâ³äóâàëà äàëåê³ ïëàíåòè, ïîòðàïëÿëà ó ìèíóëå, çóñòð³÷àëàñÿ
8
ç íåáà÷åíèìè ³ñòîòàìè, ïîïðè âñå çàëèøàþ÷èñü ìàëåíüêîþ òðè-
íàäöÿòèð³÷íîþ ä³â÷èíêîþ... Çá³ðêà îïîâ³äàíü ijâ÷èíêà, ç ÿêîþ
í³÷îãî íå òðàïèòüñÿ áóëà îïóáë³êîâàíà 1965 ðîêó â àëüìàíàñ³
Ñâ³ò ïðèãîä (Ìèð ïðèêëþ÷åíèé).
Çãîäîì òðàïèëàñÿ ùå îäíà ö³êàâà ïðèãîäà. Íàïðèê³íö³ 1966 ðîêó
ó æóðíàë³ Øóêà÷ (Èñêàòåëü) öåíçóðà çàáîðîíèëà ïóáë³êàö³þ
îïîâ³äàííÿ îäíîãî ³íîçåìíîãî àâòîðà. Âèíèêëà ïðîáëåìà, îñê³ëüêè
îáêëàäèíêà áóëà âæå âèäðóêóâàíà. Ç íå¿ íà ïðèãí³÷åíèõ ïðàö³â-
íèê³â ðåäàêö³¿ ñóìíî äèâèâñÿ êðèõ³òíèé äèíîçàâðèê ó áàíö³. Ó ðåäàê-
ö³¿ áóëà ïàí³êà, çãàäóâàâ ²ãîð Âñåâîëîäîâè÷. Òîä³ äåê³ëüêà
÷îëîâ³ê, ³ ÿ ðàçîì ç íèìè, âèð³øèëè òåðì³íîâî íàïèñàòè òâ³ð äî
ìàëþíêà. Óðàíö³ ÿ ïðèí³ñ îïîâ³äàííÿ Êîëè âèìåðëè äèíîçàâðè?
²ìÿì äëÿ ïñåâäîí³ìà ñòàëî ³ìÿ äðóæèíè, ïð³çâèùåì ä³âî÷å ïð³ç-
âèùå ìàòåð³. Îòæå, âñÿ ñ³ìÿ áóëà çàäîâîëåíà...
Òàê íåñïîä³âàíî ³ çÿâèâñÿ îäèí ³ç íàéïîïóëÿðí³øèõ ðîñ³éñüêèõ
ïèñüìåííèê³â-ôàíòàñò³â ʳð Áóëè÷îâ. ², î÷åâèäíî, éîìó äóæå
ñïîäîáàëîñÿ ïèñàòè äëÿ ä³òåé, áî óñë³ä çà ïåðøèìè êîðîòåíüêèìè
îïîâ³äàííÿìè ïðî Àë³ñó çÿâèëèñÿ ñïðàâæí³ òîâñò³ êíèãè: ijâ÷èíêà
ç Çåìë³ (1974), Ñòî ðîê³â òîìó âïåðåä (1978), ̳ëüéîí ïðèãîä
(1982), Íåïîñèäà (1985), Íîâ³ ïðèãîäè Àë³ñè (1990)... Çãîäîì
Àë³ñà Ñåëåçíüîâà ñòàëà ê³íîç³ðêîþ ʳð Áóëè÷îâ íàïèñàâ ñöå-
íà𳿠äî ìóëüòô³ëüìó Òàºìíèöÿ òðåòüî¿ ïëàíåòè ³ ïÿòèñåð³éíîãî
õóäîæíüîãî ô³ëüìó Ãîñòÿ ç ìàéáóòíüîãî.
Êîæíà íîâà çóñòð³÷ ³ç Àë³ñîþ, ä³â÷èíêîþ ³ç ÕÕ² ñòîð³÷÷ÿ, âè-
êëèêàëà ó ÷èòà÷³â ³ ãëÿäà÷³â çàõîïëåííÿ òà íåïåðåáóòíþ çàö³êàâëå-
í³ñòü. Ðîçïîâ³äàþ÷è ïðî ïðèãîäè ñâ ãåðî¿í³, ïèñüìåííèê íåîäíî-
ðàçîâî íàãîëîøóâàâ, ùî ó êîñì³÷íèé â³ê éîìó õîò³ëîñÿ ïèñàòè äëÿ
ä³òåé ö³êàâ³ ³ñòî𳿠ïðî ì³æïëàíåòí³ ïîäîðîæ³ òà íåçâè÷àéí³ ïî䳿,
à íå ñòâîðþâàòè íàäóìàí³ ñþæåòè ïðî ï³îíåðà Âàñþ, êîòðèé ïîòðà-
ïëÿº ó êîðîë³âñòâî, äå ïðàâèòü ëèõèé êîðîëü...
Íàéá³ëüø âäàëîþ ç óñ³õ ïîâ³ñòåé ïðî Àë³ñó êðèòèêè íàçèâàþòü
Ñòî ðîê³â òîìó âïåðåä. Öÿ ðîçóìíà, ñåðéîçíà êíèãà, ïîïðè êóìåäí³
ïðèãîäè ¿¿ ãåðî¿â, çâåðòຠóâàãó âäóìëèâîãî ÷èòà÷à íà òàêó âàæëèâó
ïðîáëåìó, ÿê â³äïîâ³äàëüí³ñòü êîæíîãî ç íàñ ïåðåä ìàéáóòí³ìè
ïîêîë³ííÿìè. ijòè ÕÕ² ñòîð³÷÷ÿ, ÿêèìè ¿õ áà÷èâ ʳð Áóëè÷îâ, çîâ-
ñ³ì íå çàíóäè, êîòð³ çíàþòü ³ âì³þòü ãåòü óñå íà ñâ³ò³. Âîíè òàê³ æ,
ÿê ³ ìè, çàâæäè ãîòîâ³ äîïîìîãòè äðóãîâ³, íàâ³òü ÿêùî òîé äðóã
æèâå ñòî ðîê³â òîìó âïåðåä.
Àëå ʳðó Áóëè÷îâó õîò³ëîñÿ ïèñàòè é ³íø³ êíèãè. Éîãî ïåðó
íàëåæèòü ³ðîí³÷íà åïîïåÿ ïðî çàãóì³íêîâå ì³ñòå÷êî Âåëèêèé Ãóñëÿð
9
òà éîãî ñëàâíîãî ìåøêàíöÿ Êîðíåë³ÿ Óäàëîâà, äëÿ êîòðîãî ïðîáëåìà
êîíòàêò³â ³ç ïðèáóëüöÿìè âæå äàâíî âèð³øåíà.
Óïðîäîâæ òðèäöÿòè ðîê³â òâîð÷îãî øëÿõó ïðî Âåëèêèé Ãóñëÿð
ïèñüìåííèê íàïèñàâ ÷èìàëî òâîð³â. Öå ñïîâíåí³ äîáðîòè ³ âîäíî-
÷àñ äåùî ñóìîâèò³ ³ñòî𳿠ïðî òàê³ ñîá³ ôàíòàñòè÷í³ âèíàõîäè äèâà-
êóâàòîãî ïðîôåñîðà ̳íöà, êîòðèé õî÷å çðîáèòè óñå ÿêíàéêðàùå,
à âèõîäèòü ÿê çàâæäè. Ó öèõ òâîðàõ â³äáóâàþòüñÿ çóñòð³÷³ ç ïðèáóëü-
öÿìè, ö³ òâîðè ïðîñÿêíóò³ ð³çíèìè äèâàìè ³ ùåäðî ïðèïðàâëåí³
àâòîðñüêîþ ³ðîí³ºþ òà ãóìîðîì.
Ó òâîð÷îñò³ ʳðà Áóëè÷îâà çàñëóãîâóþòü òàêîæ óâàãè ³ñòî𳿠ïðî
êîñì³÷íîãî ë³êàðÿ Ïàâëèøà. Ïàâëèø³âñüêèé öèêë â³äêðèâຠðîìàí
Îñòàííÿ â³éíà (1970) îäèí ³ç ïåðøèõ ó êîëèøíüîìó Ðàäÿíñüêî-
ìó Ñîþç³ òâîð³â ïðî çãóáí³ íàñë³äêè àòîìíî¿ êàòàñòðîôè. Òóò ìè
çíàéîìèìîñÿ ³ç ñîðîêàð³÷íèì êîðàáåëüíèì ë³êàðåì Âëàäèñëàâîì
Ïàâëèøåì, äîñèòü çä³áíèì ³ äîïèòëèâèì, íå íàäòî ìàðíîñëàâíèì,
ÿêèé íå âòðàòèâ ö³êàâîñò³ äî æèòòÿ. Íà éîãî øëÿõó òðàïëÿþòüñÿ
êàòàñòðîôè ³ ïðèãîäè, ÿê³ â³í óñï³øíî äîëàº, çàçíàþ÷è àâàð³é, äî-
ïîìàãàþ÷è ³íøèì ïîòåðï³ëèì, ÷è ïðîñòî ìàíäðóþ÷è â³ä ïëàíåòè äî
ïëàíåòè, â³ä åêñïåäèö³¿ äî åêñïåäèö³¿, òà âñå æ çàëèøàþ÷èñü äîòåï-
íèì ïåðåñì³øíèêîì ³ ùèðîþ ëþäèíîþ.
Îêðåìå ì³ñöå ó öüîìó öèêë³ çàéìຠðîìàí Ñåëèùå (1988)
òâ³ð ïðî ëþäåé â åêñòðåìàëüíèõ óìîâàõ, òàêèõ ñîá³ êîñì³÷íèõ ðîá³í-
çîí³â, ÿê³ âîëåþ âèïàäêó îïèíèëèñÿ íà ìàëîïðèäàòí³é äëÿ æèòòÿ
ëþäèíè ïëàíåò³. Ëþäè óö³ë³ëè, îäíàê íå çìîãëè ïðîòèñòîÿòè òàì-
òåøí³é ïðèðîä³, âîíè âèìóøåí³ ïðèñòîñîâóâàòèñü äî íå¿, âæèâà-
òèñü ó ÷óæèé ³ õèæèé ë³ñ, ïîäåêîëè âòðà÷àþ÷è íàä³þ ³ ïîòðîõó
çàáóâàþ÷è íàáóòêè ³ áëàãà öèâ³ë³çîâàíîãî ñóñï³ëüñòâà. Ó öüîìó
òâîð³ ãîñòðî ïîñòຠïðîáëåìà çáåðåæåííÿ äóõîâíèõ ö³ííîñòåé, àäæå
áîðîòüáà çà âèæèâàííÿ âïåðòî âèëó÷ຠìîðàëüí³ ³äåàëè ç³ ñâ³äî-
ìîñò³ ëþäåé.
Îòæå, ó Ñåëèù³ êîñì³÷íèé êîðàáåëü Ïîëþñ çàçíຠàâàð³¿
³ îïèíÿºòüñÿ íà äàëåê³é ³ íåîáæèò³é ïëàíåò³, çàãóáëåí³é ó áåçìåæ-
íîìó Âñåñâ³ò³. Ïîòåðï³ë³ âòðà÷àþòü çâÿçîê ³ç áàçîþ. Ò³, êîòð³ âèæè-
ëè ó æîðñòîêîìó, íåïðèâ³òíîìó ñâ³ò³ ïîì³æ ðîñëèí-õèæàê³â ³ íàâ³òü
ïðèñòîñóâàëèñÿ äî íåëþäñüêèõ óìîâ ïëàíåòè, ïîáóäóâàëè Ñåëè-
ùå. Ñòàð³, ó êîòðèõ ùå ñâ³æà ïàìÿòü ïðî äèâà çåìíî¿ öèâ³ë³çàö³¿,
ïîñòóïîâî âèìèðàþòü, îñê³ëüêè áîðîòüáà çà âèæèâàííÿ ïîòðåáóº
ìàêñèìóìó æèòòºâî¿ åíåð㳿. Ñåëèùí³ åêñïåäèö³¿, ÿê³ âðÿäè-ãîäè
ñïîðÿäæàþòü äëÿ â³äíîâëåííÿ êîíòàêòó ç áàçîþ, çàçíàþòü íåâäà÷.
10
Ïëàíåòà çàòÿãóº çåìëÿí ó ñâî¿ òåíåòà, ïðèìóøóº çàáóâàòè ìèíóëå
æèòòÿ ³ íåâìîëèìî ñêî÷óâàòèñÿ äî ñòàíó äèêóíñòâà.
Ç ïëèíîì ÷àñó ó Ñåëèù³ âèðîñòຠíîâå ïîêîë³ííÿ, ÿêå, âèõîâàíå
áåçæàëüíèì ñâ³òîì, ñòຠéîãî ìàéæå íåâ³äºìíîþ ÷àñòèíîþ. Öå ïî-
êîë³ííÿ íå áà÷èëî ³íøîãî æèòòÿ, êð³ì æèòòÿ íà ö³é íåïðèâ³òí³é
ïëàíåò³. Äîðîñë³ ìåøêàíö³ Ñåëèùà âèð³øóþòü çðîáèòè îñòàííþ
ñïðîáó, ïîñëàâøè ó íåáåçïå÷íó ìàíäð³âêó ñàìå ¿õ ùå íå äîðîñëèõ,
àëå âæå é íå ä³òåé: ijêà é Îëåãà. ijê, ñïðèòíèé, ñèëüíèé
÷óäîâî ïî÷óâຠñåáå ó æîðñòîêèõ óìîâàõ ïëàíåòè. Ïî ñóò³, â³í
óæå ñïðàâæí³é àáîðèãåí. Íàòîì³ñòü Îëåã çíà÷íî ñëàáøèé, ïðîòå
öèâ³ë³çîâàí³øèé ³ ðîçóìí³øèé. Ñàìå ì³æ öèìè äâîìà ïåðñîíàæàìè
â³äáóâàºòüñÿ ïðèõîâàíà áîðîòüáà. Êîæåí ³ç íèõ íåìîâ óîñîáëþº ò³
øëÿõè ðîçâèòêó, ÿê³ íåìèíó÷å ïîñòàíóòü ïåðåä ìåøêàíöÿìè Ñåëè-
ùà ó íåäàëåêîìó ìàéáóòíüîìó.
Ä³ê ³ Îëåã ìàþòü ñâî¿õ ïðèá³÷íèê³â ³ ñóïðîòèâíèê³â. Òàê, ìàé-
æå âñå ñòàðøå ïîêîë³ííÿ, îñîáëèâî ó÷èòåëü Áîðèñ, êîòðîãî âñ³
çâóòü Ñòàðèé, ïîêëàäຠñïîä³âàííÿ íà Îëåãà. ³í â³ðèòü, ùî çàâäÿêè
ðîçóìîâèì çä³áíîñòÿì õëîïöÿ ìîëîäü çìîæå ïîêðàùèòè òÿæê³ óìîâè
³ñíóâàííÿ ³ ã³äíî âèéòè ³ç ñêðóòíîãî ñòàíîâèùà, íå âòðàòèâøè
äóõîâíèõ ³äåàë³â. Îñíîâíå äëÿ Ñòàðîãî çáåðåãòè ìîðàëüí³ ö³í-
íîñò³. Òîìó â³í íàâ÷ຠä³òåé Ñåëèùà, ïåðåäຠ¿ì ñâî¿ çíàííÿ. Çâè-
÷àéíî, Ñòàðèé ðîçó쳺, ùî ïîòðàïèâøè ó íåëþäñüê³ óìîâè ³ñíó-
âàííÿ, äóæå âàæêî çáåðåãòè íàáóòêè öèâ³ë³çàö³¿. Ðåàëüíî îö³íþþ÷è
ñèòóàö³þ, â³í äîõîäèòü äî ïåñèì³ñòè÷íèõ âèñíîâê³â Ñåëèùå àáî
âèìðå, àáî çäè÷à⳺ Äèâëÿ÷èñü íà ijêà, íà éîãî çäàòí³ñòü ïðè-
ñòîñîâóâàòèñÿ äî íàâêîëèøíüîãî ñåðåäîâèùà, â³ä÷óâàþ÷è ó éîãî
ä³ÿõ àãðåñèâíèé ³íñòèíêò âåðõîâîäñòâà íàä ³íøèìè, Ñòàðèé ïðîãíî-
çóº ìîæëèâ³ñòü ñòðàøí³øîãî, í³æ ô³çè÷íà ñìåðòü, ìàéáóòíüîãî
ñìåðòü äóõîâíîñò³. Òîìó ³ â³í, é ³íø³ ñòàð³ ïëåêàþòü íàä³þ íà
â³äíîâëåííÿ çâÿçêó ³ç Çåìëåþ.
Îäíàê íå âñ³ äîðîñë³ ìåøêàíö³ Ñåëèùà ïîä³ëÿþòü ïîãëÿäè Ñòà-
ðîãî. Äåÿê³ ç íèõ äàâíî âòðàòèëè â³ðó ó ïîðÿòóíîê. Ñåðåä íèõ
³ àñòðîíîì Õðèñòèíà, ÿêà, îñë³ïíóâøè, áåçïåðåðâíî íàð³êຠíà äîëþ
³ íå ðîçðàõîâóº íà òå, ùî âîíè êîëèñü âèáåðóòüñÿ ç ö³º¿ íåïðèâ³ò-
íî¿ ïëàíåòè. Ñõîæî¿ äóìêè ïðèòðèìóºòüñÿ é ìàòè Îëåãà, ²ðèíà.
Âîíà, çàãàäóþ÷è íà ìàéáóòíº, øóêຠñèíîâ³ íàðå÷åíó, ì𳺠ïðî
âíóê³â, ãàäàþ÷è, ùî Ñåëèùå áóäå ³ñíóâàòè ëèøå çàâäÿêè ïðîäîâ-
æåííþ ðîäó. ²ðèíà ÷óäîâî ðîçó쳺 ijê ñèëüí³øèé, ñïðèòí³øèé
çà Îëåãà ³ ñàìå çàâäÿêè òàêèì ëþäÿì, ÿê â³í, º íàä³ÿ íà âèæè-
âàííÿ.
11
À îò äëÿ ä³òåé Ñåëèùà ijê äàâíî áåççàïåðå÷íèé ë³äåð, âîíè
ìð³þòü áóòè ñõîæèìè íà íüîãî. Äëÿ þíîãî ïîêîë³ííÿ çíàííÿ Ñòà-
ðîãî º í³÷èì ³íøèì, ÿê ì³ôîì, êàçêîþ, ùî íå ìຠðåàëüíîãî ï³ä´ðó-
íòÿ. ¯ì íàáàãàòî áëèæ÷³ ³ çðîçóì³ë³ø³ ðîñëèíè-õèæàêè, ùî ðîñòóòü
ïîðÿä ³ç äîì³âêîþ, ç ÿêèìè ìîæíà ïîãðàòèñÿ ó äîùîâó ïîãîäó,
ç äåÿêèõ çâàðèòè þøêó, ³íøèìè ïîëàñóâàòè ijòè ³íàêøå, í³æ
äîðîñë³, äèâëÿòüñÿ íà íàâêîëèøí³é ñâ³ò, îñê³ëüêè âîíè ñïîð³äíèëè-
ñÿ ç íèì, ñòàëè éîãî ÷àñòèíîþ.
Çâàæàþ÷è íà âñå öå, äîðîñë³ ðîçóì³þòü, ùî â äèêèõ óìîâàõ
ïëàíåòè ä³òè é íå ìîæóòü áóòè ³íàêøèìè, òîìó âáà÷àþòü ºäèíèé
ïîðÿòóíîê ó â³äíîâëåíí³ çâÿçêó ç áàçîþ. Âîíè çíàõîäÿòü âèõ³ä,
ïîñèëàþ÷è ï³äë³òê³â ó ïîõ³ä íà ïåðåâàë äî êîñì³÷íîãî êîðàáëÿ.
Îñòàííÿ åêñïåäèö³ÿ âèÿâëÿºòüñÿ óñï³øíîþ, ï³äë³òêè ä³ñòàþòüñÿ
äî Ïîëþñà, ïðèíîñÿòü çâ³äòè áàãàòî ö³ííèõ ðå÷åé äëÿ ùîäåí-
íîãî âæèòêó, à ãîëîâíå çÿâëÿºòüñÿ íàä³ÿ íàëàãîäèòè çâÿçîê
ç áàçîþ ³ ïîêèíóòè âèìóøåíèé ïðèòóëîê. Ö³ºþ íà䳺þ âîíè æèâóòü
äîâãó çèìó, ÿêà ñòàíîâèòü ìàéæå äâ³ çåìíèõ, íàïîëåãëèâî ãîòóþ-
÷èñü äî íîâîãî ïîõîäó.
Ïðîòå ¿õ ðÿòóº âèïàäîê. Íà ïëàíåòó ïðèë³òຠðîçâ³äóâàëüíà ãðó-
ïà ³ç Çåìë³, ñåðåä ÷ëåí³â ÿêî¿ ë³êàð Ïàâëèø. Ñàìå çàâäÿêè éîãî
äîïèòëèâîñò³ ³ êì³òëèâîñò³ ðÿòóþòü ìåøêàíö³â Ñåëèùà.
Ó Ñåëèù³ íà ïðèêëàä³ äîë³ ñâî¿õ ãåðî¿â ʳð Áóëè÷îâ çóì³â
â³äòâîðèòè ìîäåëü ³ñòî𳿠ëþäñòâà: îäíå ïîêîë³ííÿ ñòàð³º, âìèðຠ³,
çðåøòîþ, éäå ó íåáóòòÿ, à éîìó íà çì³íó ïðèõîäèòü ³íøå, ÿêå ñàìî-
ñò³éíî îáèðຠòîé ÷è ³íøèé øëÿõ ðîçâèòêó.
Êîëî ³íòåðåñ³â ʳðà Áóëè÷îâà áóëî íàñò³ëüêè øèðîêèì ³ ðîçìà¿-
òèì, ùî ñó÷àñíèêè ïîäèâîâóâàëèñÿ, ÿê â³í óñå âñòèãàâ. Àäæå îäíî-
÷àñíî ç ôàíòàñòîì ʳðîì Áóëè÷îâèì íåâòîìíî ïðàöþâàâ ³ñòîðèê
²ãîð Ìîæåéêî, àâòîð íàóêîâî-ïîïóëÿðíèõ êíèã 7 ³ 37 äèâî-
âèæ,  ²íä³éñüêîìó îêåàí³, 1185 ð³ê, Çàõ³äíèé â³òåð áåç-
õìàðíà ïîãîäà òîùî. Ïèñüìåííèê íàïèñàâ äåê³ëüêà êíèã ïðî íàãî-
ðîäè: Ðîçìîâè ïðî ôàëåðèñòèêó: Ç ³ñòî𳿠íàãîðîäíèõ ñèñòåì (1990),
Ïîñàäîâ³ çíàêè Ðîñ³éñüêî¿ ³ìïå𳿠(1993), íèçêó ë³òåðàòóðîçíàâ-
÷èõ äîñë³äæåíü: Ïàñåðáèöÿ åïîõè (1989), Ôàíòàñòè÷íèé áåñò³à-
ð³é. ʳð Áóëè÷îâ â³äîìèé ³ ñâî¿ìè ïåðåêëàäàìè òâîð³â Ê. Ñàéìàêà,
Ô. Ïîëà, Ì. Ðåéíîëüäñà, Æ. ѳìåíîíà òà ³íøèõ. ³í àâòîð ñöåíà-
ð³¿â äî ê³íîô³ëüì³â ×åðåç òåðíè äî ç³ðîê, Ñëüîçè êðàïàëè,
Øàíñ òà ³íøèõ. Îêð³ì òîãî, ʳð Áóëè÷îâ ëàóðåàò Äåðæàâíî¿
ïðå쳿 ÑÐÑÐ (1982) çà ñöåíà𳿠äî ô³ëüì³â Òàºìíèöÿ òðåòüî¿ ïëà-
íåòè òà ×åðåç òåðíè äî ç³ðîê; â³í óøàíîâàíèé ë³òåðàòóðíèìè
ïðåì³ÿìè Àåë³òà (1997) çà çíà÷íèé âíåñîê ó ðîçâèòîê ðîñ³é-
ñüêî¿ ôàíòàñòèêè; Áðîíçîâèé ðàâëèê (1992) çà îïîâ³äàííÿ Ïðî
ñòðàõ; Âåëèêèé Çèëàíòêîí (1996) çà ïîâ³ñòü Îñ³÷êà.
Òâîðè ʳðà Áóëè÷îâà ð³çíîìàí³òí³ çà ñþæåòàìè ³ òåìàòèêîþ,
ïðîòå â íèõ º ñï³ëüíà ðèñà âîíè ë³ðè÷í³, äîáð³ ³ âåñåë³, à ¿õí³
ãåðî¿, êîòð³ çàâæäè ãîòîâ³ äî ñàìîïîæåðòâè òà äîïîìîãè, óòâåðä-
æóþòü áëàãîðîäñòâî, âåëèêîäóøí³ñòü, äîáðîçè÷ëèâ³ñòü ÿê ùîñü
îðãàí³÷íå, ºäèíî ìîæëèâå ó ëþäñüêèõ ñòîñóíêàõ. Ïèñüìåííèê
çàñòåð³ãຠëþäåé: Áóäüòå äîáðèìè! Öå æ òàê ïðîñòî!
Ó ñâî¿õ òâîðàõ Áóëè÷îâ âèñòóïຠëþäèíîëþáîì, âîðîãîì áàéäó-
æîñò³ òà áåçäóõîâíîñò³, øàíóâàëüíèêîì ïðåêðàñíîãî â ëþäèí³ òà
ëþäñüêèõ ñòîñóíêàõ. À äëÿ ÷èòà÷³â â³í çàâæäè çàëèøèòüñÿ ôàíòàñ-
òîì-ãóìàí³ñòîì, ïèñüìåííèêîì, ÿêèé óòâåðäæóâàâ ó ñâî¿õ òâîðàõ
íåïåðåñ³÷íó ö³íí³ñòü äîáðà òà âèñîê³ ìîðàëüí³ ³äåàëè. Òîìó éîãî
òâîð÷³ñòü çàâæäè áóäå ö³êàâîþ ³ ïîâ÷àëüíîþ äëÿ íîâèõ ïîêîë³íü
ïîö³íîâóâà÷³â ôàíòàñòèêè.
Þð³é ²âàíåíêî
×àñòèíà ïåðøà
ïåðåâàë
14
ÐÎÇÄ²Ë ÏÅÐØÈÉ
áóäèíêó ïàõëî ñèð³ñòþ, ìîøêà òîâêëàñÿ á³ëÿ êàãàíöÿ,
òðåáà áóëî äàâíî éîãî çàãàñèòè, ìàìà, çâè÷àéíî, çàáóëà,
àëå íà âóëèö³ äîù, ï³òüìà. Îëåã êðóòèâñÿ íà ë³æêó
íåùîäàâíî ïðîêèíóâñÿ. Óíî÷³ â³í ñòîðîæóâàâ ñåëèùå: â³ä-
ëÿêóâàâ øàêàë³â, ÿê³ ö³ëîþ çãðàºþ ë³çëè äî ñàðàþ, ëåäâå ñàìîãî íå
çàãðèçëè. Ó ò³ë³ áóëà çâè÷àéíà ïîðîæíå÷à, õî÷à ñàì â³ä ñåáå ÷åêàâ
õâèëþâàííÿ, ìîæëèâî, ñòðàõó. Öå ïÿòäåñÿò íà ïÿòäåñÿò, ïîâåðíåø-
ñÿ ÷è íå ïîâåðíåøñÿ. À ïÿòäåñÿò ó êâàäðàò³? Ïîâèííà áóòè çàêî-
íîì³ðí³ñòü, ïîâèíí³ áóòè òàáëèö³, áî çíîâó âèíàéäåø âåëîñèïåä.
Äî ðå÷³, âñå çáèðàâñÿ çàïèòàòè Ñòàðîãî, ùî òàêå âåëîñèïåä. Ïàðà-
äîêñ. Âåëîñèïåäà íåìàº, à Ñòàðèé äîð³êຠíèì, íå çàäóìóþ÷èñü ïðî
çì³ñò ôðàçè.
Íà êóõí³ çàêàøëÿëà ìàòè. Âîíà, âèÿâëÿºòüñÿ, áóëà âäîìà.
Òè ÷îãî íå ï³øëà? çàïèòàâ â³í.
Ïðîêèíóâñÿ? Ñóïó õî÷åø? ß ï³ä³ãð³ëà.
À õòî ïî ãðèáè ï³øîâ?
Ìàðÿíà ç ijêîì.
² âñå?
Ìîæëèâî, õòîñü ³ç õëîïö³â óâÿçàâñÿ.
Ìîãëè á ³ ðîçáóäèòè, ïîêëèêàòè. Ìàðÿíà íå îá³öÿëà, àëå áóëî
áè äîáðå, ÿêáè ïîêëèêàëà.
¯ñòè íå õî÷åòüñÿ.
ßêùî äîù³ íå ïðèïèíÿòüñÿ, ñêàçàëà ìàòè, äî õîëîä³â
îã³ðêè íå äîñòèãíóòü. Âñå ïë³ñíÿâîþ çàðîñòå.
Ìàòè çàéøëà ó ê³ìíàòó, ðîç³ãíàëà äîëîíåþ ìîøêó, çàäóëà êàãà-
íåöü. Îëåã äèâèâñÿ ó ñòåëþ. Æîâòà ïëÿìà ïë³ñíÿâè çá³ëüøèëàñÿ,
çì³íèëà ôîðìó. Ùå â÷îðà âîíà áóëà ñõîæà íà ïðîô³ëü Âàéòêóñà: í³ñ
êàðòîïëèíîþ. À ñüîãîäí³ í³ñ ðîçäóâñÿ, í³áè éîãî âæàëèëà îñà, ³ íà
15
Âíî÷³ â³í ñòîðîæóâàâ ñåëèùå: â³äëÿêóâàâ øàêàë³â,
ÿê³ ö³ëîþ çãðàºþ ë³çëè äî ñàðàþ.
16
ëîá³ âèñêî÷èëà ´óëÿ. ijêîâ³ ó ë³ñ³ íåö³êàâî. ×îãî á öå éîìó ãðèáè
çáèðàòè? ³í ìèñëèâåöü, ñòåïîâà ëþäèíà, ñàì çàâæäè ãîâîðèâ.
Ìîøêè áàãàòî, ñêàçàëà ìàòè, õîëîäíî ¿é ó ë³ñ³.
Çíàéøëà êîãî æàë³òè.
ijì áóâ ïîä³ëåíèé íàâï³ë, ó äðóã³é ïîëîâèí³ æèâ Ñòàðèé ³ áëèç-
íþêè Äóðîâè. ³í âçÿâ ¿õ äî ñåáå, êîëè ñòàðø³ ïîìåðëè. Áëèçíþêè
çàâæäè õâîð³ëè: îäèí âèäóæàº, äðóãèé çàñòóäèòüñÿ.
ßêáè íå ¿õíº í³÷íå ñêèãëåííÿ, Îëåã í³êîëè áè íå ïîãîäèâñÿ
÷åðãóâàòè íî÷àìè. ×óòè áóëî, ÿê âîíè õîðîì çàïõèíüêàëè çàõîò³-
ëè ¿ñòè. Íåâèðàçíèé, äàëåêèé, çâè÷íèé, ÿê â³òåð, ìîíîëîã Ñòàðîãî
óâ³ðâàâñÿ, çàñêðèï³â îñë³í. Îòæå, ñòàðèé ï³øîâ íà êóõíþ, ³ â³äðàçó æ
çàãàëàñóâàëè éîãî ó÷í³.
² êóäè òîá³ éòè? çàïèòàëà ìàòè. Íå ä³éäåòå! Äîáðå áóäå,
êîëè ö³ëèìè ïîâåðíåòåñÿ!
Çàðàç ìàòè çàïëà÷å. Âîíà òåïåð ÷àñòî ïëà÷å. Âíî÷³ ïëà÷å. Áóáî-
íèòü, êðóòèòüñÿ, ïîò³ì ïî÷èíຠòèõî ïëàêàòè ìîæíà çäîãàäàòèñÿ,
áî øìîðãຠíîñîì. Àáî ïî÷èíຠøåïîò³òè, ÿê çàêëÿòòÿ: ß íå ìîæó,
ÿ á³ëüøå íå ìîæó! Íåõàé êðàùå ÿ ïîìðó... Îëåã, ÿêùî ÷óº, çàâìè-
ðàº, áî âèêàçàòè, ùî íå ñïèòü, ñîðîìíî, í³áè ïîáà÷èâ òå, ÷îãî áà÷è-
òè íå ìîæíà. Îëåãó ñîðîìíî ç³çíàòèñÿ, ùî â³í íå æà볺 ìàìó. Âîíà
ïëà÷å çà òèì, ÷îãî äëÿ Îëåãà íå ³ñíóº. Âîíà ïëà÷å çà êðà¿íàìè, ÿêèõ
íå ìîæíà ïîáà÷èòè, çà ëþäüìè, ÿêèõ òóò íå áóëî. Îëåã íå ïàìÿòàº
ìàìó ³íøîþ ò³ëüêè òàêîþ, ÿê ñüîãîäí³. ̳çåðíà, æèëàâà æ³íêà,
ðÿáå ïðÿìå âîëîññÿ ç³áðàíå ççàäó ó æìóò, àëå çàâæäè âèáèâàºòüñÿ
³ ïàäຠâàæêèìè ïàñìàìè óçäîâæ ù³ê, ³ ìàòè äóº íà íèõ, àáè ïðè-
áðàòè ç îáëè÷÷ÿ. Îáëè÷÷ÿ ÷åðâîíå, ó â³ñïèíêàõ â³ä ïåðåêîòèïîëÿ,
ï³ä î÷èìà òåìí³ ì³øêè, à ñàì³ î÷³ íàäòî ñâ³òë³, í³áè âèöâ³ëè. Ìàòè
ñèäèòü çà ñòîëîì, çâ³ñèâøè òâåðäèìè äîëîíÿìè âíèç ìîçîëèñò³ ðóêè.
Òà ïëà÷ âæå, ÷îãî òè? Çàðàç âèòÿãíå ñâ³òëèíó? Ñïðàâä³, ï³äñóíóëà äî
ñåáå êîðîáêó, â³äêðèâàº, ä³ñòຠñâ³òëèíó.
Çà ñò³íêîþ Ñòàðèé óìîâëÿº áëèçíþê³â ïî¿ñòè. Áëèçíþêè âåðå-
äóþòü. Ó÷í³ ãîìîíÿòü, äîïîìàãàþòü Ñòàðîìó ãîäóâàòè ìàëþê³â. ͳáè
çâè÷àéí³ñ³íüêèé äåíü, í³áè í³÷îãî íå òðàïèëîñÿ. À ùî æ âîíè ðîá-
ëÿòü ó ë³ñ³? Ñêîðî ïîëóäåíü.  îá³ä âèõîäèòè. ×àñ áè ¿ì ïîâåðòàòè-
ñÿ. Ìàëî ùî ìîæå ñòàòèñÿ ç ëþäüìè ó ë³ñ³!
Ìàòè ðîçãëÿäຠñâ³òëèíó. Òàì âîíà ³ áàòüêî. Îëåã òèñÿ÷ó ðàç³â
áà÷èâ öþ ñâ³òëèíó ³ íàìàãàâñÿ âëîâèòè ñõîæ³ñòü ³ç áàòüêîì. Àëå íå
çì³ã. Áàòüêî á³ëÿâèé, êó÷åðÿâèé, ãóáè ïîâí³, ï³äáîð³ääÿ ðîçäâîºíå,
âèïíóòå. Óñì³õàºòüñÿ. Ìàòè êàæå, ùî â³í çàâæäè óñì³õàâñÿ. Îñü
Îëåã ç ìàìîþ á³ëüøå ñõîæ³. Íå ç ñüîãîäí³øíüîþ, à ç ò³ºþ, ùî íà
17
ñâ³òëèí³ ïîðó÷ ç áàòüêîì. ×îðíå ïðÿìå âîëîññÿ ³ òîíê³ ãóáè. Øèðî-
ê³, âèãíóò³ äóãàìè áðîâè, ï³ä íèìè ÿñêðàâî-ãîëóá³ î÷³. ² á³ëà øê³ðà
³ç ñèëüíèì ðóìÿíöåì. Îëåã òåæ òðîõè ÷åðâîí³º. ² ãóáè â íüîãî
òîíê³, ³ ÷îðíå âîëîññÿ, ÿê ó ìàòåð³ íà ñâ³òëèí³. Áàòüêî ç ìàò³ðþ
ìîëîä³ ³ äóæå âåñåë³. ² ÿñêðàâ³. Áàòüêî ó ôîðì³, à ìàòè ó ñóêí³ áåç
ïë³÷îê. Íàçèâàºòüñÿ ñàðàôàíîì. Òîä³, äâàäöÿòü ðîê³â òîìó, Îëåãà
ùå íå áóëî. À ïÿòíàäöÿòü ðîê³â òîìó â³í óæå áóâ.
Ìàìî, íå âàðòî, ÷îãî òàì, ìîâèâ Îëåã.
ß íå â³äïóùó òåáå, ñêàçàëà ìàòè. Íå â³äïóùó, ³ âñå. ×åðåç
ì³é òðóï.
Ìàìî, âòîìëåíî â³äêàçàâ Îëåã ³ ñ³â íà ë³æêî. Äîñèòü, ãà?
ß êðàùå ñóïó ç¿ì.
³çüìè íà êóõí³, ñêàçàëà ìàòè. ³í ùå íå îõîëîâ.
Î÷³ ìîêð³. Âñå æ òàêè âîíà ïëàêàëà, í³áè õîâàëà Îëåãà. Õî÷à
ìîãëà é ïëàêàòè çà áàòüêîì. Öÿ ôîòîãðàô³ÿ äëÿ íå¿ áóëà æèâîþ.
À Îëåã áàòüêà çîâñ³ì íå ïàìÿòàâ, õî÷à íàìàãàâñÿ çãàäàòè.
³í ï³äâ³âñÿ ³ ï³øîâ íà êóõíþ. Íà êóõí³ áóâ Ñòàðèé. ³í ðîçïà-
ëþâàâ ãðóáêó.
ß äîïîìîæó, çàïðîïîíóâàâ Îëåã. Âîäó çàêèïÿòèòè?
Òàê, ñêàçàâ Ñòàðèé, äÿêóþ. Çàðàç ó ìåíå óðîê. Òè äî ìåíå
ïîò³ì ïðèéäè.
***
Ìàðÿíà íàáðàëà ïîâíèé ì³øîê ãðèá³â. ¯é ïîùàñòèëî. Ùîïðàâ-
äà, äîâåëîñÿ ïëåíòàòèñü àæ äî ïðîâàëëÿ. Ç Îëåãîì âîíà á í³êîëè íå
çâàæèëàñü ï³òè òàê äàëåêî, à ç ijêîì ïî÷óâàëàñÿ ñïîê³éíîþ, òîìó
ùî é ijê ïî÷óâàâñÿ ñïîê³éíèì. Óñþäè. Íàâ³òü ó ë³ñ³. Õî÷à á³ëüøå
ëþáèâ ñòåï. ³í áóâ ìèñëèâöåì, íåìîâ íàðîäèâñÿ ìèñëèâöåì, àëå
íàñïðàâä³ â³í íàðîäèâñÿ ðàí³øå, í³æ ïîáóäóâàëè ñåëèùå.
À òè â ë³ñ³ ÿê óäîìà, ñêàçàâ ijê.
³í ñêàçàâ ãîëîñíî. Éøîâ ñïåðåäó ³ òðîõè çáîêó. Êóðòêà õóòðîì
íàçîâí³ ñèä³ëà íà íüîìó, í³áè âëàñíà øê³ðà. ³í ñàì ïîøèâ ñîá³
êóðòêó. Ìàëî õòî ç æ³íîê ñåëèùà çì³ã áè ïîøèòè òàê, ÿê â³í.
˳ñ áóâ îáð³äíèé, êîñòðóáàòèé. Äåðåâà âèðîñòàëè òóò òðîõè âèù³
çà ëþäñüêèé çð³ñò ³ ïî÷èíàëè ñõèëÿòè âåðõ³âêè íàá³ê, í³áè áîÿëèñÿ
ðîçëó÷èòèñÿ ç³ ñâî¿ìè ñóñ³äàìè. ² ïðàâèëüíî. Çèìîâ³ â³òðè øâèäêî
çëàìàþòü âåðõ³âêó. Ç ãîëîê êàïàëî. Äîù áóâ õîëîäíèé, ó Ìàðÿíè
çìåðçëà ðóêà, â ÿê³é âîíà íåñëà ì³øîê ç ãðèáàìè. Âîíà ïåðåêëàëà
ì³øîê ó äðóãó ðóêó. Ãðèáè çàâîâòóçèëèñÿ â ì³øêó, çàñêðèï³ëè. Áîë³ëà
äîëîíÿ. Âîíà âèïàäêîâî çàãíàëà â íå¿ ñêàëêó, êîëè â³äêîïóâàëà
18
ãðèáè. ijê âèòÿãíóâ ñêàëêó, ùîáè íå áóëî çàðàæåííÿ. Íåâ³äîìî, ùî
òî çà ãîëêà. Ìàðÿíà êîâòíóëà ã³ðêó ïðîòèîòðóòó ç ïëÿøå÷êè, ÿêà
çàâæäè âèñ³ëà íà øè¿.
Ïîá³ëÿ á³ëîãî òîâñòîãî ñëèçüêîãî êîð³ííÿ ñîñíè Ìàðÿíà çàïðè-
ì³òèëà ô³îëåòîâó ïëÿìêó.
Çàæäè, ijêó, ïîïðîñèëè âîíà, òàì êâ³òêà, ÿêî¿ ÿ ùå íå
áà÷èëà.
Ìîæå îá³éäåøñÿ áåç êâ³òêè? çàïèòàâ ijê. Äîäîìó ïîðà.
Ìåí³ òóò ùîñü íå ïîäîáàºòüñÿ.
Ó Ä³êà áóâ îñîáëèâèé íþõ íà íåáåçïåêó.
Îäíó õâèëèíêó, ïîïðîñèëà Ìàðÿíà ³ ï³äá³ãëà äî ñòîâáóðà.
Ïîðåïàíà ìÿêà ñèíþâàòà êîðà ñîñíè ëåäü ïóëüñóâàëà, âèòÿãóþ÷è
âîäó, ³ êîð³ííÿ òðåìò³ëî, âèïóñêàëî ïàëüö³, àáè íå âòðàòèòè æîäíî¿
êðàïë³ äîùó. Öå áóëà êâ³òêà. Çâè÷àéíà êâ³òêà, ô³àëêà. Ò³ëüêè çíà-
÷íî ô³îëåòîâ³øà ³ á³ëüøà â³ä òèõ, ùî ðîñëè á³ëÿ ñåëèùà. ² øïè÷àêè
äîâø³. Ìàðÿíà ð³çêî âèñìèêíóëà ô³àëêó ³ç çåìë³, ùîáè êâ³òêà íå
âñòèãëà çà÷åïèòèñÿ êîð³ííÿì çà ñîñíó, ³ ÷åðåç õâèëèíêó ô³àëêà
áóëà âæå â ì³øêó ç ãðèáàìè, ÿê³ çàâîâòóçèëèñÿ ³ çàñêðèï³ëè òàê,
ùî Ìàðÿíà íàâ³òü çàñì³ÿëàñÿ. ² òîìó íå â³äðàçó ïî÷óëà êðèê
ijêà:
Ëÿãàé!
Âîíà îòÿìèëàñÿ, ñòðèáíóëà âïåðåä, âïàëà, âòèñíóëàñÿ ó òåïëå
ïóëüñóþ÷å êîð³ííÿ ñîñíè. Àëå òðîõè ñï³çíèëàñÿ. Îáëè÷÷ÿ ãîð³ëî
òàê, í³áè éîãî îøïàðèëî.
Î÷³! êðè÷àâ ijê. Î÷³ ö³ë³?
³í ñìèêíóâ Ìàðÿíó çà ïëå÷³, â³ä³ðâàâ â³ä êîð³ííÿ ¿¿ ñóäîìíî
ñòèñíóò³ ïàëüö³, ïîñàäèâ.
Íå ðîçïëþùóé î÷åé, íàêàçàâ â³í ³ øâèäêî ïî÷àâ âèòÿãóâà-
òè ç îáëè÷÷ÿ òîíê³ ãîëî÷êè. ² ñåðäèòî áóð÷àâ. Äóðåïà, òåáå â ë³ñ
ïóñêàòè íå ìîæíà! Ñëóõàòè òðåáà. Áîëÿ÷å, òàê?
Íåñïîä³âàíî â³í íàâàëèâñÿ íà Ìàðÿíó ³ ïåðåêèíóâ ¿¿ íà êîð³ííÿ.
Áîëÿ÷å æ!
Ùå îäèí ïðîëåò³â, ñêàçàâ â³í, ï³äí³ìàþ÷èñü. Ïîò³ì ïî-
äèâèøñÿ. ³í íà ìî¿é ñïèí³ ðîçñèïàâñÿ.
Äâ³ êóëüêè ïåðåêîòèïîëÿ ïðîëåò³ëè ïðèáëèçíî çà òðè ìåòðè â³ä
íèõ. Òóã³, ñïëåòåí³ ç íàñ³ííºâèõ ãîëî÷îê, ëåãê³, ÿê ïîâ³òðÿ, áî ïîðîæí³
âñåðåäèí³, âîíè áóäóòü ë³òàòè, ïîêè âèïàäêîâî íå ðîç³áþòüñÿ îá
äåðåâî, àáî íå íàëåòÿòü ó ïîðèâ³ â³òðó íà ñêåëþ. ̳ëüéîí êóëüîê
çàãèíå, àëå îäíà çíàéäå ñâîãî âåäìåäÿ, ââ³ïºòüñÿ ãîëî÷êàìè ó òåïëó
øê³ðó ³ ïðîðîñòóòü ³ç ãîëî÷îê ïàã³íö³. Âîíè äóæå íåáåçïå÷í³, îò³
19
Çàæäè, ijêó, ïîïðîñèëè âîíà, òàì êâ³òêà, ÿêî¿ ÿ ùå íå áà÷èëà.
20
êóëüêè, ³ â ïåð³îä äîçð³âàííÿ òðåáà áóòè îáåðåæíèì â ë³ñ³, ³íàêøå
ïîò³ì íà âñå æèòòÿ çàëèøàòüñÿ òåìí³ ì³òî÷êè.
Íó í³÷îãî, ñêàçàâ ijê, á³ëüøå ãîëîê íå çàëèøèëîñü. ² â î÷³
íå ïîòðàïèëî. Öå ãîëîâíå, ùîáè â î÷³ íå ïîòðàïèëî.
À áàãàòî ðàíîê? çàïèòàëà Ìàðÿíà òèõî.
Íå ïðîïàäå òâîÿ êðàñà, â³äïîâ³â ijê. Òåïåð øâèäøå
äîäîìó, ³ íåõàé Åãë³ çìàñòèòü îáëè÷÷ÿ æèðîì.
Òàê, çâè÷àéíî. Ìàðÿíà ïðîâåëà äîëîíåþ ïî îáëè÷÷þ.
ijê çàïðèì³òèâ, óäàðèâ ïî ðóö³:
Ãðèáè õàïàëà, êâ³òêó çðèâàëà. Çäóð³ëà ÷è ùî? ²íôåêö³þ çàíåñåø.
Ãðèáè òèì ÷àñîì âèë³çëè ç ì³øêà, ðîçïîâçëèñÿ ì³æ êîð³ííÿìè
³ äåÿê³ âæå âñòèãëè çàêîïàòèñÿ â çåìëþ äî ïîëîâèíè. ijê äîïîì³ã
Ìàðÿí³ ç³áðàòè ¿õ. À ô³àëêó âîíè òàê ³ íå çíàéøëè. Ïîò³ì ijê
â³ääàâ Ìàðÿí³ ì³øîê, â³í áóâ ëåãêèé, àëå ijê íå õîò³â çàéìàòè ðóê.
Ó ë³ñ³ âñå âèð³øóº ñåêóíäà, òîìó ðóêè ìèñëèâöÿ ïîâèíí³ áóòè â³ëü-
íèìè.
Ãëÿíü, ïîïðîñèëà Ìàðÿíà, áåðó÷è ì³øîê. ¯¿ ïðîõîëîäíà
âóçåíüêà äîëîíüêà ç îáëàìàíèìè í³ãòÿìè çàòðèìàëàñÿ íà ðóö³ ijêà.
ß äóæå ñêàë³÷åíà?
Ñì³øíî, ñêàçàâ ijê, ó âñ³õ íà îáëè÷÷³ öÿòî÷êè. ² â ìåíå.
À ÿ ñêàë³÷åíèé? Öå òàòóþâàííÿ íàøîãî ïëåìåí³.
Òàòóþâàííÿ?
Çàáóëà? Ñòàðèé â÷èâ íàñ ³ç ³ñòîð³¿, ùî äèê³ ïëåìåíà ñåáå
ñïåö³àëüíî òàê ïðèêðàøàëè. Íà÷å íàãîðîäæóâàëè.
Äèêóíè äèêóíàìè, à ìåí³ áîëÿ÷å, ñêàçàëà Ìàðÿíà.
Ìè òåæ äèêóíè.
ijê óæå ï³øîâ óïåðåä. Íå îãëÿäàâñÿ. Àëå Ìàðÿíà çíàëà, ùî â³í
÷óº. Ó íüîãî áóâ ñëóõ ìèñëèâöÿ. Ìàðÿíà ïåðåñòðèáíóëà ÷åðåç ñ³ðå
ñòåáëî ë³àíè-õèæàêà.
Ïîò³ì ñâåðá³òèìå, ñïàòè íåìîæëèâî. Ãîëîâíå íå äðÿïàòè
ðàíêè. Òîä³ ñë³ä³â íå çàëèøèòüñÿ. Ò³ëüêè âñ³ äðÿïàþòü.
ß íå áóäó, ñêàçàëà Ìàðÿíà.
Ó ñí³ çàáóäåø ³ ðîçäðÿïàºø.
Äîù ï³øîâ ñèëüí³øå, âîëîññÿ ïðèëèïëî äî ãîëîâè ³ êðàïë³ çðè-
âàëèñÿ ç â³é, çàâàæàëè äèâèòèñÿ, àëå ùîêàì áóëî ïðèºìíî â³ä õîëî-
äíî¿ âîäè. Ìàðÿíà ïîäóìàëà, ùî ijêà òðåáà ï³äñòðèãòè, áî âîëîññÿ
àæ íà ïëå÷àõ, çàâàæàº. Ïîãàíî, ùî â³í æèâå ñàìîòîþ. ³äòîä³, ÿê
éîãî áàòüêî ïîìåð, òàê ³ æèâå. Çâèê óæå.
Òè ùîñü â³ä÷óâàºø? çàïèòàëà Ìàðÿíà, áî ijê ï³øîâ øâèäøå.
Òàê, ñêàçàâ â³í, çâ³ð³. Íàïåâíî, øàêàëè. Çãðàÿ.
21
Âîíè ïîá³ãëè, àëå â ë³ñ³ âàæêî øâèäêî á³ãòè. Ò³, õòî á³æàòü íå
îãëÿäàþ÷èñü, ïîòðàïëÿþòü íà îá³ä ë³àí³ ÷è äóáó. Ãðèáè áèëèñÿ
ó ì³øêó, àëå Ìàðÿíà íå õîò³ëà ¿õ âèêèäàòè. Âæå ñêîðî áóäå ïðîñ³êà,
à ïîò³ì ñåëèùå. Òàì, á³ëÿ ÷àñòîêîëó, õòîñü îáîâÿçêîâî ÷åðãóº. Âîíà
ïîáà÷èëà, ÿê ijê ä³ñòàâ ³ç-çà ïîÿñà í³æ ³ ïåðåõîïèâ çðó÷í³øå àðáàëåò.
Âîíà òàêîæ âèõîïèëà í³æ. Àëå ¿¿ í³æ âóçüêèé, òîíêèé, â³í ãîäèòüñÿ,
ùîáè ð³çàòè ë³àíè ÷è â³äêîïóâàòè ãðèáè. À ÿêùî òåáå íàçäîãàíÿº
çãðàÿ øàêàë³â, òî òàêèé í³æ íå äîïîìîæå, êðàùå âçÿòè ïàëèöþ.
***
Îëåã äî¿â ñóï, ïîñòàâèâ êàñòðóëþ ç ãóùåþ òðîõè âèùå, íà ïîëè-
öþ. Ó÷í³ ïðîñòóêîò³ëè áîñèìè ïÿòàìè ïî ãëèíÿí³é ï³äëîç³, ³ ÷åðåç
á³éíèöþ ó ñò³í³ Îëåã áà÷èâ, ÿê âîíè, âèñòðèáóþ÷è ç äâåðåé, öèáàëè
ó âåëè÷åçíó êàëþæó, ÿêà íàçáèðàëàñÿ çà îñòàíí³ äí³. Áðèçêè â óñ³
áîêè! Ïîò³ì õòîñü ç íèõ âèãóêíóâ: Õðîáàê! ² âîíè ãóðòîì ëîâèëè
õðîáàêà, à éîãî ðîæåâèé õâ³ñò âèñóíóâñÿ ç âîäè ³ áèâ ó÷í³â ïî
íîãàõ. Ðóäà Ðóò, äî÷êà Òîìàñà, çàâåðåùàëà: íàïåâíî, õðîáàê îáï³ê ¿¿
ãîëó ðóêó ïåêó÷èì ïðèñîñêîì; ìàòè ä³â÷èíêè âèòêíóëàñÿ ç â³êíà
áóäèíêó íàâïðîòè ³ êðèêíóëà:
×è âè ïîäóð³ëè?! Õòî æ ë³çå ó âîäó! Òàê áåç ðóê ìîæíà çàëè-
øèòèñÿ! Íåãàéíî äîäîìó!
Àëå ó÷í³ ïîñòàíîâèëè ñîá³ âèòÿãòè õðîáàêà íàçîâí³, ³ Îëåã çíàâ
÷îìó. Òîä³ õðîáàê ì³íÿº êîë³ð, ñòຠòî ÷åðâîíèì, òî ñèí³ì, öå äóæå
ö³êàâî, ò³ëüêè ö³êàâî ¿ì, à íå ìàòåðÿì, ÿê³ ïàí³÷íî áîÿòüñÿ õðîáàê³â.
˳íäà, äðóæèíà Òîìàñà, ñòîÿëà ïîá³ëÿ êàëþæ³ ³ êëèêàëà äîíüêó,
à Îëåã, âèïåðåäæóþ÷è ïèòàííÿ ìàòåð³, ñêàçàâ:
Çàðàç ïðèéäó.
À ñàì âèéøîâ íà âóëèöþ ³ ïîãëÿíóâ ó ¿¿ ê³íåöü, íà âîðîòà ÷àñòî-
êîëó, á³ëÿ ÿêèõ ñòîÿâ Òîìàñ ç àðáàëåòîì ó ðóö³. Òîìàñ áóâ íàïðóæå-
íèé. Íåäîáðå, ñêàçàâ ñîá³ Îëåã. Íåäîáðå, ÿ æ òàê ³ äóìàâ. ijê
¿¿ çàâ³â êóäèñü äàëåêî, ³ òàì ùîñü òðàïèëîñÿ. ijê íå äóìàº, ùî âîíà
çîâñ³ì ³íøà, íå òàêà, ÿê â³í, ³ ¿¿ òðåáà áåðåãòè.
Õëîïö³ âèòÿãàëè õðîáàêà, â³í ñòàâ óæå ìàéæå ÷îðíèì, í³ÿê íå
çäàâàâñÿ ó ïîëîí. À ðóäó Ðóò òåæ ïîëîíèëè, ³ ˳íäà òÿãíóëà ¿¿
äîäîìó. Îëåã ïîá³ã äî ÷àñòîêîëó ³ ïî äîðîç³ çãàäàâ, ùî íå âçÿâ
àðáàëåòà ³ òîìó êîðèñò³ â³ä íüîãî í³ÿêî¿.
Ùî? ñïèòàâ â³í ó Òîìàñà.
Òîé, íå îáåðòàþ÷èñü, â³äïîâ³â:
Çäàºòüñÿ, øàêàëè çíîâó òèíÿþòüñÿ. Çãðàÿ.
Òà ñàìà, ùî é óíî÷³?
22
Íå çíàþ. Ðàí³øå âîíè âäåíü íå âèõîäèëè. À òè Ìàðÿíó ÷åêàºø?
Âîíà ç ijêîì ï³øëà çáèðàòè ãðèáè.
ß çíàþ, ÿ ¿õ ñàì âèïóñêàâ. Òà òè íå õâèëþéñÿ. ßêùî ç ijêîì,
òî í³÷îãî íå ñòàíåòüñÿ. ³í âðîäæåíèé ìèñëèâåöü.
Îëåã êèâíóâ. Ó öèõ ñëîâàõ áóëà îáðàçà, õî÷à Òîìàñ íå õîò³â
îáðàæàòè Îëåãà. Ïðîñòî òàê âæå ñêëàëîñÿ, ùî ijê á³ëüø íàä³éí³-
øèé, ijê ñïðàâæí³é ìèñëèâåöü, à â³í, Îëåã, íå çîâñ³ì ìèñëèâåöü.
ͳáè áóòè ìèñëèâöåì íàéá³ëüøå äîñÿãíåííÿ ëþäñòâà.
ß, çâè÷àéíî, ðîçóì³þ, ïîñì³õíóâñÿ ðàïòîì Òîìàñ. ³í îïóñ-
òèâ àðáàëåò ³ ïðèòóëèâñÿ ñïèíîþ äî ñòîâïà ÷àñòîêîëó. Àëå öå
ïèòàííÿ ïð³îðèòåòó. Ó íåâåëèêîìó òîâàðèñòâ³, ñêàæ³ìî, ñõîæîìó íà
íàøå, çäàòí³ñòü, íàïðèêëàä, äî ìàòåìàòèêè, â³äñòóïຠíà êðîê çà
øêàëîþ ö³ííîñòåé ïîð³âíÿíî ç óì³ííÿì âáèòè âåäìåäÿ, ùî íåñïðà-
âåäëèâî, àëå çðîçóì³ëî.
Ïîñì³øêà ó Òîìàñà áóëà ââ³÷ëèâà, äîâã³ ãóáè âèãèíàëèñÿ ó êóòè-
êàõ âóñò, í³áè ¿ì íå âèñòàð÷àëî ì³ñöÿ íà îáëè÷÷³. Ëèöå áóëî òåìíèì,
óñå ó ãëèáîêèõ çìîðøêàõ, à î÷³ ùå òåìí³ø³. ² á³ëêè æîâò³. Ó Òîìàñà
õâîðà ïå÷³íêà. Ìîæëèâî, ÷åðåç öþ õâîðîáó â³í çîâñ³ì îáëèñ³â ³ ÷àñòî
êàøëÿâ. Àëå Òîìàñ áóâ âèòðèâàëèì ³ íàéêðàùå çà âñ³õ çíàâ äîðîãó
äî ïåðåâàëó.
Òîìàñ ï³äíÿâ àðáàëåò ³, íå ïðèö³ëþþ÷èñü, âèïóñòèâ ñòð³ëó. Îëåã
êèíóâ ïîãëÿä òóäè, êóäè, âåðåñíóâøè, ìåòíóëàñÿ ñòð³ëà. Øàêàë íå
âñòèã çðåàãóâàòè. ³í âèïàâ ç êóù³â, í³áè êóù³ òðèìàëè éîãî, à òåïåð
â³äïóñòèëè. ³í óïàâ íà òðàâó ³, ñìèêíóâøèñü, çàòèõ.
Ïîñòð³ë ìàéñòðà, ñêàçàâ Îëåã.
Äÿêóþ. Òðåáà â³äòÿãòè, ïîêè âîðîííÿ íå íàëåò³ëî.
ß ïðèòÿãíó, çàïðîïîíóâàâ Îëåã.
ͳ, çàïåðå÷èâ Òîìàñ, â³í íå îäèí. Êðàùå çá³ãàé çà ñâî¿ì
àðáàëåòîì. ßêùî íàø³ ïîâåðòàòèìóòüñÿ, ¿ì äîâåäåòüñÿ éòè ÷åðåç çãðàþ.
Ñê³ëüêè øàêàë³â ó çãðà¿?
ß ø³ñòü øòóê âíî÷³ íàðàõóâàâ, â³äïîâ³â Îëåã.
×îðíà ïàùåêà øàêàëà áóëà ðîççÿâëåíà, á³ëà øåðñòü ñòèð÷àëà ãîë-
êàìè.
Îëåã óæå ïîâåðíóâñÿ, ùîá á³ãòè çà àðáàëåòîì, àëå éîãî çóïè-
íèâ ïîñâèñò Òîìàñà. Ïîñâèñò ãó÷íèé, ÷óòíî ó êîæíîìó êóòêó
ñåëèùà.
Çóïèíèòèñÿ? ͳ, êðàùå çà àðáàëåòîì! Öå îäíà õâèëèíà.
Ùî òàì? Ìàòè ñòîÿëà â äâåðÿõ.
³í â³äøòîâõíóâ ¿¿, ñõîïèâ ç³ ñò³íè àðáàëåò, ëåäü íå âèðâàâøè
ãàê. Äå ñòð³ëè? ϳä ñòîëîì? Áëèçíþêè, ÷è ùî, âêðàëè?
23
Ñòð³ëè çà ï³÷êîþ, ñêàçàëà ìàòè. Ùî òðàïèëîñÿ? Ùîñü
ç Ìàðÿíîþ?
Ñòàðèé âèá³ã ç ï³êîþ. Áî æ ÿê ñòð³ëÿòèìåø ç àðáàëåòà îäí³ºþ
ðóêîþ? Îëåã îá³ãíàâ Ñòàðîãî, ³, íå çóïèíÿþ÷èñü, ïî÷àâ âèòÿãàòè
ç ñàãàéäàêà ñòð³ëó, õî÷à íà õîäó öüîãî ðîáèòè íå âàðòóâàëî. Óñ³
ìàëþêè ñåëèùà ëåò³ëè äî ÷àñòîêîëó.
Íàçàä! ãð³çíî âèãóêíóâ Îëåã, àëå éîãî í³õòî íå ïîñëó-
õàâñÿ.
Ïîðó÷ ç Òîìàñîì âæå ñòîÿâ Ñåð㳿â, òðèìàþ÷è â ðóö³ âåëèêèé
ëóê. ×îëîâ³êè íàïðóæåíî íàñëóõëè. Ñåð㳿â ï³äíÿâ ðóêó áåç äâîõ
ïàëüö³â, íàêàçàâøè òèì, õòî ï³äá³ãàâ ççàäó, çàâìåðòè.
² òîä³ ç ð³âíî¿ ñ³ðî¿ ñò³íè ë³ñó äîëèíóâ êðèê. Ëþäñüêèé êðèê.
Êðèê áóâ äàëåêèé, êîðîòêèé, â³í óðâàâñÿ ³ çàïàëà ìåðòâà òèøà,
îñê³ëüêè óñ³ ìåøêàíö³ ó ñåëèù³ áîÿëàñÿ íàâ³òü äèõíóòè. Íàâ³òü íå-
ìîâëÿòà â êîëèñêàõ çàìîâêëè. ² Îëåã óÿâèâ, í³, íàâ³òü ïîáà÷èâ, ÿê
òàì, çà ñò³íîþ äîùó ³ á³ëÿâèõ ñòîâáóð³â, ó ë³ñ³, ùî æèâ, äèõàâ ³ ðóõàâ-
ñÿ, ïðèòèñíóâøèñü ñïèíîþ äî òåïëî¿ êîðè, ñòî¿òü Ìàðÿíà, à ijê,
óïàâøè íà êîë³íî, êðîâ áðèçêຠç ïîøìàòîâàíî¿ øàêàëîì ðóêè,
íàìàãàºòüñÿ ïåðåõîïèòè ï³êó.
Ñòàðèé! êðèêíóâ Òîìàñ. Áîðèñå! Çàëèøàéñÿ á³ëÿ ÷àñòî-
êîëó. Îëåæå, á³æè çà íàìè.
Ó ë³ñ³ ¿õ íàçäîãíàëà ò³òêà Ëó¿çà ç³ ñâî¿ì çíàìåíèòèì òåñàêîì,
ÿêèì âîíà ìèíóëîãî ðîêó â³ä³ãíàëà âåäìåäÿ. Ó äðóã³é ðóö³ âîíà
òðèìàëà ãîëîâåøêó. Ò³òêà Ëó¿çà áóëà âåëèêîþ, òîâñòîþ ³ ñòðàøíîþ
æ³íêîþ êîðîòê³ ñèâ³ ïàñìà ó âñ³ áîêè, áàëàõîí íàäóâñÿ äçâîíîì.
Íàâ³òü äåðåâà áîÿçêî âòÿãóâàëè ã³ëêè ³ ñêðó÷óâàëè ëèñòÿ, òîìó ùî
ò³òêà Ëó¿çà áóëà ñõîæîþ íà çëîãî äåìîíà, ÿêèé âçèìêó ðèêຠâ óùå-
ëèí³. ² êîëè ò³òêà Ëó¿çà ç³òêíóëàñÿ ç ë³àíîþ-õèæàêîì, òà íå ñõîïèëà
æåðòâó, à çàõîâàëàñÿ çà ñòîâáóð, íà÷å ëÿêëèâà çì³ÿ.
Òîìàñ òàê íåñïîä³âàíî çóïèíèâñÿ, ùî Ñåð㳿â ëåäâå íå íàëåò³â íà
íüîãî, ³, çàñóíóâøè äâà ïàëüö³ â ðîòà, çàñâèñò³â. ͳõòî â ñåëèù³ íå
âì³â òàê îãëóøëèâî ñâèñò³òè.
Êîëè ñâèñò çàòèõ, Îëåã â³ä÷óâ, ÿê çà÷à¿âñÿ, çëÿêàâñÿ ë³ñ ëþä-
ñüêîãî ãàìîðó, ëþäñüêî¿ òðèâîãè òà ãí³âó. Ò³ëüêè ÷óòè áóëî, ÿê
âàæêî äèõຠäåáåëà ò³òêà Ëó¿çà.
Ñþäè! çàêðè÷àëà Ìàðÿíà.
Ãîëîñ ¿¿ ïðîëóíàâ çîâñ³ì áëèçüêî. Âîíà íàâ³òü íå êðèêíóëà, âîíà
ïîêëèêàëà, íåìîâ ç ³íøîãî áîêó ñåëèùà. ² ïîò³ì, êîëè âîíè ïîá³ãëè
çíîâó, Îëåã ïî÷óâ ãîëîñ ijêà, â³ðí³øå ðåâ³ííÿ, ñõîæå íà çâ³ðèíå,
³ ñêàæåíå óõêàííÿ øàêàëà.
24
Îëåã êèíóâñÿ âá³ê, ùîáè îá³ãíàòè ò³òêó Ëó¿çó, àëå ïåðåä íèì
âèíèêëà ñïèíà Ñåð㳿âà, êîòðèé íå âñòèã íàâ³òü îäÿãíóòèñÿ ³ á³ã
òåïåð â îäíèõ øê³ðÿíèõ øòàíàõ.
Äî ñìåðò³ ïåðåëÿêàíà Ìàðÿíà ñòîÿëà, âòèñíóâøèñü ó ìÿêèé
á³ëèé ñòîâáóð ñòàðî¿ òîâñòî¿ ñîñíè, ÿêèé í³áè óâ³ãíóâñÿ, íàìàãàþ-
÷èñü çàõèñòèòè ä³â÷èíó. Àëå ijê íå âïàâ. ijê â³äáèâàâñÿ íîæåì â³ä
âåëèêîãî ñ³ðîãî øàêàëà, ÿêèé óõèëÿâñÿ â³ä óäàð³â, øèï³â ³ çâèâàâñÿ.
Ùå îäèí øàêàë êîð÷èâñÿ ïîðó÷ íà çåìë³ ç³ ñòð³ëîþ ó æèâîò³. ² øòóê
ïÿòü, íå ìåíøå, ñèä³ëè íåïîäàë³ê, íà÷å ãëÿäà÷³. Øàêàëè ìàþòü
òàêó äèâíó çâè÷êó. Âîíè íå íàïàäàþòü çãðàºþ, à âè÷³êóþòü. ßêùî
ïåðøèé íå çàãðèçå çäîáè÷, äî ñïðàâè áåðåòüñÿ äðóãèé. ² òàê äàë³,
äîêè íå ïåðåìîæóòü. Âîíè íå áåðåæóòü îäèí îäíîãî. Âîíè öüîãî íå
ðîçóì³þòü. Ñåð㳿â, êîëè ðîçòèíàâ îäíîãî øàêàëà, çàëåäâå çíàéøîâ
ó íüîãî ìîçîê.
Øàêàëè-ãëÿäà÷³, ÿê ïî êîìàíä³, ïîâåðíóëè ìîðäè äî ëþäåé, êîòð³
óâ³ðâàëèñÿ íà ãàëÿâèíó. ² Îëåãó íåñïîä³âàíî çäàëîñÿ, ùî ÷åðâîí³ î÷³
øàêàë³â äèâëÿòüñÿ íà íüîãî ç îñóäîì. Õ³áà ìîæíà íàïàäàòè ãóðòîì?
Öå æ íå çà ïðàâèëàìè. Øàêàë, ÿêèé âñå ùå íàìàãàâñÿ âèðâàòè í³æ,
ðàïòîì óïàâ íà á³ê. Ó éîãî øè¿ ñòèð÷àëà ñòð³ëà. Âèÿâèëîñÿ, ùî
Òîìàñ âñòèã âèñòðåëèòè, ïîêè Îëåã ðîçäóìóâàâ. À ijê, í³áè ÷åêàâ
öüîãî, ³ â³äðàçó æ êèíóâñÿ ç ï³êîþ äî ³íøèõ øàêàë³â. Ïîðó÷ ç íèì
âæå áóëè Ñåð㳿⠳ ò³òêà Ëó¿çà ç òåñàêîì òà ãîëîâåøêîþ. Ïåðø í³æ
øàêàëè çðîçóì³ëè, ùî òðàïèëîñÿ, äâîº ç íèõ âàëÿëèñÿ ìåðòâèìè,
à ðåøòà êèíóëèñÿ ó õàù³. ͳõòî çà íèìè íå ïîá³ã. À Îëåã ï³äá³ã äî
Ìàðÿíè:
Òè ÿê?
Ìàðÿíà ïëàêàëà. Ïðèòóëèëà äî ãðóäåé âîðóõêèé ì³øîê ç ãðèáà-
ìè ³ ã³ðêî ïëàêàëà.
Íå ìîâ÷è, ñêàæè, ùî òðàïèëîñÿ? çëÿêàâñÿ Îëåã.
Ìåíå ïåðåêîòèïîëå îáïåêëî, ïëàêàëà Ìàðÿíà. Òåïåð ÿ
áóäó ðÿáîþ.
Øêîäà, ùî âè òàê øâèäêî ïðèá³ãëè, ñêàçàâ ijê, âèòèðàþ-
÷è êðîâ ³ç ðóêè, ÿ ò³ëüêè äîáðàâ ñìàêó.
Íå ãîâîðè äóðíèöü, ìîâèëà ò³òêà Ëó¿çà.
Òðåò³é àáî ÷åòâåðòèé òåáå áè çàãðèç, ñêàçàâ Ñåð㳿â.
***
Ïî äîðîç³ äî ñåëèùà ijêà ïî÷àëî òðóñèòè, â³ä çóá³â øàêàëà äîáðå
ùå í³êîìó íå áóëî. Âñ³ â³äðàçó ï³øëè â ä³ì Âàéòêóñà. Ñàì Âàéòêóñ
õâîð³â, ëåæàâ, à éîãî äðóæèíà Åãë³ âçÿëà ç àïòå÷êè ÿùèêà ó êóò³
25
íàñò³é ïðîòèøàêàëÿ÷î¿ îòðóòè, ïîò³ì ïðîìèëà ijêîâ³ ðàíó ³ íàêàçàëà
éîìó ñïàòè. Ìàðÿí³ çìàçàëè ëèöå æèðîì. ijê ï³øîâ. ×åðåç ãîäèíó-
äðóãó ïðîïàñíèöÿ âòèøèòüñÿ, à çàðàç éîìó áîëÿ÷å ³ ïîãàíî, â³í íå
õîò³â, ùîá ³íø³ öå áà÷èëè.
Åãë³ ïîñòàâèëà íà ñò³ë ìèñêó ç öóêðîì, ÿêèé âèïàðþþòü ç êî-
ð³ííÿ áîëîòÿíî¿ îñîêè. Ò³ëüêè âîíè ç Ìàðÿíîþ çíàëè, ÿê ðîçð³çíèòè
ñîëîäêó îñîêó â³ä çâè÷àéíî¿. ² ùå ìàëþêè, êîòð³ íþõîì ÷óþòü, ÿêà
òðàâà ñîëîäêà, à ÿêó íå ìîæíà ÷³ïàòè. Ïîò³ì Åãë³ ðîçëèëà ó ÷àøêè
îêð³ï, ³ êîæåí ñàì ÷åðïàâ ëîæêîþ ãóñòèé ñ³ðèé öóêðîâèé êèñ³ëü.
Ó Âàéòêóñ³â ïî-ïðîñòîìó, äî Âàéòêóñ³â óñ³ ëþáëÿòü õîäèòè.
ͳ÷îãî ñòðàøíîãî? çàïèòàâ Òîìàñ ó Åãë³. ijê çìîæå éòè?
Íà íüîìó, íà÷å íà ê³øö³, â³äðàçó ãî¿òüñÿ.
Òè âñå æ òàêè ñóìí³âàºøñÿ? çàïèòàâ Ñåð㳿â.
ß íå ñóìí³âàþñÿ, â³äïîâ³â Òîìàñ. ²íøèõ âàð³àíò³â íåìàº.
Òè ïðîïîíóºø ÷åêàòè ùå òðè ðîêè? Ìè ïîâìèðàºìî â³ä çëèäí³â.
Ìè íå âèìðåìî, îçâàâñÿ ç ë³æêà Âàéòêóñ. Áîðîäà ³ êó÷ìà
âîëîññÿ íà ãîëîâ³ çàêðèâàëè âñå ëèöå. Âèäí³âñÿ ò³ëüêè ÷åðâîíèé í³ñ
³ ñâ³òë³ ïëÿìè î÷åé. Ìè âê³íåöü çäè÷à⳺ìî.
Îäíå ³ òå ñàìå, ñêàçàâ Òîìàñ. Ïîãîâîðèâ áè ÿ ç òèì
Äàí³åëåì Äåôî! ßêèé áðåõóí!
Âàéòêóñ çàñì³ÿâñÿ ³ çàêàøëÿâñÿ.
Îëåã óæå ÷óâ ö³ ðîçìîâè. Çàðàç òàê³ ðîçìîâè íàìàðíî âèòðà-
÷åíèé ÷àñ. ³í õîò³â áóëî ï³òè â ñàðàé, äå Ñòàðèé ç ó÷íÿìè çí³ìàëè
øêóðè ç óáèòèõ øàêàë³â, ïîãîâîðèòè ç³ Ñòàðèì. Ïðîñòî ïîãîâîðèòè.
Àëå ãëÿíóâ íà ìèñêó ç öóêðîì ³ âèð³øèâ ïî¿ñòè ùå. Âäîìà âîíè ç
ìàò³ðþ ç¿ëè ñâîþ ïîðö³þ ùå ìèíóëîãî òèæíÿ. ³í çà÷åðïíóâ öóê-
ðó òàê, ùîá ëîæêà áóëà íåïîâíîþ, àäæå â³í ñþäè ïðèéøîâ íå îá¿-
äàòèñÿ.
Ïèé, Ìàðÿíêî, ñêàçàëà Åãë³, òè âòîìèëàñÿ.
Äÿêóþ, â³äïîâ³ëà Ìàðÿíà, ÿ ãðèáè ïîêëàäó â³äìîêàòè,
áî ïîçàñèíàþòü.
Îëåã ðîçãëÿäàâ Ìàðÿíó, í³áè âïåðøå áà÷èâ, íàâ³òü ëîæêó çàáóâ
ï³äíåñòè äî ðîòà. Ó Ìàðÿíè âóñòà ÿê íàìàëüîâàí³ ÷³òê³, ëåäü
òåìí³ø³ ó êóòèêàõ, äèâîâèæí³ âóñòà, òàêèõ íåìàº í³ ó êîãî â ñåëèù³.
Õî÷à âîíà òðîõè ñõîæà íà Ñåð㳿âà. Çîâñ³ì òðîõè. Íàïåâíî, òðîõè
ñõîæà íà ìàìó, ò³ëüêè ¿¿ ìàòåð³ Îëåã íå ïàìÿòàâ. ×è, ìîæëèâî, íà
ñâîãî ä³äà? Äèâíà ð³÷ ãåíåòèêà. Ñòàðèé ó òåïëèö³ ÿì³ çà õë³âîì,
ãîñïîäàðñòâ³ Ìàðÿíè, ðîáèâ äëÿ ó÷í³â äîñë³äè ç ãîðîõîì. Ùîïðàâäà,
íå ç ãîðîõîì, à ç éîãî òóòåøí³ì ð³çíîâèäîì. Ãîðîõ âèðîñòàâ, àëå
ç äåÿêèìè â³äõèëåííÿìè. ²íøèé íàá³ð õðîìîñîì, çâè÷àéíî, ³íøèé.
26
Ó Ìàðÿíè òðèêóòíå îáëè÷÷ÿ, ÷îëî øèðîêå, ï³äáîð³ääÿ ãîñòðå, òàê
ùî î÷àì íà îáëè÷÷³ ì³ñöÿ áàãàòî, ³ âîíè çàéíÿëè âåñü â³ëüíèé ïðîñ-
ò³ð. ² äóæå äîâãà øèÿ, çë³âà øðàì ç äèòèíñòâà. Äî íüîãî Ìàðÿíà
çâèêëà äàâíî, à îò ÷åðåç ïåðåêîòèïîëå õâèëþºòüñÿ. Íå âàðòî, àäæå
ó âñ³õ ìåøêàíö³â ñåëèùà º òàê³ öÿòî÷êè íà îáëè÷÷³, ³ âñ³ íîñÿòü íà
øè¿ äåðåâÿí³ ïëÿøå÷êè ç ïðîòèîòðóòîþ.
Óÿâè ñîá³, ùî ïîõ³ä çàâåðøèòüñÿ òðàã³÷íî, ñêàçàâ Ñåð㳿â.
Íå áàæàíî, â³äïîâ³â Òîìàñ. ß â íüîìó áåðó ó÷àñòü.
Âàéòêóñ çíîâó çàñì³ÿâñÿ, àæ ï³ä áîðîäîþ ùîñü çàáóëüêàëî.
Õëîïö³, ijê ç Îëåãîì íàä³ÿ íàøîãî ñåëèùà, éîãî ìàéáóòíº.
Òè îäèí ç ÷îòèðüîõ îñòàíí³õ ÷îëîâ³ê³â.
Äîïëþñóéòå ìåíå, ïðîáàñèëà ò³òêà Ëó¿çà ³ ïî÷àëà ùîñèëè
äìóõàòè â ÷àøêó, âèñòóäæóþ÷è îêð³ï.
Ìåíå òè íå ïåðåêîíàºø, ñêàçàâ Òîìàñ. Êîëè òè áî¿øñÿ,
äàâàé çàëèøèìî Ìàðÿíó òóò.
ß áîþñÿ çà äî÷êó, òàê. Àëå çàðàç éäåòüñÿ ïðî ïðèíöèïîâ³ø³ ðå÷³.
ß ï³äó ãðèáè íàìî÷ó, ñêàçàëà Ìàðÿíà ³ ëåãêî çâåëàñÿ.
Ò³ëüêè øê³ðà ³ ê³ñòêè, æàë³ñëèâî ìîâèëà ò³òêà Ëó¿çà, äèâ-
ëÿ÷èñü íà íå¿.
Ïðîõîäÿ÷è á³ëÿ áàòüêà, Ìàðÿíà äîòîðêíóëàñÿ ê³í÷èêàìè ïàëü-
ö³â äî éîãî ïëå÷à. Òîé ï³äíÿâ äîëîíþ áåç äâîõ ïàëüö³â, ùîá íàêðè-
òè íåþ ðóêó Ìàðÿíè, àëå âîíà øâèäêî âèéøëà. Äâåð³ â³ä÷èíèëèñÿ,
ïðîïóñòèâøè ðîçì³ðåíèé øóì äîùó, ³, çà÷èíÿþ÷èñü, áóõíóëè. Îëåã
ëåäâå âòðèìàâñÿ, àáè íå ïîá³ãòè çà Ìàðÿíîþ: íåçðó÷íî ÿêîñü.
Ç ³íøî¿ ê³ìíàòè íåòâåðäî ñòóïèâ îäèí ³ç ñèí³â Âàéòêóñà. Ñê³ëü-
êè éîìó? Ïåðøèé íàðîäèâñÿ ïîçàòîð³ê, íàâåñí³, à äðóãèé íåùîäàâíî,
êîëè âèïàâ ñí³ã. Îòæå, çàðàç éîìó ï³âòîðà ðîêó. À âñüîãî ó Âàéò-
êóñ³â øåñòåðî ä³òåé. Ñâ³òîâèé ðåêîðä.
Öóêðó, ñêàçàëà ñåðäèòî äèòèíà.
ß äàì òîá³ öóêðó! êðèêíóëà Åãë³. Çóáè ó êîãî áîëÿòü?
Ó ìåíå? À áîñèé õòî õîäèòü? ß?
Âîíà ï³äõîïèëà õëîï÷èíó ³ âèíåñëà ç ê³ìíàòè.
Îëåã ïîáà÷èâ, ùî éîãî ðóêà ìèìîâîë³ çíîâó çà÷åðïíóëà öóêðó
ç ìèñêè. ³í ðîçñåðäèâñÿ íà ñåáå ³ âèëèâ öóêîð íàçàä. ϳäí³ñ ïîðîæíþ
ëîæêó äî ðîòà ³ îáëèçàâ.
Äàâàé ÿ òîá³ ùå îêðîïó íàëëþ, ñêàçàëà ò³òêà Ëó¿çà.
Øêîäà ìåí³ íàøèõ õëîïö³â. Çàâæäè ÿê³ñü ãîëîäí³ õîäÿòü.
Çàðàç ùå í³÷îãî, îá³çâàëàñü Åãë³, ïîâåðòàþ÷èñü ó ê³ìíàòó.
Çà íåþ äîëèíàâ áàñîâèòèé ïëà÷ Âàéòêóñà-ìîëîäøîãî. Çàðàç ãðèáè
ï³øëè. ² â³òàì³íè º. óðøå ç æèðàìè...
27
Ìè çàðàç ï³äåìî, ñêàçàëà ò³òêà Ëó¿çà. Òè áë³äà çîâñ³ì.
Òè æ çíàºø ÷îìó. Åãë³ ñïðîáóâàëà âñì³õíóòèñÿ, àëå óñì³øêà
áóëà ã³ðêîþ, í³áè ¿é áóëî áîëÿ÷å.
Åãë³ ì³ñÿöü òîìó íàðîäèëà äèòèíó, ä³â÷èíêó, ìåðòâó. Ñòàðèé ñêà-
çàâ, ùî ¿é âæå ï³çíî íàðîäæóâàòè. ² îðãàí³çì âèñíàæåíèé. Àëå âîíà
æ³íêà îáîâÿçêó. гä ïîâèíåí ïðîäîâæóâàòèñÿ. Ðîçó쳺ø? Îëåã
ðîçóì³â, õî÷à ðîçìîâè ïðî öå íåïðèºìí³, í³áè íå âàðòî é ïî÷èíàòè.
Äÿêóºìî çà ãîñòèíó, ïðîìîâèëà ò³òêà Ëó¿çà.
ßê òîá³ âäàëîñÿ îòàê ðîçäîáð³òè, íåçðîçóì³ëî, ñêàçàâ Òîìàñ,
äèâëÿ÷èñü, ÿê îïàñèñòå ò³ëî ò³òêè Ëó¿çè ïëèâå äî äâåðåé.
Öå ÿ íå â³ä äîáðîãî æèòòÿ ðîçïóõëà, ñêàçàëà ò³òêà Ëó¿çà,
íåîçèðàþ÷èñü. Ó äâåðÿõ âîíà çóïèíèëàñü ³ íàãàäàëà Îëåãó: Òè
ï³ñëÿ âñüîãî ïåðåæèòîãî çàáóâ çàéòè äî Õðèñòèíè. Âîíè òåáå ÷åêà-
þòü. Íåãàðíî.
Çâè÷àéíî. ßê íåãàðíî! ³í ìàâ áè çàéòè ùå ãîäèíó òîìó.
Îëåã ðâó÷êî çâ³âñÿ.
ß çàðàç.
Òà ïóñòå. ß òàê, äëÿ äèñöèïë³íè, ñêàçàëà ò³òêà Ëó¿çà.
ß ñàìà çàãëÿíó. Ñâî¿õ ñèð³ò íàãîäóþ ³ çàéäó.
Íå òðåáà.
Îëåã âèñêî÷èâ íà âóëèöþ çà ò³òêîþ Ëó¿çîþ. ² ðàïòîì çãàäàâ, ùî
çàáóâ ïîäÿêóâàòè Åãë³ çà îêð³ï ³ç öóêðîì; ñòàëî í³ÿêîâî.
Âîíè ï³øëè ïîðó÷, éòè áóëî íåäàëåêî. Óñå ñåëèùå, ïðè ïîòðåá³,
ìîæíà áóëî îáá³ãòè çà ïÿòü õâèëèí, ïî ïåðèìåòðó ÷àñòîêîëó.
Áóäèíî÷êè ç³ ñê³ñíèìè ç³ãíèëèìè äàõàìè ãóñòî òóëèëèñÿ îäèí
äî îäíîãî óçäîâæ ò³ñíî¿ âóëèö³, ÿêà ðîçð³çàëà ñåëèùå íàâï³ë: â³ä
âîð³ò ó ÷àñòîêîë³ äî çàãàëüíîãî ñàðàþ ³ ñêëàäó. Ïîêðèò³ ïëàñêèìè
äîâãèìè ðîæåâèìè ëèñòêàìè âîäÿíèõ òþëüïàí³â äàõè âèáëèñêóâàëè
ï³ä äîùåì, â³äîáðàæàþ÷è â³÷íî ñ³ðå, â³÷íî çàõìàðåíå íåáî. ×îòèðè
áóäèíî÷êè ë³âîðó÷, ø³ñòü áóäèíê³â ïðàâîðó÷. Ùîïðàâäà, òðè ïî-
ðîæí³. Öå ï³ñëÿ òîð³øíüî¿ åï³äå쳿.
ijì Õðèñòèíè ïåðåäîñòàíí³é, çà íèì ò³ëüêè ä³ì ijêà. Ò³òêà Ëó¿-
çà ìåøêàëà íàâïðîòè.
Íå ñòðàøíî éòè ç ñåëèùà? çàïèòàëà ò³òêà Ëó¿çà.
Òðåáà, â³äïîâ³â Îëåã.
Ñëîâî íå ï³äë³òêà, à ìóæ÷èíè. Ò³òêà Ëó¿çà ÷îìóñü óñì³õíóëàñÿ.
À Ñåð㳿â Ìàðÿíó â³äïóñòèòü? çàïèòàâ Îëåã.
ϳäå òâîÿ Ìàðÿíà, ï³äå.
ͳ÷îãî ç íàìè íå òðàïèòüñÿ, çàñïîêî¿â Îëåã. Íàñ áóäå
÷åòâåðî. Óñ³ îçáðîºí³. Íå âïåðøå â ë³ñ³.
28
Ó ë³ñ³ íå âïåðøå, ïîãîäèëàñÿ ò³òêà Ëó¿çà, àëå â ãîðàõ óñå
³íàêøå.
Âîíè çóïèíèëèñÿ íà äîðîç³ ïîì³æ áóäèíêàìè Õðèñòèíè ³ Ëó¿çè.
Äâåð³ äî ò³òêè Ëó¿çè áóëè ïðèâ³ä÷èíåí³, òàì áëèùàëè î÷³ ïðèéìàê
Êàçèê ÷åêàâ ò³òêó.
Ó ãîðàõ ñòðàøíî, äîäàëà ò³òêà. ß íà âñå æèòòÿ çàïàìÿòà-
ëà, ÿê ìè éøëè ãîðàìè. Ëþäè íà î÷àõ çàìåðçàëè. Óäîñâ³òà âñòàºìî, à
äåêîãî âæå íå äîáóäèøñÿ.
Çàðàç ë³òî, ñêàçàâ Îëåã, ñí³ãó íåìàº.
Ïðèéìàºø áàæàíå, à ä³éñí³ñòü çàâæäè ³íøà. Ó ãîðàõ çàâæäè
ñí³ã.
Êîëè íå çìîæåìî ïðîéòè, ïîâåðíåìîñÿ, ñêàçàâ Îëåã.
Ïîâåðòàéòåñÿ. Êðàùå ïîâåðòàéòåñÿ.
Ò³òêà Ëó¿çà ï³øëà äî ñâî¿õ äâåðåé. Êàçèê âèá³ã íàçóñòð³÷. Îëåã
â³ä÷èíèâ äâåð³ äî Õðèñòèíè.
Ó Õðèñòèíè çàäóøëèâî, ïàõíå ÷èìîñü êèñëèì, öâ³ëü âæå âêðèëà
ñò³íè, íà÷å øïàëåðè, ³ õî÷à ïë³ñíÿâà æîâòà, ïîìàðàí÷åâà, ÿñêðàâà,
àëå â³ä öüîãî ó ê³ìíàò³ íå ñâ³òë³øå. ² êàãàíåöü íå ãîðèòü.
Ïðèâ³ò, ñêàçàâ Îëåã, ïðèòðèìóþ÷è äâåð³, àáè ðîçäèâèòèñÿ,
õòî äå â òåìí³é ê³ìíàò³. Âè íå ñïèòå?
Îõ, â³äïîâ³ëà Õðèñòèíà, ïðèéøîâ òàêè, ÿ ãàäàëà, ùî íå
ïðèéäåø, ÿ äóìàëà, ùî çàáóäåø. ßêùî âæå â ãîðè ç³áðàëèñÿ, íàâ³ùî
ïðî ìåíå ïàìÿòàòè?
Òè íå ñëóõàé ¿¿, Îëåæå, ïðîìîâèëà òèõî, äóæå òèõî, ìàéæå
ïîøåïêè, ˳ç, âîíà çàâæäè áóð÷èòü. Âîíà é íà ìåíå áóð÷èòü.
Îáðèäëî.
Îëåã çíàéøîâ ñò³ë, ïðîâ³â ïî íüîìó ðóêàìè, â³äøóêàâ êàãàíåöü,
âèéíÿâ ç êèøåíüêè íà ïîÿñ³ êðåì³íü.
×îãî áåç ñâ³òëà ñèäèòå? çàïèòàâ â³í.
Òàì ìàñëî ñê³í÷èëîñÿ, â³äïîâ³ëà ˳ç.
À äå áàíêà?
Íåìຠó íàñ ìàñëà, áóðêíóëà Õðèñòèíà. Êîìó ìè ïîòð³á-
í³, äâ³ áåçïîðàäí³ æ³íêè? Õòî ïðèíåñå íàì òîãî ìàñëà?
Ìàñëî íà ïîëèö³, ïðàâîðó÷ â³ä òåáå, ñêàçàëà ˳ç. Âè êîëè
éäåòå?
ϳñëÿ îá³äó, â³äïîâ³â Îëåã. ßê ñåáå ïî÷óâàºø?
Äîáðå. Ò³ëüêè ñëàáê³ñòü.
Åãë³ êàçàëà, ùî ÷åðåç òðè äí³ òè âæå âñòàíåø. Õî÷åø, ìè òåáå
äî ò³òêè Ëó¿çè ïåðåíåñåìî?
ß íå çàëèøó ìàìó, çàïåðå÷èëà ˳ç.
29
Õðèñòèíà íå áóëà ¿¿ ìàìîþ, àëå âîíè äàâíî âæå æèëè ðàçîì.
Êîëè âîíè ïðèéøëè â ñåëèùå, ˳ç áóëî ìåíøå ðî÷êó, âîíà áóëà
íàéìåíøîþ. ¯¿ ìàòè çàìåðçëà íà ïåðåâàë³, à áàòüêî çàãèíóâ ùå ðàí³-
øå. Õðèñòèíà íåñëà ˳ç óâåñü öåé ÷àñ. Òîä³ âîíà áóëà ñèëüíîþ òà
â³äâàæíîþ, ó íå¿ òîä³ ùå áóëè î÷³. Òàê ³ çàëèøèëèñÿ óäâîõ. Ïîò³ì
Õðèñòèíà îñë³ïëà. ×åðåç òå ñàìå ïåðåêîòèïîëå: íå çíàëè òîä³, ùî
òðåáà ðîáèòè. Îñü ³ îñë³ïëà. Âîíà ð³äêî âèõîäèòü ³ç äîìó. Ò³ëüêè
âë³òêó, ÿêùî íåìຠäîùó. Óñ³ âæå çâèêëè äî äîùó, íå çâåðòàþòü
óâàãè íà íüîãî. À âîíà íå çâèêëà. ßêùî äîù, í³êîëè íå âèéäå.
À ÿêùî ñóõî, ñÿäå íà ñõ³äöÿõ, âãàäóþ÷è ïî êðîêàõ ìåøêàíö³â ñåëè-
ùà, ³ ñêàðæèòüñÿ ¿ì. Ñòàðèé êàæå, ùî Õðèñòèíà òðîøêè íå ïðè
ñâîºìó ðîçóì³. À ðàí³øå âîíà áóëà âèçíà÷íèì àñòðîíîìîì. Äóæå
âèçíà÷íèì. ˳ç ÿêîñü ñêàçàëà Îëåãîâ³: Óÿâè ñîá³ òðàãåä³þ ëþäèíè,
êîòðà âñå æèòòÿ äèâèëàñÿ íà ç³ðêè, à ïîò³ì ïîòðàïèëà â ë³ñ, äå ç³ðîê
íå áóâàº, òà ùå é îñë³ïëà. Òîá³ öüîãî íå çðîçóì³òè.
Çâè÷àéíî, ïîãîäèëàñÿ Õðèñòèíà, ïåðåíåñ³òü ¿¿ êóäè-
íåáóäü. Íàâ³ùî ¿é ç³ ìíîþ çäèõàòè.
Îëåã íàìàöàâ íà ïîëèö³ áàíêó ç ìàñëîì, íàëèâ ó êàãàíåöü ³ çà-
ïàëèâ éîãî. Çðàçó ïîñâ³òë³øàëî. ² ñòàëî âèäíî øèðîêå ë³æêî, íà
ÿêîìó ï³ä øê³ðàìè ëåæàëè ïîðó÷ Õðèñòèíà ³ ˳ç. Îëåã çàâæäè äèâó-
âàâñÿ, íàñê³ëüêè âîíè ñõîæ³, íå ïîâ³ðèø, ùî íàâ³òü íå ðîäè÷³. Îáè-
äâ³ á³ë³, ç æîâòèì âîëîññÿì, ç øèðîêèìè âèäîâæåíèìè îáëè÷÷ÿìè,
ìÿêèìè ãóáàìè. Ó Ë³ç çåëåí³ î÷³. Ó Õðèñòèíè î÷³ çàïëþùåí³. Àëå
êàæóòü, òàêîæ áóëè çåëåíèìè.
Ìàñëà ùå íà òèæäåíü âèñòà÷èòü, ñêàçàâ Îëåã. Ñòàðèé
ïîò³ì ïðèíåñå. Âè íå øêîäóéòå. ×îãî â òåìðÿâ³ ñèä³òè?
Øêîäà, ùî ÿ çàõâîð³ëà. ñêàçàëà ˳ç. ß õîò³ëà á ï³òè
ç òîáîþ.
Íàñòóïíîãî ðàçó, ñêàçàâ Îëåã.
×åðåç òðè ðîêè?
×åðåç ð³ê.
×åðåç öåé ð³ê, îòæå, ÷åðåç òðè íàøèõ ðîêè. Ó ìåíå õâîð³
ëåãåí³.
Äî çèìè ùå äîâãî, îäóæàºø.
Îëåã ðîçóì³â, ùî ãîâîðèòü íå òå, ÷îãî ÷åêຠâ³ä íüîãî öÿ ä³â÷èíà
ç øèðîêèì îáëè÷÷ÿì. Êîëè âîíà ãîâîðèëà ïðî ïîõ³ä, âîíà ìàëà íà
óâàç³ ùîñü çîâñ³ì ³íøå: ùîáè Îëåã çàâæäè áóâ ïîðó÷ ç íåþ, òîìó
ùî ¿é ñòðàøíî, âîíà çîâñ³ì ñàì³ñ³íüêà. Îëåã íàìàãàâñÿ áóòè ââ³÷ëè-
âèì, àëå öå íå çàâæäè âèõîäèëî: ˳ç äðàòóâàëà éîãî ¿¿ î÷³ çàâæäè
÷îãîñü ïðîñèëè.
30
Õðèñòèíà çâåëàñÿ ç ë³æêà, ï³ä³áðàëà ïàëêó, ï³ä³éøëà äî ïå÷³.
Âîíà âñå âì³ëà ðîáèòè ñàìà, àëå õîò³ëà, ùîá ¿é äîïîìàãàëè ñóñ³äè.
Ç ðîçóìó ç³éòè, áóðìîò³ëà âîíà. ß âèäàòíèé ó÷åíèé,
æ³íêà, êîëèñü â³äîìà ñâîºþ êðàñîþ, çìóøåíà æèòè ó öüîìó õë³â³,
ïîêèíóòà âñ³ìà, îáðàæåíà äîëåþ...
Îëåæå, ñêàçàëà ˳ç, ñïèðàþ÷èñü íà ë³êòÿõ. ³äêðèëèñÿ âå-
ëèê³ á³ë³ ãðóäè, ³ Îëåã â³äâåðíóâñÿ. Îëåæå, íå éäè ç íèìè. Òè íå
ïîâåðíåøñÿ. ß çíàþ, òè íå ïîâåðíåøñÿ. Ó ìåíå â³ä÷óòòÿ...
Ìîæå, âîäè ïðèíåñòè? çàïèòàâ Îëåã.
Âîäà º, â³äïîâ³ëà ˳ç. Òè íå õî÷åø ìåíå ïîñëóõàòèñü. Íó
õî÷à á ðàç ó æèòò³!
ß ï³øîâ.
²äè, ïðîøåïîò³ëà ˳ç.
Ó äâåðÿõ éîãî íàçäîãíàëè ñëîâà:
Îëåæå, òè ïîäèâèñÿ, ìîæå, çíàéäåø äåñü ÿê³ñü ë³êè â³ä êàø-
ëþ. Äëÿ Õðèñòèíè. Íå çàáóäåø?
Íå çàáóäó.
Çàáóäå, ñêàçàëà Õðèñòèíà. ² â öüîìó íåìà í³÷îãî äèâíîãî.
Îëåæå!
Íó ùî?
Òè íå ñêàçàâ ìåí³ äî ïîáà÷åííÿ.
Äî ïîáà÷åííÿ.
***
Ñòàðèé óìèâàâñÿ íà êóõí³.
Âåëèêèõ çâ³ð³â óáèëè âè, ñêàçàâ â³í. Øåðñòü ò³ëüêè
ïîãàíà, ë³òíÿ.
Öå Ä³ê ³ç Ñåð㳿âèì.
Òè ñåðäèòèé? Òè áóâ ó Õðèñòèíè?
Òàì âñå íîðìàëüíî. Ïîò³ì çàíåñåòå ¿ì ìàñëî. ² ùå â íèõ êàð-
òîïëÿ çàê³í÷óºòüñÿ.
Íå õâèëþéñÿ. Çàéäè äî ìåíå, ïîãîâîðèìî íàñàìê³íåöü.
Ò³ëüêè íåäîâãî! êðèêíóëà ìàòè ç êóõí³.
Ñòàðèé ïîñì³õíóâñÿ. Îëåã çíÿâ ðóøíèê, ïðîñòÿãíóâ éîìó, àáè
çðó÷í³øå áóëî âèòèðàòè ë³âó ðóêó. Ïðàâó Ñòàðèé âòðàòèâ ðîê³â ïÿò-
íàäöÿòü òîìó, êîëè âîíè âïåðøå íàìàãàëèñÿ ä³éòè äî ïåðåâàëó.
Îëåã ïðîéøîâ ó ê³ìíàòó Ñòàðîãî, ïðèñ³â äî ñòîëó, â³äïîë³ðîâàíî-
ãî ë³êòÿìè ó÷í³â, â³äøòîâõíóâ ñàìîðîáíó ðàõ³âíèöþ ³ç âèñóøåíèìè
ãîð³õàìè çàì³ñòü ê³ñòî÷îê. Ñê³ëüêè ðàç³â â³í ñèä³â çà öèì ñòîëîì?
Äåê³ëüêà òèñÿ÷ ðàç³â! ² ìàéæå âñå, ùî çíàº, ïî÷óâ çà öèì ñòîëîì.
31
Íàéñòðàøí³øå â³äïóñêàòè òåáå, ñêàçàâ Ñòàðèé, ñ³äàþ÷è íà-
âïðîòè, íà â÷èòåëüñüêå ì³ñöå. ß ñïîä³âàâñÿ, ùî ÷åðåç äåê³ëüêà
ðîê³â òè çàì³íèø ìåíå ³ íàâ÷àòèìåø ä³òåé.
ß ïîâåðíóñÿ, ñêàçàâ Îëåã. ³í ïîäóìàâ: À ùî çàðàç ðîáèòü
Ìàðÿíà? Ãðèáè âîíà âæå çàìî÷èëà, ïîò³ì ïåðåêëàëà ñâ³é ãåðáàð³é, âîíà
îáîâÿçêîâî ïåðåêëàäຠãåðáàð³é. Çáèðàºòüñÿ? Ðîçìîâëÿº ç áàòüêîì?
Òè ìåíå ñëóõàºø?
Òàê, çâè÷àéíî, â÷èòåëþ.
² âîäíî÷àñ ÿ ñàì âèìàãàâ, ùîáè òåáå âçÿëè çà ïåðåâàë. Íàïåâ-
íî, òîá³ öå íåîáõ³äí³øå, àí³æ ijêó ÷è Ìàðÿí³. Òè áóäåø ìî¿ìè
î÷èìà, ìî¿ìè ðóêàìè.
Ñòàðèé ï³äíÿâ ðóêó ³ ïîäèâèâñÿ íà íå¿ ç ö³êàâ³ñòþ, í³áè í³êîëè
íå áà÷èâ ¿¿. ² çàäóìàâñÿ. Îëåã ìîâ÷àâ, îãëÿäàþ÷è ê³ìíàòó. Ñòàðèé
³íêîëè çàìîâêàâ òàê, ðàïòîâî, íà õâèëèíó, íà äâ³. Ó êîæíîãî ñâî¿
çâè÷êè. Âîãíèê êàãàíöÿ ìèãîò³â íà áëèñêó÷³é ïîâåðõí³ ì³êðîñêîïà.
 íüîìó íå áóëî îñíîâíîãî ñêåëüöÿ. Ñåð㳿â òèñÿ÷ó ðàç³â ãîâîðèâ
Ñòàðîìó, ùî ïîðîæíÿ òðóáêà íàäòî âåëèêà ðîçê³ø, àáè òðèìàòè ¿¿ íà
ïîëè÷ö³, íà÷å ïðèêðàñó. Äàé ¿¿ ìåí³ â ìàéñòåðíþ, Áîðèñå. ß çðîá-
ëþ äâà ÷óäîâèõ íîæ³. Àëå Ñòàðèé íå â³ääàâàâ.
Ïðîáà÷, ñêàçàâ Ñòàðèé. ³í äâ³÷³ êë³ïíóâ äîáðèìè ñ³ðèìè
î÷èìà, ïîãëàäèâ àêóðàòíî ï³äð³çàíó á³ëó áîðîäó, çà ÿêó ò³òêà Ëó¿çà
ïðîçâàëà éîãî êóïöåì. ß ðîçäóìóâàâ. ² çíàºø ïðî ùî? Ïðî òå, ùî
â ³ñòî𳿠Çåìë³ âæå òðàïëÿëîñÿ, êîëè ï³ñëÿ íåùàñíîãî âèïàäêó ãðóïà
ëþäåé ïîòðàïëÿëà â ì³ñöåâ³ñòü, â³äð³çàíó â³ä öèâ³ë³çàö³¿. ² òóò ìè
âñòóïàºìî â îáëàñòü ÿê³ñíîãî àíàë³çó...
Ñòàðèé çíîâó çàìîâê ³ ïîæóâàâ ãóáàìè. Çàäóìàâñÿ. Îëåã äî öüî-
ãî çâèê. Éîìó ïîäîáàëîñÿ ñèä³òè ðàçîì ç³ Ñòàðèì, ïðîñòî ìîâ÷àòè,
³ éîìó çäàâàëîñÿ, ùî çíàíü ó Ñòàðîãî òàê áàãàòî, ùî íàâ³òü ïîâ³òðÿ
ê³ìíàòè ñïîâíåíå íèìè.
Òàê, çâè÷àéíî, òðåáà âðàõîâóâàòè ÷àñîâèé ä³àïàçîí. ijàïàçîí
öå â³äñòàíü. Çàïàìÿòàâ?
Ñòàðèé çàâæäè ïîÿñíþâàâ ñëîâà, íåçðîçóì³ë³ ó÷íÿì.
Îäí³é ëþäèí³ äëÿ äåãðàäàö³¿ äîñòàòíüî äåê³ëüêîõ ðîê³â. Ïðè
óìîâ³, ùî âîíà ÷èñòèé àðêóø ïàïåðó. ³äîìî, ùî ä³òè, ÿê³ íå-
ìîâëÿòàìè ïîòðàïèëè äî âîâê³â àáî òèãð³â, à ñàìå òàê³ âèïàäêè
ñïîñòåð³ãàëè â ²í䳿 é Àôðèö³, ÷åðåç äåê³ëüêà ðîê³â áåçíàä³éíî â³ä-
ñòàâàëè â³ä ñâî¿õ îäíîë³òê³â. Âîíè ñòàâàëè äåá³ëàìè. Äåá³ë öå...
ß ïàìÿòàþ.
Âèáà÷. ¯õ íå âäàâàëîñÿ ïîâåðíóòè ëþäñòâó. Âîíè íàâ³òü õîäè-
ëè íà ÷îòèðüîõ ê³íö³âêàõ.
32
À ÿêùî äîðîñëèé?
Äîðîñëîãî âîâêè íå â³çüìóòü.
À íà áåçëþäíîìó îñòðîâ³?
Âàð³àíò³â áàãàòî, àëå ëþäèíà îáîâÿçêîâî äåãðàäóº... ñòóï³íü
äåãðàäàö³¿...
Ñòàðèé ãëÿíóâ íà Îëåãà, òîé êèâíóâ. ³í çíàâ öå ñëîâî.
Ñòóï³íü äåãðàäàö³¿ çàëåæèòü â³ä ð³âíÿ, ÿêîãî ëþäèíà äîñÿãëà
äî ìîìåíòó ³çîëÿö³¿, ³ â³ä ¿¿ õàðàêòåðó. Àëå ìè íå ìîæåìî ñòàâèòè
³ñòîðè÷íèé åêñïåðèìåíò íà îäí³é îñîáèñòîñò³. Ìè ãîâîðèìî ïðî ñî-
ö³óì. ×è ìîæå ãðóïà ëþäåé â óìîâàõ ³çîëÿö³¿ òðèìàòèñÿ íà ð³âí³
êóëüòóðè, ÿêà áóëà ó íèõ íà ìîìåíò â³ä÷óæåííÿ?
Ìîæå, â³äïîâ³â Îëåã. Öå ìè.
Íå ìîæå, çàïåðå÷èâ Ñòàðèé. Àëå äëÿ íåìîâëÿòè äîñòàò-
íüî ïÿòè ðîê³â, äëÿ ãðóïè, ÿêùî âîíà íàâ³òü íå âèìðå, ïîòð³áíî
äâà-òðè ïîêîë³ííÿ. Äëÿ ïëåìåí³ äåê³ëüêà ïîêîë³íü... Äëÿ íàðîäó,
ìîæëèâî, â³êè. Àëå ïðîöåñ íåîáîðîòíèé. ³í ïåðåâ³ðåíèé ³ñòîð³ºþ.
³çüìåìî àâñòðàë³éñüêèõ àáîðèãåí³â...
Óâ³éøëà ìàòè Îëåãà, âîíà áóëà çà÷åñàíà ³ âäÿãíóòà ó âèïðàíó
ñï³äíèöþ.
ß ïîñèäæó ç âàìè, ñêàçàëà âîíà.
Ïîñèäü, ²ðóñþ, â³äïîâ³â Ñòàðèé. Ìè ãîâîðèìî ïðî
ñîö³àëüíèé ïðîãðåñ. ³ðí³øå, ðåãðåñ.
ß âæå ÷óëà, â³äêàçàëà ìàòè. Òè ðîçäóìóºø, êîëè ìè
ïî÷íåìî õîäèòè íà ÷îòèðüîõ ê³íö³âêàõ? Òàê ÿ òîá³ â³äïîâ³ì ñêî-
ð³øå ìè âñ³ ïîçäèõàºìî. ² ñëàâà Áîãó. Îáðèäëî.
À éîìó íå îáðèäëî, ïðîìîâèâ Ñòàðèé. ² ìî¿ì áëèçíþêàì
íå îáðèäëî.
Çàðàäè íüîãî ³ æèâó, ñêàçàëà ìàòè, à âè éîãî ïîñèëàºòå
íà íåìèíó÷ó ñìåðòü.
ßêùî äîòðèìóâàòèñÿ òâ òî÷êè çîðó, ²ðî, ñêàçàâ Ñòàðèé,
òî ñìåðòü òóò ÷àòóº íà êîæíîìó êðîö³. Òóò ë³ñ ñìåðòü, çèìà
ñìåðòü. гêà âèéäå ç áåðåã³â ñìåðòü, áóðÿ ñìåðòü. ² çâ³äêè
ñìåðòü ïðèéäå, ÿêå âîíà ìàòèìå îáëè÷÷ÿ, ìè íå çíàºìî.
Âîíà ïðèõîäèòü, êîëè çàõî÷å, ³ çàáèðàº, êîãî çàõî÷å, ñêàçà-
ëà ìàòè. Îäíîãî çà äðóãèì.
Íàñ á³ëüøå, àí³æ ïÿòü ðîê³â òîìó. Ãîëîâíà ïðîáëåìà íå
ô³çè÷íå âèæèâàííÿ, à ìîðàëüíå.
Íàñ ìåíøå! Íàñ ç òîáîþ ìåíøå! Òè ðîçó쳺ø, íàñ çîâñ³ì íå
çàëèøèëîñÿ! Ùî ö³ ïåñåíÿòà ìîæóòü áåç íàñ?
Ìîæåìî, ñêàçàâ Îëåã. Òè â ë³ñ îäíà ï³øëà áè?
Êðàùå ïîâ³ñèòèñÿ. ß ³íêîëè íà âóëèöþ áîþñÿ âèõîäèòè.
33
À ÿ õî÷ çàðàç ï³äó. ² ïîâåðíóñÿ. dz çäîáè÷÷þ.
Òàê, òàê, ñüîãîäí³ Ä³ê ç Ìàðÿíêîþ ëåäâå âðÿòóâàëèñÿ.
Öå âèïàäêîâ³ñòü. Òè æ çíàºø, ùî øàêàëè çãðàÿìè íå õîäÿòü.
ͳ÷îãî íå çíàþ! ϳøëè âñå-òàêè çãðàºþ, ÷è í³? ϳøëè?
ϳøëè.
Îòæå, õîäÿòü...
Îëåã á³ëüøå íå ñïåðå÷àâñÿ. Ìàòè òåæ çàìîâêëà. Ñòàðèé ç³òõíóâ,
äî÷åêàâñÿ ïàóçè ³ ïðîäîâæèâ ñâ³é ìîíîëîã:
ß ÷îìóñü çãàäàâ ñüîãîäí³ îäíó ³ñòîð³þ. Òèñÿ÷ó ðîê³â íå çãà-
äóâàâ, à ñüîãîäí³ ïðèãàäàâ. Ìîæå, ïðîñòî äî ñëîâà ïðèéøëîñÿ?
Òðàïèëîñÿ öå ó 1530 ðîö³, â³äðàçó ï³ñëÿ â³äêðèòòÿ Àìåðèêè. ͳìåöü-
êå êèòîá³éíå ñóäíî, ÿêå ïðîìèøëÿëî íà ï³âäåíü â³ä ²ñëàí䳿, ïî-
òðàïèëî ó øòîðì, ³ éîãî â³äíåñëî íà ï³âí³÷íèé çàõ³ä, ó íåâ³äîì³
âîäè. Äåê³ëüêà äí³â êîðàáåëü íåñëî õâèëÿìè ïîì³æ àéñáåðã³â.
Àéñáåðã öå...
Ëüîäÿíà ãîðà, ÿ çíàþ, ñêàçàâ Îëåã.
Ïðàâèëüíî. ×åðåç äåê³ëüêà äí³â çÿâèëàñÿ çàñí³æåíà ã³ðñüêà
íåâ³äîìà çåìëÿ, ÿêà òåïåð íàçèâàºòüñÿ Ãðåíëàí䳺þ. Êîðàáåëü êè-
íóâ ÿê³ð, ³ ìîðÿêè ç³éøëè íà áåðåã. ² óÿâ³òü ñîá³ ¿õíº çäèâóâàííÿ,
êîëè âîíè ðàïòîì ïîáà÷èëè íàï³âçðóéíîâàíó öåðêâó, ïîò³ì çàëèø-
êè êàìÿíèõ îñåëü.  îäí³é ³ç õàòèíîê âîíè çíàéøëè òðóï ðóäîãî
÷îëîâ³êà â îäÿç³, àáèÿê çøèòîìó ç³ øê³ðè òþëåíÿ, à ïîðó÷ òóïèé
çà³ðæàâ³ëèé í³æ. À äîâêîëà ïóñòêà. Õîëîä, ñí³ã...
Íå ëÿêàé, Áîðèñå, ñêàçàëà ìàòè. ¯¿ ïàëüö³ íåðâîâî ñòóêàëè
ïî ñòîëó. Ïñåâäî³ñòîðè÷í³ êàçî÷êè...
Çà÷åêàé. Öå íå êàçêà. Öå òî÷íî çàäîêóìåíòîâàíî. Öÿ ëþäèíà
áóëà îñòàíí³ì â³ê³íãîì. Òè ïàìÿòàºø, Îëåæå, õòî òàê³ â³ê³íãè?
Âè ðîçïîâ³äàëè ïðî â³ê³íã³â.
³ê³íãè äîëàëè ìîðÿ, çàâîéîâóâàëè ö³ë³ êðà¿íè, âîíè çàñåëèëè
²ñëàíä³þ, âèñàäæóâàëèñÿ íà áåðåãàõ Àìåðèêè, ÿêó íàçâàëè ³íëàíä,
íàâ³òü çàñíóâàëè ñâîº öàðñòâî â Ñèöè볿. Ó íèõ áóëà âåëèêà êîëîí³ÿ
â Ãðåíëàí䳿. Òàì óæå áóëî äåê³ëüêà ñåëèù, ñòîÿëè êàìÿíèö³ òà
öåðêâè. Òà ÿêîñü êîðàáë³ â³ê³íã³â ïåðåñòàëè âèõîäèòè â ìîðå. ¯õí³
êîëîí³¿ ïåðåéøëè ó âëàñí³ñòü ³íøèõ íàðîä³â àáî áóëè ïîêèíóò³.
Ðîç³ðâàâñÿ çâÿçîê ³ç Ãðåíëàí䳺þ. À òèì ÷àñîì òàìòåøí³é êë³ìàò
óñå ñóâîð³øàâ, õóäîáà âèìèðàëà, ³ ãðåíëàíäñüê³ ïîñåëåííÿ çàíåïàäà-
ëè. Ïåðø çà âñå òîìó, ùî âòðàòèëè çâÿçîê ç³ ñâ³òîì. Ãðåíëàäö³,
êîëèñü ñì³ëèâ³ ìîðÿêè, ðîç³â÷èëèñÿ áóäóâàòè ìîðñüê³ êîðàáë³, ¿õ ñòà-
âàëî âñå ìåíøå ³ ìåíøå. ³äîìî, ùî â ñåðåäèí³ ïÿòíàäöÿòîãî ñòîë³òòÿ
ó Ãðåíëàí䳿 áóëî îñòàííº âåñ³ëëÿ. Íàùàäêè â³ê³íã³â äè÷àâ³ëè, ¿õ áóëî
301
Ç̲ÑÒ
ʳð Áóëè÷îâ òâîðåöü ôàíòàñòè÷íèõ ñâ³ò³â. Þ. ²âàíåíêî. ............ 7
×àñòèíà ïåðøà
ÏÅÐÅÂÀË
Ðîçä³ë ïåðøèé .............................................................................. 14
Ðîçä³ë äðóãèé ............................................................................... 37
Ðîçä³ë òðåò³é ................................................................................. 65
Ðîçä³ë ÷åòâåðòèé .......................................................................... 80
×àñòèíà äðóãà
ÇÀ ÏÅÐÅÂÀËÎÌ
Ðîçä³ë ïåðøèé .............................................................................. 98
Ðîçä³ë äðóãèé ............................................................................. 120
Ðîçä³ë òðåò³é ............................................................................... 143
Ðîçä³ë ÷åòâåðòèé ........................................................................ 164
Ðîçä³ë ïÿòèé .............................................................................. 195
Ðîçä³ë øîñòèé ............................................................................ 219
Ðîçä³ë ñüîìèé ............................................................................. 241
304
Öþ êíèãó íàäðóêîâàíî íà ïàïåð³ NOVEL,
âèãîòîâëåíîìó êîìïàí³ºþ Stora Enso ó Ô³íëÿí䳿.
Ïàï³ð ìຠâëàñòèâ³ñòü çìåíøóâàòè êîíòðàñòí³ñòü ñïðèéíÿòòÿ òåêñòó
³ ñïåö³àëüíî ïðèçíà÷åíèé äëÿ äðóêóâàííÿ äèòÿ÷èõ âèäàíü.
˳òåðàòóðíî-õóäîæíº âèäàííÿ
Á³áë³îòåêà ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðè äëÿ ä³òåé ó 100 òîìàõ
ѲÒÎÂÈÄ
çàñíîâàíà 2004 ðîêó
Ñåð³ÿ òðåòÿ. ˳òåðàòóðà ÕÕ ñò.
ÁÓËÈ×Πʳð
ÑÅËÈÙÅ
Ôàíòàñòè÷íèé ðîìàí
Äëÿ ñåðåäíüîãî òà ñòàðøîãî øê³ëüíîãî â³êó
Âñòóïíå ñëîâî Þð³ÿ ²âàíåíêà
Ïåðåêëàä ç ðîñ³éñüêî¿ ßðîñëàâà Ïàâëþêà
²ëþñòðàö³¿ Âàëåð³ÿ Ðóäåíêà
Ãîëîâíèé ðåäàêòîð Á. Áóäíèé
³äïîâ³äàëüíèé çà âèïóñê Á. Ùàâóðñüêèé
Ðåäàêòîðè Ã. Îñàäêî, Ò. Ðèæåíêî
Äèçàéí Â. Áàñàëèãè, Î. ʳíàëÿ
Âåðñòêà ². Äåìê³â
ϳäïèñàíî äî äðóêó 16.03.2006. Ôîðìàò 60×90/16. Ïàï³ð îôñåòíèé.
Ãàðí³òóðà Òàéìñ. Äðóê îôñåòíèé. Óìîâí. äðóê. àðê. 19. Óìîâí. ôàðá.-â³äá. 19.
Îáë.-âèä. àðê. 14,31. Íàêëàä 5000 ïð. Çàì.
Âèäàâíèöòâî «Íàâ÷àëüíà êíèãà Áîãäàí»
Ñâ³äîöòâî ïðî âíåñåííÿ äî Äåðæàâíîãî ðåºñòðó âèäàâö³â
ÄÊ ¹370 â³ä 21.03.2001 ð.
Íàâ÷àëüíà êíèãà Áîãäàí, à/ñ 529, ì.Òåðíîï³ëü, 46008
òåë./ôàêñ (0352) 52-06-07; 52-05-48; 52-19-66
publishing@budny.te.ua
www.bohdan-books.com
Âèäàâíèöòâî äèòÿ÷î¿ ë³òåðàòóðè «Âåñåëêà»
Ìåëüíèêîâà, 63, ÌÑÏ, Êè¿â, 04050
e-mail: veskiev@iptelekom.net.ua
Ñâ³äîöòâî ïðî âíåñåííÿ äî Äåðæàâíîãî ðåºñòðó
ñåð³ÿ ÄÊ ¹ 29 â³ä 31.03.2000 ð.
Íàäðóêîâàíî ç ãîòîâèõ ä³àïîçèòèâ³â
íà ÂÀÒ «Ëüâ³âñüêà êíèæêîâà ôàáðèêà «Àòëàñ»,
79005, ì. Ëüâ³â, âóë. Çåëåíà, 20
