5
ÄÆÅÉÌÑ
ÒÅÐÍÎϲËÜ
“ÍÀÂ×ÀËÜÍÀ ÊÍÈÃÀ – ÁÎÃÄÀÍ”
ÊȯÂ
“ÂÅÑÅËÊÀ”
Ðîìàí
Ïåðåêëàä ç àíãë³éñüêî¿
Ëåîí³äà Ñîëîíüêà,
Îëåêñàíäðà Òåðåõà
ÊÓÏÅÐÔÅͲÌÎÐ
6
ÁÁÊ 84.7(Ñïî)
Ê92
ISBN 966-692-283-5 (á-êà)
ISBN 966-692-473-0
(óêð., “Íàâ÷àëüíà êíèãà
–
Áîãäàí”)
ISBN 966-01-0356-5 (óêð., “Âåñåëêà”)
Âñòóïíå ñëîâî Íà䳿 Åéøèñê³íî¿
²ëþñòðàö³¿ Ãåíð³ Áðîêà
Ïåðåêëàäåíî çà âèäàííÿì:
Works of J. Fenimore Cooper.
Volume one, New York, 1891.
Äðóêóºòüñÿ çà âèäàííÿì:
Ê.: Äí³ïðî, 2001.
Á³áë³îòåêà ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðèäëÿ ä³òåé ó 100 òîìàõ
“ѲÒÎÂÈÄ”
çàñíîâàíà 2004 ðîêó
Îõîðîíÿºòüñÿ çàêîíîì ïðî àâòîðñüêå ïðàâî.
Æîäíà ÷àñòèíà öüîãî âèäàííÿ íå ìîæå áóòè âèêîðèñòàíà ÷è â³äòâîðåíà
â áóäü-ÿêîìó âèãëÿä³ áåç äîçâîëó àâòîðà ïåðåêëàäó ÷è âèäàâöÿ.
Êóïåð Äæåéìñ Ôåí³ìîð
Ê92 Çâ³ðîá³é: Ðîìàí: Äëÿ ñåðåäí. ³ ñò. øê. â³êó/Ïåð. ç àíãë.
Ë.Ñîëîíüêà, Î.Òåðåõà.—Òåðíîï³ëü: Íàâ÷àëüíà êíèãà
–
Áîãäàí;
Ê.: Âåñåëêà, 2006.— 448 c.— (Á³áë³îòåêà ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðè äëÿ
ä³òåé ó 100 òîìàõ “Ñâ³òîâèä”. Ñåð³ÿ äðóãà. ˳òåðàòóðà Õ²Õ ñòîë³òòÿ.)
ISBN 966-692-283-5 (á-êà)
ISBN 966-692-473-0
(óêð., “Íàâ÷àëüíà êíèãà
–
Áîãäàí”)
ISBN 966-01-0356-5
(óêð., “Âåñåëêà”)
ÁÁÊ 84.7(Ñïî)
© Âèäàâíèöòâî
“Íàâ÷àëüíà êíèãà — Áîãäàí”, á-êà,
ìàêåò, õóäîæíº îôîðìëåííÿ, 2006
© Ñîëîíüêî Ë., Òåðåõ Î., ïåðåêëàä, 2001
7
ÔÅͲÌÎÐ ÊÓÏÅÐ ÒÀ ÉÎÃÎ ÓËÞÁËÅÍÈÉ ÃÅÐÎÉ
ÍÀÒÒ² ÁÀÌÏÎ
×îìó þíèé ÷èòà÷ ç òàêèì çàõîïëåííÿì òà íåçì³ííîþ ö³êàâ³ñòþ çíî-
âó é çíîâó çâåðòàºòüñÿ äî ðîìàí³â Ôåí³ìîðà Êóïåðà, ³ âîíè íàïèñàí³
ïîíàä ñòî ðîê³â òîìó, íå çäàþòüñÿ éîìó íåäîñÿæíî ÷óæèìè?! Òîìó ùî
í³êîëè íå çàñòà𳺠øëÿõåòí³ñòü ãåðî¿â Êóïåðà, ¿õíÿ ìóæí³ñòü, ïî÷óòòÿ
ñàìîâ³ääàíîñò³ òà â³ðíî¿ äðóæáè, ¿õíº ñàìîâëàäàííÿ â íåáåçïå÷í³ õâè-
ëèíè æèòòÿ, íàïîâíåíîãî ïîä³ÿìè òà áîðîòüáîþ.
Êîëè ïîíàä ñòî ðîê³â òîìó ºâðîïåéö³ âïåðøå ïðî÷èòàëè ðîìàíè
Êóïåðà, òî íå ò³ëüêè áóëè âðàæåí³ òàëàíòîì õóäîæíèêà, àëå é ç âåëèêèì
³íòåðåñîì çíàéîìèëèñÿ ç êðà¿íîþ, ÿêà ç’ÿâèëàñÿ ïåðåä íèìè çàâäÿêè âîë³
ïèñüìåííèêà, ³ ÿêà äî òîãî ÷àñó äëÿ áàãàòüîõ ³ç íèõ áóëà íåâ³äîìîþ.
Àìåðèêà ÕV²²² ñòîë³òòÿ... Âåëè÷åçí³ ³ñòîðè÷í³ ïåðåì³íè, ùî ëàìàëè çâè÷-
íèé ïîáóò; äðàìàòè÷í³ åï³çîäè îñâîºííÿ êîëîí³ñòàìè â³ëüíèõ çåìåëü;
â³éíà çà íåçàëåæí³ñòü â³ä àíãë³éñüêî¿ ìîíàðõ³¿... Âñå öå, â³äòâîðåíå Êóïå-
ðîì ³ç ãîñòðèì â³ä÷óòòÿì íàö³îíàëüíî¿ ñâîºð³äíîñò³ éîãî êðà¿íè, ïîëî-
íèëî ÷èòà÷³â íîâèçíîþ òà ï³çíàâàëüíîþ ñèëîþ.
×èòà÷³â çàõîïëþâàëè íåçâè÷àéíîþ êðàñîþ áàðâ³â êóïåð³âñüê³ ïåé-
çàæ³: òèøà ë³ñ³â ³ ÷èñòîòà ð³ê, ãëàä³íü îçåð ³ äàëå÷³íü ïðåð³é — êàðòèíè,
ùî â³äòâîðþâàëè â óÿâ³ âåëè÷í³ñòü, áàãàòñòâî íåçàéìàíî¿ àìåðèêàíñüêî¿
ïðèðîäè äàëåêèõ ÷àñ³â.
Îäíàê ó ñåáå íà áàòüê³âùèí³ êíèãè Êóïåðà íå çàâæäè ñóïðîâîäæóâàâ
ó ñï³õ. Áóâàëî é òàê, ùî ïåð³îäè âèçíàííÿ ³ íàâ³òü ñëàâè çì³íþâàëèñü
³ ç àìîâ÷óâàííÿì éîãî òâîð÷îñò³, ³ âîðîæèì ñòàâëåííÿì äî íüîãî êðè-
òèêè. Êîëè íàðîäèâñÿ ìàéáóòí³é ïèñüìåííèê ó 1789 ðîö³, ìèíóëî ëèøå
äåê³ëüêà ë³ò ç òîãî ÷àñó, ÿê çàê³í÷èëàñÿ â³éíà àìåðèêàíö³â çà íåçàëåæ-
í³ñòü. ²ç 1783 ðîêó ϳâí³÷íà Àìåðèêà âæå íå áóëà êîëîí³ºþ, à ñàìîñò³éíîþ
äåðæàâîþ — ðåñïóáë³êîþ. ² æèâ³ åï³çîäè áîðîòüáè àìåðèêàíñüêîãî íàðîäó
çà íåçàëåæí³ñòü þíèé Ôåí³ìîð Êóïåð ì³ã ÷óòè â³ä ñâî¿õ ñòàðøèõ ñó÷àñ-
íèê³â. Òðàã³÷íà ³ñòîð³ÿ âèíèùåííÿ ñïîêîíâ³÷íèõ ãîñïîäàð³â àìåðèêàí-
ñüêî¿ çåìë³ — ³íä³àíñüêèõ ïëåìåí — òàêîæ íå áóëà äëÿ íüîãî â³ääàëåíèì
ìèíóëèì.
Îçåðî Îòñåãî, íà áåðåãàõ ÿêîãî ðîç³ãðóâàëèñÿ çàõîïëèâ³ ïî䳿 æèòòÿ
÷èñëåííèõ ãåðî¿â Êóïåðà, — öå îçåðî éîãî äèòèíñòâà. Ïîáëèçó â³ä íüîãî
çíàõîäèâñÿ ìàºòîê áàòüêà ïèñüìåííèêà, ñóää³ Êóïåðà, äå çãîäîì âèðîñëî
ñåëèùå Êóïåðñòàóí.
Ôåí³ìîð Êóïåð ùå õëîï÷àêîì ìð³ÿâ ïðî ìîðñüê³ ìàíäðè ³ áóâ íàä-
ç âè÷àéíî ùàñëèâèé, êîëè çà áàæàííÿì áàòüêà ñòàâ ñïåðøó ìàòðîñîì ó òîð-
ãîâîìó ôëîò³, à çãîäîì â³éñüêîâèì ìîðñüêèì îô³öåðîì. ³í áóâ ó÷àñíèêîì
8
áóä³âíèöòâà â³éñüêîâîãî áðèãà íà îçåð³ Îíòàð³î, ³ ìè, ÷èòàþ÷è â ðîìàíàõ
Êóïåðà ÷óäîâ³ îïèñè áåðåã³â Âåëèêèõ Îçåð, ïðèãàäóºìî þí³ñòü ïèñüìåí-
íèêà. Æèâà óÿâà, âåëè÷åçíà ñêàðáíèöÿ çíàíü, ïàëêèé ³íòåðåñ äî ³ñòîð³¿
ñâ êðà¿íè — îñü ùî ñïîíóêàëî éîãî çâåðíóòèñÿ äî ë³òåðàòóðíî¿
òâîð÷îñò³.
Ïèñüìåííèê âèñîêî ö³íóâàâ ñâîþ åïîïåþ ïðî Øê³ðÿíó Ïàí÷îõó,
ïðîðîêóþ÷è ¿é äîâãå æèòòÿ. Öå — ï’ÿòü ðîìàí³â, îäèí ³ç êîòðèõ çíàõî-
äèòüñÿ çàðàç ïåðåä âàìè. Éîãî ãîëîâíèé ãåðîé — ìèñëèâåöü ³ ñë³äîïèò
Íàòàí³åëü (Íàòò³) Áàìïî. Öå — ÷óäîâèé ë³òåðàòóðíèé îáðàç, ñòâîðåíèé
øëÿõåòíîþ äóìêîþ ³ æèâîþ òâîð÷îþ ôàíòà糺þ õóäîæíèêà. ³í ïåðå-
õîäèòü ³ç ðîìàíó â ðîìàí, ³ ìè áà÷èìî, ÿêèìè æèòòºâèìè øëÿõàìè â³í
³ ä å âïðîäîâæ ø³ñòäåñÿòè ë³ò — ³ç 1745 äî 1805 ðîêó.
Êóïåð ñòâîðþâàâ öþ åïîïåþ, íåìîâáè îçèðàþ÷èñü íà ³ñòîð³þ ñâ
áàòüê³âùèíè. Ïåðøèì áóâ íàïèñàíèé ðîìàí “Ï³îíåðè” (1823). Éîãî
ãåðîé Íàòò³ Áàìïî äóæå ñòàðèé, ïðîòå áëàãîðîäíèé ³ ÷åñíèé, õî÷à é áåç-
ïîðàäíèé ó öüîìó ÷óæîìó äëÿ íüîãî ñâ³ò³ íîâèõ çàêîí³â ³ ñêëàäíèõ â³ä-
íîñèí âëàñíèöüêî¿ äåðæàâè.
ßñêðàâ³ ñïîãàäè äèòèíñòâà, ïðîâåäåíîãî â áàòüê³âñüêîìó ìàºòêó,
îáðàç ñàìîãî ñóää³ Êóïåðà áåçïåðå÷íî íàäèõàëè ïèñüìåííèêà, êîëè â³í
ðîçïîâ³äàâ ó “ϳîíåðàõ” ñóìíó ³ñòîð³þ ñ³ìäåñÿòèë³òíüîãî Íàòò³ òà éîãî
äðóãà — ³íä³àíöÿ Äæîíà, êîòð³ çíàéøëè ïðèòóëîê ó ìàºòêó ñóää³ Òåìïëà.
Ñàìå ⠓ϳîíåðàõ” ìè ç îñîáëèâîþ ãîñòðîòîþ â³ä÷óâàºìî ³ñòîðè÷íó
“íåäîðå÷í³ñòü” ñïðîá Íàòò³ âòåêòè â³ä âëàñíèöüêèõ ïðèñòðàñòåé ³ çàïîâ-
çÿòëèâîñò³ íàïîëåãëèâèõ êîëîí³ñò³â, ïî ñóò³, òèõ ëþäåé, êî ò ð ³ ñòâîðþþòü
îñíîâè ìàéáóòíüî¿ âèñîêîðîçâèíåíî¿ ïðîìèñëîâîñò³ êðà¿íè. Êóäè ò³êàòè
â³ä ³ñòîðè÷íî¿ íåìèíó÷îñò³? Ó ñâ³ò íåçàéìàíî¿ ïðèðîäè, â óëþáëåí³ ë³ñè,
äå Íàòò³ âñå îäíî ïî÷óº ó íåòðÿõ ñòóê³ò ñîêèðè?
² îñü ñòàðèé Íàòò³ âæå íå ìèñëèâåöü, à òðàïåð (“Ïðåð³ÿ”, 1827), êîòðèé
áëóêຠïðåð³ÿìè. Ïðîòå òóò éîìó íå óíèêíóòè çóñòð³÷åé ³ç õèæèìè, æàä³á-
íèìè çàãàðáíèêàìè çåìåëü, êîòð³ çì³òàþòü óñå íà ñâîºìó øëÿõó, êîòð³
âòðàòèëè áóäü-ÿê³ ìîðàëüí³ çàñàäè. Ó “Ïðå𳿔 ìè ïðîùàºìîñÿ ç Íàòò³
Áàìïî, ÿêèé çíàéøîâ îñòàíí³é ïðèòóëîê á³ëÿ âîæäÿ ³íä³àíñüêîãî ïëåìå-
í³, êîòðèé ïðèõèëèâñÿ äî íüîãî. Ñìåðòü Íàòò³ º óðî÷èñòîþ, àâòîð íà-
ïîâíþº ¿¿ ñèìâîë³÷íèì çíà÷åííÿì, òîìó ùî ðàçîì ³ç Íàòò³ Áàìïî éäå
â íåáóòòÿ ÷èñòå æèòòÿ, çëèòå ³ç ïåðâ³ñíîþ ïðèðîäîþ.
Ïîì³æ öèìè äâîìà ðîìàíàìè, â ÿêèõ Íàòò³ ïîñòຠïåðåä íàìè íàïðè-
ê³íö³ ñâîãî æèòòÿ, Êóïåð ïèøå íàéêðàùó êíèãó åïîïå¿ ïðî Øê³ðÿíó Ïà-
í÷îõó — “Îñòàíí³é ³ç ìîã³êàí” (1826). Ïèñüìåííèê íåìîâáè õî÷å â³äñòó-
ïèòè â³ä ïå÷àëüíîãî îáðàçó ñòàðîãî ìèñëèâöÿ òà éîãî â³ðíîãî äðóãà-³íä³àíöÿ,
îäèíîêèõ äèâàê³â, ùî æèâóòü ñïîãàäàìè ïðî äàâí³ ÷àñè, ïðî ñâî¿ ïîäâèãè
òà çâèòÿãè.
 “Îñòàííüîìó ³ç ìîã³êàí” Êóïåð âèâîäèòü îáðàç Íàòò³ Áàìïî —
çíàìåíèòîãî ñë³äîïèòà òà ðîçâ³äíèêà Ñîêîëèíå Îêî, ÿêèé çíຠêîæíó
9
ë³ñîâó ñòåæêó, çâè÷à¿ òà â³éñüêîâ³ õèòðîù³ ³íä³àíö³â. ³í ïî÷óâຠñåáå
õàçÿ¿íîì íåçàéìàíèõ ë³ñ³â. Ïîðÿä ³ç íèì ïåðåä ÷èòà÷àìè ïîñòàþòü øëÿ-
õåòí³ òà íå êîðèñòîëþáí³ ³íä³àíö³ — Âåëèêèé Çì³é ³ éîãî ñèí Óíêàñ,
îñòàíí³ ç ìîã³êàí, — â³ðí³ äðóç³ Íàòò³.
Ëèøå ï³ñëÿ ÷åòâåðòî¿ êíèãè ç åïîïå¿ ïðî Øê³ðÿíó Ïàí÷îõó (“Ñë³äî-
ïèò”, 1840) Êóïåð ïèøå ñâîãî “Çâ³ðîáîÿ” (1841).
×îìó æ ñòàëîñÿ òàê, ùî Êóïåð, çâåðíóâøèñü âîñòàííº äî ñâîãî óëþá-
ëåíîãî ãåðîÿ, ðîçïîâ³äຠíàì ïðî ìîëîä³ñòü Íàòàí³åëÿ Áàìïî? Ó âàæê³
äëÿ Êóïåðà ðîêè ñàìîòíîñò³, ðîç÷àðóâàíü ³ ãëèáîêèõ êîíôë³êò³â ³ç àìå-
ðèêàíñüêèìè ë³òåðàòîðàìè ³ ïîë³òè÷íèìè ä³ÿ÷àìè, â³í ñòâîðþº îáðàç
ñïîâíåíîãî ñèë þíîãî Çâ³ðîáîÿ, êîòðèé íåâ³ä’ºìíèé â³ä æèòòÿ ë³ñ³â, ð³ê,
îçåð, â³ä ðîìàíòè÷íîãî ñâ³òó ³íä³àíñüêèõ ëåãåíä, â³ä ñóâîðîãî, àëå íà ñâ³é
ëàä ñïðàâåäëèâîãî íàðîäó, ÿêîìó ùå íåâ³äîì³ âàäè ºâðîïåéñüêî¿ öèâ³ë³ -
çàö³¿.
Ïðîòå ÿê³ ñêëàäí³ òà ñóïåðå÷ëèâ³ ³ñòîðè÷í³ äîë³ ëþäåé! Âæå äâàä-
öÿòèï’ÿòèð³÷íèé Áàìïî â³ä÷óâàâ ëåäü óñâ³äîìëåíó òðèâîãó â³ä ðóõó íà
çàõ³ä ñâî¿õ ñï³ââ³ò÷èçíèê³â, çàæåðëèâ³ ïðèñòðàñò³ òà ãåíäëÿðñüêèé äóõ ÿêèõ
â³í ç ã³ðêîòîþ ïîì³÷àâ ó çàõîæèõ êîëîí³ñò³â ³ç ïîñåëåíü. Íà æàëü, îáñòà-
âèíè ñêëàäàëèñÿ òàê, ùî Íàòò³ ñàì äîïîìàãàâ çàãàðáàííþ â³ëüíèõ çå-
ìåëü. Àäæå õòî çíàâ êðàùå â³ä Çâ³ðîáîÿ øëÿõè òà ðîçòîêè ë³ñîâèõ íå-
òð³â? Õòî ì³ã êðàùå, í³æ â³í, íàëàãîäèòè çâ’ÿçêè ì³æ ëþäüìè á³ëî¿ øê³ðè
òà ³íä³àíöÿìè? Õòî ì³ã ³ç á³ëüøîþ âèíàõ³äëèâ³ñòþ, í³æ â³í, ðÿòóâàòè â³ä
ñìåðòåëüíî¿ íåáåçïåêè æèòåë³â ïîñåëåíü? Õòî, ÿê íå Íàòàí³åëü Áàìïî,
ÿêèé âèð³ñ ó ë³ñàõ, ó äðóæí³é íàáëèæåíîñò³ äî ³íä³àíñüêèõ âîæä³â, ëþäè-
íà ñëîâà, ìóæíîñò³ òà áåçêîðèñëèâîñò³, äîïîìàãàâ á³ëèì éòè íà çàõ³ä.
Ñïðàâä³, òàê çä³éñíèëîñü òîìó, ùî ïàòð³àðõàëüíèé ñâ³ò Íàòò³, æèòòÿ
â³ëüíî¿ ëþäèíè, ùî âèäàâàëîñü éîìó ïðèðîäíèì ³ â³÷íèì, áóëî ïðèðå÷å-
íå âñ³ì ïåðåá³ãîì ³ñòîðè÷íèõ ïîä³é, ³ ñàìå Êóïåð, ÿêèé äóæå ëþáèâ ãå-
ðîÿ, ðîçóì³â öþ íåìèíó÷³ñòü.
Íå ò³ëüêè ïîæàäëèâ³ñòü ïîñåëåíö³â, ¿õíº õèæàöüêå â³äíîøåííÿ äî
ïðèðîäè òóðáóº Íàòò³ òîä³, êîëè â³í ó “Çâ³ðîáî¿” ùå ïîâåí æèòòºâî¿
ñèëè ³ íå ïåðåäáà÷ຠìàéáóòíüî¿ ñàìîòíîñò³ òà áåçïðèòóëüíîñò³. Éîãî,
êîòðèé âèð³ñ ñåðåä ³íä³àíö³â, áîëÿ÷å âðàæຠðàñîâà çâåðõí³ñòü á³ëèõ
ëþäåé ³ æîðñòîê³ñòü, ç ÿêîþ âîíè çíèùóþòü íåäàâí³õ âîëîäàð³â Àìåðè-
êè. Íàì ëåãêî çðîçóì³òè äóìêè Íàòò³ ïðî ï³äñòóïí³ñòü òà æàä³áí³ñòü òèõ
éîãî á³ëèõ áðàò³â, ç ÿêèìè çâåëà éîãî äîëÿ. “Ëþäèíó ðîáèòü ëþäèíîþ øê³-
ðà”, — ãîâîðèòü Ãàðð³ Ìàð÷. “ Êîæíîãî ñë³ä ñóäèòè çà éîãî â÷èíêàìè, à íå
çà êîëüîðîì øê³ðè,” — çàïåðå÷óº éîìó Çâ³ðîá³é. ² çàâäÿêè öèì ñëîâàì ìè
ìîæåìî çðîçóì³òè, ùî äóìêè Íàòò³ — öå äóìêè ñàìîãî ïèñüìåííèêà.
Êóïåð ÷³òêî âèð³çíÿâ, ùî ìîðàëüíå ³ ùî ãàíåáíå â æèòò³ éîãî ãåðî¿â.
Ãàíåáíå ïîâ’ÿçàíå äëÿ íüîãî òàê ñàìî, ÿê ³ äëÿ Íàòò³, ç æàäîáîþ,
ïðèñòðàñòþ ðîçáàãàò³òè çà áóäü-ÿêó ö³íó, ³ öå äåìîðàë³çóº ëþäåé. Ìè
ä³çíàëèñü ó “Çâ³ðîáî¿” ïðî íåâò³øíó äîëþ Äæóä³ò ³ ¿¿ ìàòåð³, êîòð³ ñòàëè
10
æåðòâàìè ãàíåáíîãî äóõó, ÿêèé ³ñíóâàâ ó ïîñåëåííÿõ êîëîí³ñò³â ³ â³éñü-
êîâèõ ôîðòàõ. À Ãåòò³, õâîðîáëèâî íà¿âíà, âîíà íåìîâáè â³äñòîðîíåíà
â³ä öèâ³ë³çîâàíîãî ñâ³òó ðîçñóäëèâèõ íå÷èñòèõ ïðèñòðàñòåé, áåçïîñåðåäíÿ
òà ïî-äèòÿ÷îìó â³äâåðòà, ìîðàëüíî ÷èñòà, æåðòîâíà, â³ðíà ó äðóæá³ òà â
êîõàíí³.
Ó Êóïåðà óÿâëåííÿ ïðî ìîðàëüí³ñòü çàâæäè ïîâ’ÿçàí³ ç ðåàëüíèìè
ëþäüìè òà óìîâàìè, àäæå â³äðàçëèâ³ äëÿ íüîãî Ãàòòåð òà Ìàð÷, ÿê³ á³ãà-
þòü çà ñêàëüïàìè ³íä³àíñüêèõ âî¿í³â, ä³òåé ³ æ³íîê, ùîá çáóâàòè ¿õ çà
ãðîø³ äåðæàâíèì àíãë³éñüêèì àãåíòàì... Ïîðÿä ³ç íèìè ìîðàëüíî âèùè-
ìè º íàâ³òü ³íä³àíö³, êîòð³ íàäçâè÷àéíî æîðñòîê³ íà “ñòåæêàõ â³éíè”,
êîëè ïî ñêàëüïàõ âåäóòü ðàõóíîê óáèòèõ âîðîã³â; äëÿ íèõ ñêàëüï º ñèìâî-
ëîì â³éñüêîâî¿ äîáëåñò³, äëÿ Ìàð÷à ³ Ãàòòåðà — ëèøå ñïîñ³á çáàãà÷åííÿ.
ßê âèãðà½, ïîðÿä ³ç Ãàòòåðîì òà Ìàð÷åì, Íàòò³ Áàìïî, êîòðèé ç ïî-
âàãîþ â³äíîñèòüñÿ äî çàêîí³â òà òðàäèö³é ³íä³àíö³â! Íàì ìîæå âèäàòèñÿ
øòó÷íèì (à Ìàð÷ íàçèâຠöå äóð³ñòþ òà í³ñåí³òíèöåþ), ùî Íàòò³ äîòðè-
ìàâ ñëîâà, äàíîãî ³íä³àíñüêèì âîæäÿì, ³ áóâøè ¿õí³ì áðàíöåì ïîâåðíó-
âñÿ ³ç “êîðîòêî÷àñíî¿ â³äïóñòêè” íàçàä ó ïîëîí, íà íåìèíó÷³ òîðòóðè.
Çâè÷àéíî, êîëè ìè â³äêèíåìî ðîìàíòè÷íó çàïîíó, ùî îãîðòຠîáðàç
Íàòò³ é áàãàòüîõ ³íä³àíö³â, ìè ïîáà÷èìî ðåàëüí³ ðèñè é ³íä³àíñüêèõ çâè-
÷à¿â, ³ æîðñòîê³ñòü ³íä³àíö³â.
Íåâàæêî çàóâàæèòè, ùî Çâ³ðîá³é, à ðàçîì ³ç íèì ³ àâòîð íå çàâæäè
îá’ºêòèâí³ ó ñâîºìó ñòàâëåíí³ äî ³íä³àíñüêèõ ïëåìåí. ßêùî äåëàâàðè òà
ìîã³êàíè, ùî áóëè ó ñîþç³ ç àíãë³éöÿìè, º âò³ëåííÿì â³äâàãè, ãîðäîñò³, òà
âèòðèìêè, òî ãóðîíè, ÿê³ ï³äòðèìóâàëè ñîþçí³ çâ’ÿçêè ç ôðàíöóçàìè,
íàä³ëåí³ ï³äñòóïí³ñòþ, êðîâîæåðëèâ³ñòþ, æîðñòîê³ñòþ äèêóí³â.
Ïðîòå çàâæäè íåçì³ííî ÷èñòîþ çàëèøàºòüñÿ ó ðîìàíàõ ïðî Øê³ðÿíó
Ïàí÷îõó ÷óäîâà ïðèðîäà Àìåðèêè. Âîíà ³ çëèòèé ³ç íåþ Íàòò³ Áàìïî çäà-
þòüñÿ íàì ñîíÿ÷íèì ïðîñâ³òîì, íà ÿêèé ³ç óñ³õ áîê³â íàñóâàºòüñÿ ò³íü
öèâ³ë³çàö³¿. ¯¿ âàäè áîë³ñíî íåïîêîÿòü íåïèñüìåííîãî Íàòàí³åëÿ Áàìïî,
à òàêîæ õóäîæíèêà, êîòðèé ñòâîðèâ éîãî îáðàç.
Ãîðòàþ÷è îñòàíí³ ñòîð³íêè “Çâ³ðîáîÿ”, ïðèãàäóþ÷è çàõîïëþþ÷³, íå-
õàé ³ íå çàâæäè ïðàâäîïîä³áí³ ïðèãîäè ãåðî¿â, íåìîæëèâî íå â³ä÷óòè áà-
æàííÿ ùå é ùå ðàç çóñòð³òèñÿ ç Íàòò³, ä³çíàòèñÿ éîãî ïîäàëüøó äîëþ.
Íàøå áàæàííÿ çáóäåòüñÿ. Íàòò³ Áàìïî ùå ç’ÿâèòüñÿ íà ñòîð³íêàõ ðîìàí³â
Êóïåðà ï³ä ïð³çâèñüêàìè Ñë³äîïèò, Ñîêîëèíå Îêî, Äîâãèé Êàðàá³í, Øê³-
ðÿíà Ïàí÷îõà.
Ïîïåðåäó ùå áàãàòî ïîäâèã³â òà ïðèãîä î÷³êóþòü Çâ³ðîáîÿ òà éîãî
â³ðíîãî äðóãà ×èíãà÷ãóêà. Íàì öå îá³öÿº àâòîð: “Ìîâ÷êè âèðóøèëè âîíè
äî Ìàãàóêó, ó çâîðîòíó ïóòü, íàçóñòð³÷ íîâèì ïðèãîäàì, òàêèì ñàìèì
çàõîïëþþ÷èì, ÿê ³ ò³, ùî íèìè ïî÷èíàëè ñâ³é ñëàâíèé øëÿõ íà öüîìó
÷óäîâîìó îçåð³...”
Íàä³ÿ Åéøèñê³íà
11
ÐÎÇÄ²Ë ²
ª íàñîëîäà â ïóù³ ë³ñîâ³é,
² ðàä³ñòü º íà áåðåç³ áåçêðà¿ì,
² ìóçèêà, êîëè ãðèìèòü ïðèá³é
Òà â íåáî õâèëÿìè æáóðëÿº.
Ëþäèíó ÿ ëþáëþ, õî÷ òè, Ïðèðîäî-ìàòè,
Ìåí³ ëþá³øà ³ äîðîæ÷à.
Ç òîáîþ ÿ íàâ÷èâñÿ çàáóâàòè
² òå, ÷èì áóâ, ÿê áóâ ìîëîäøèé,
² òå, ÷èì ñòàâ ï³ä õîëîäîì ðîê³â.
Íà ëîí³ â òåáå ñåðöåì îæèâàþ.
Ùîá âèñï³âàòè öå — ÿ íå çíàõîäæó ñë³â,
Àëå é ìîâ÷àòè ñèë íå ìàþ.
Áàéðîí. ×àéëüä Ãàðîëüä
1
à ëþäñüêó óÿâó ïî䳿 âïëèâàþòü òàê ñàìî, ÿê ÷àñ. Ëþäè-
í³, ùî áóâàëà â äàëåêèõ ìàíäðàõ ³ áàãàòî áà÷èëà, çäàºòüñÿ,
í³áè âîíà æèâå íà á³ëîìó ñâ³ò³ ç äàâí³õ-äàâåí; ³ ùî
á à ãàòøà ³ñòîð³ÿ íàðîäó íà âàæëèâ³ ïî䳿, òî øâèäøå âîíà
íàáóâຠîçíàê ñòàðîâèíè. ²íàêøå íåìîæëèâî ïîÿñíèòè ò³º¿ ñîë³ä-
íîñò³, ÿêîþ âæå âñòèãëè îáðîñòè àìåðèêàíñüê³ ë³òîïèñè. Êîëè ìè
çâåðòàºìîñü äóìêîþ äî ïåðøèõ äí³â êîëîí³àëüíî¿ ³ñòîð³¿, öåé ïåð³îä
ïîñòຠÿê äàëåêèé ³ òåìíèé; òèñÿ÷³ çì³í, ÿê³ íàíèçóþòüñÿ é íàíèçó-
þòüñÿ â ïàì’ÿò³, â³äíîñÿòü íàðîäæåííÿ íàö³¿ â òàêó äàâíèíó, ùî
âîíà íåìîâáè ãóáèòüñÿ â òóìàí³ ÷àñó. À ïðîòå ÷îòèðè æèòòÿ ñåðåä-
íüî¿ òðèâàëîñò³ áóëî á çàäîñèòü, ùîá ïåðåäàòè ç óñò â óñòà ó ôîðì³
ïåðåêàç³â ãåòü óñå, ÷îãî öèâ³ë³çîâàíà ëþäèíà äîñÿãëà â ìåæàõ íàøî¿
ðåñïóáë³êè. Õî÷à ëèøå ñàì øòàò Íüþ-Éîðê çíà÷íî ïåðåâàæຠíàñå-
ëåííÿì áóäü-ÿêå ç ÷îòèðüîõ íàéìåíøèõ êîðîë³âñòâ ªâðîïè é óñþ
1
³ðøîâàí³ åï³ãðàôè ïåðåêëàâ Ë.Ñîëîíüêî.
12
Øâåéöàðñüêó êîíôåäåðàö³þ, ìèíóëî ëåäü çà äâ³ñò³ ðîê³â, â³äêîëè
ãîëëàíäö³ çàñíóâàëè ñâî¿ ïåðø³ ïîñåëåííÿ, âèâ³âøè öåé êðàé ³ç ñòà-
íó äèêîñò³. Îòæå, òå, ùî çäàºòüñÿ ïðàäàâí³ì çàâäÿêè ñèë³ çì³í, ñòàº
á ëèçüêèì ³ çíàéîìèì, êîëè ìè ïî÷èíàºìî óâàæíî ðîçãëÿäàòè éîãî
â ñòðîã³é ïåðñïåêòèâ³ ÷àñó.
Öåé ïîãëÿä íà ìèíóâøèíó ìຠòðîõè ïîñëàáèòè çäèâóâàííÿ,
ÿ ê å ³íàêøå â³ä÷óâ áè ÷èòà÷, ðîçãëÿäàþ÷è çîáðàæóâàí³ íàìè êàðòè-
íè, à äåÿê³ äîäàòêîâ³ ïîÿñíåííÿ ïåðåíåñóòü éîãî óÿâó â ò³ êîíêðåòí³
óìîâè æèòòÿ, ïðî ÿê³ ìè õî÷åìî òóò ðîçïîâ³ñòè. ²ñòîð³ÿ ñâ³ä÷èòü, ùî
âñüîãî-íà-âñüîãî ñòî ðîê³â òîìó òàê³ ïîñåëåííÿ íà ñõ³äíèõ áåðåãàõ
Ãóäçîíó
1
, ÿê, íàïðèêëàä, Êëåâåðàê, ʳíäåðãóê ³ íàâ³òü Ïîóê³ïñ³
2
,
í å ââàæàëèñü óáåçïå÷åíèìè â³ä ³íä³àíñüêèõ íàñêîê³â; ³ íà áåðåãàõ
ò³º¿ æ ñàìî¿ ð³÷êè, íà â³äñòàí³ ìóøêåòíîãî ïîñòð³ëó â³ä âåðôåé
Îëáàí³
3
, ùå é äîñ³ ñòî¿òü ðåçèäåíö³ÿ ìîëîäøî¿ ïàðîñò³ Âàí-Ðåíñåëå-
ð³â
4
, ³ç ñòð³ëüíèöÿìè, ïîðîáëåíèìè äëÿ çàõèñòó â³ä òîãî æ òàêè
ï³äñòóïíîãî âîðîãà, õî÷ ñàìà ñïîðóäà íàëåæèòü äî ï³çí³øîãî ÷àñó.
Ïîä³áí³ ïàì’ÿòêè äèòèíñòâà íàøî¿ êðà¿íè ìîæíà çóñòð³òè ïîâñþäíî
â òèõ ì³ñöÿõ, ùî ¿õ íèí³ ââàæàþòü çà ñïðàâæí³ âîãíèùà àìåðèêàí-
ñüêî¿ öèâ³ë³çàö³¿, ³ öå ÿñêðàâî äîâîäèòü, ùî âñ³ íàø³ íèí³øí³ çàñîáè
çàõèñòó â³ä âîðîæèõ íàñêîê³â òà íàñèëüñòâ âèðîñëè â ïðîì³æîê ÷àñó,
ëèøå òðîõè äîâøèé çà îäíå ëþäñüêå æèòòÿ.
Ïî䳿 ö³º¿ ïîâ³ñò³ â³äáóâàëèñÿ ì³æ 1740 òà 1745 ðîêàìè, êîëè
áóëè çàñåëåí³ ëèøå ÷îòèðè ãðàôñòâà êîëîí³¿ Íüþ-Éîðê, ïðèëåãë³ äî
Àòëàíòè÷íîãî îêåàíó, âóçüêà ñìóãà çåìë³ ïî áåðåãàõ Ãóäçîíó â³ä
éîãî ãèðëà äî âîäîñïàä³â á³ëÿ âåðõ³â’ÿ òà ê³ëüêîõ ñóì³æíèõ îáëàñòåé
ïî ð³÷êàõ Ìîãàóê
5
³ Øîãåð³
6
. Øèðîê³ ìàñèâè îäâ³÷íèõ íåòð³â íå
ò³ ëüêè ï³äñòóïàëè äî áåðåã³â Ìîãàóêó, à é ñÿãàëè çà ñàìó ð³÷êó
³ ò ÿ ãëèñÿ äàëåêî â ãëèáèíó Íîâî¿ Àíã볿
7
, õîâàþ÷è â çåëåí³é ãóùèí³
1
Ãóäçîí — âåëèêà ð³÷êà, ùî áåðå ïî÷àòîê â Åä³ðîíäåêñüêèõ ãîðàõ ³ âïàäàº
â Íüþ-Éîðêñüêó çàòîêó. Íàçâàíà òàê íà ÷åñòü àíãë³éñüêîãî ìîðåïëàâöÿ Ãåíð³
Ãóäçîíà, ÿêèé 1609 ðîêó ï³äíÿâñÿ íåþ äî ì³ñöÿ, äå íèí³ ðîçòàøîâàíå ì³ñòî
Îëáàí³.
2
Ïîóê³ïñ³ — ì³ñòî íà ð³÷ö³ Ãóäçîí, çàñíîâàíå ãîëëàíäöÿìè 1690 ðîêó.
3
Îëáàí³ — îäíå ç íàéñòàð³øèõ ì³ñò ÑØÀ, çàñíîâàíå ãîëëàíäöÿìè 1623
ðîêó íà áåðåç³ ð³÷êè Ãóäçîí. Ñòîëèöÿ øòàòó Íüþ-Éîðê.
4
Âàí-Ðåíñåëåðè — âåëèê³ çåìëåâëàñíèêè, âèõ³äö³ ç Ãîëëàí䳿. Îñ³ëè ïî-
áëèçó ì³ñòà Îëáàí³ ùå â 1630 ðîö³.
5
Ìîãàóê — ïðèòîêà ð³÷êè Ãóäçîí, âïàäຠâ íå¿ òðîõè ï³âí³÷í³øå ì³ñòà Îëáàí³.
6
Øîãåð³ — ïðèòîêà ð³÷êè Ìîãàóê.
7
Íîâà Àíãë³ÿ — îáëàñòü â ï³âí³÷íî-ñõ³äí³é ÷àñòèí³ ÑØÀ, ùî ïðèëÿãàº
äî Àòëàíòè÷íîãî îêåàíó, ¿¿ íàéðàí³øå êîëîí³çóâàëè ïåðåñåëåíö³ ç Àíã볿.
13
ò óá³ëüíîãî âî¿íà, ùî ó áåçøóìíèõ ìîêàñèíà õ
1
ñêðàäàâñÿ òàºìíîþ
³ êðèâàâîþ ñòåæêîþ â³éíè. Êîëè á îãëÿíóòè ç ïòàøèíîãî ëåòó âåñü
ïðîñò³ð íà ñõ³ä îä ̳ññ³ñ³ï³, î÷àì â³äêðèâñÿ á íåîñÿæíèé ë³ñîâèé
ìàñèâ, îáâåäåíèé óçäîâæ ìîðñüêîãî óçáåðåææÿ ïîð³âíÿíî âóçüêîþ
ñìóãîþ îáðîáëåíèõ çåìåëü, óñ³ÿíèé áëèñêîòëèâèìè ïîâåðõíÿìè îçåð
òà ïîñ³÷åíèé õâèëÿñòèìè ë³í³ÿìè ð³÷îê. Íà òë³ ö³º¿ ãðàíä³îçíî¿ êàð-
òèíè ãëóõèé êóòî÷îê, ÿêèé ìè õî÷åìî òóò çìàëþâàòè, âèäàâñÿ á çîâñ³ì
íåçíà÷íèì, àëå ìè çâàæóºìîñü ïðîäîâæèòè íàøó ðîçïîâ³äü, ïåâí³, ùî
á³ëüø-ìåíø òî÷íå çîáðàæåííÿ îäíîãî çàêóòêà öüîãî äèêîãî êðàþ äàñòü
äîñèòü ïðàâèëüíå óÿâëåííÿ ïðî íüîãî â ö³ëîìó, êîëè íå çâàæàòè íà
äð³áí³ òà íåñóòòºâ³ â³äì³ííîñò³.
Õî÷à á ÿê³ çì³íè ðîáèëà ëþäèíà, îäâ³÷íèé êîëîâîðîò ï³ð ðîêó
ëèøàºòüñÿ íåçì³ííèì. ˳òî é çèìà, ÷àñ ñ³âáè ³ ÷àñ æíèâ çàñòóïàþòü
îäíå îäíîãî â ðàç ³ íàçàâæäè çàâåäåíîìó ïîðÿäêó ç äèâîâèæíîþ
ïîñë³äîâí³ñòþ, çàëèøàþ÷è ëþäèí³ âäÿ÷íó ìîæëèâ³ñòü ñêåðóâàòè
âèñîê³ ñèëè ñâîãî âñåîñÿæíîãî ðîçóìó íà ï³çíàííÿ îäâ³÷íèõ çàêî-
í³â, ÿêèì ï³äâëàäíà öÿ íåñê³í÷åííà îäíîìàí³òí³ñòü åâîëþö³é. Ñîòí³
ðîê³â ë³òíº ñîíöå ç³ãð³âàëî âåðõ³âêè áëàãîðîäíèõ äóá³â òà ñîñîí
³ ïîñèëàëî ñâîº òåïëî íàâ³òü ñõîâàíîìó â çåìë³ ÷³ïêîìó êîð³ííþ,
ïåðø í³æ çàëóíàëè ãîëîñè, ùî ïåðåãóêóâàëèñÿ â ãóùàâèí³ ë³ñó, âåð-
õîâ³òòÿ ÿêîãî êóïàëîñÿ â ÿñêðàâîìó ñÿéâ³ áåçõìàðíîãî ÷åðâíåâîãî
äíÿ, òîä³ ÿê ñòîâáóðè äåðåâ ó ïîõìóð³é âåëè÷³ áîââàí³ëè â ïðèçåì-
íèõ ñóò³íêàõ. Ãîëîñè áóëè íåîäíàêîâ³ é, ìàáóòü, íàëåæàëè äâîì
÷îëîâ³êàì, ùî çáèëèñÿ ç äîðîãè é òèöÿëèñÿ íà âñ³ áîêè, ðîçøóêóþ-
÷è çàãóáëåíó ñòåæèíó. Íàðåøò³ ðàä³ñíèé âèãóê ñïîâ³ñòèâ ïðî óñï³õ,
³ îäðàçó ïî òîìó ÿêèéñü ÷îëîâ’ÿãà âåëåòåíñüêîãî çðîñòó âèøòîâõíóâñÿ
ç õèìåðíîãî ëàá³ðèíòó ì³ëêèõ áîë³òåöü íà ãàëÿâó, ùî, î÷åâèäíî,
óòâîðèëàñÿ ÷àñòêîâî ï³ä ðóéí³âíîþ 䳺þ â³òðó, à ÷àñòêîâî ï³ä òàêîþ
æ 䳺þ âîãíþ. Öåé íåâåëè÷êèé ïðîñò³ð, ùî ÷óäîâî â³äêðèâàâ íåáî,
õî÷ ñóñï³ëü áóâ çàõàðàùåíèé ïîâàëåíèìè äåðåâàìè, òóëèâñÿ íà ñõèë³
îäíîãî ç òèõ âèñîêèõ ïàãîðá³â àáî íåâèñîêèõ ã³ð, ÿêèìè áóëà îáòè-
êàíà ìàéæå âñÿ äîâêîëèøíÿ ì³ñöåâ³ñòü.
— Îñü òóò ìîæíà ïåðåäèõíóòè! — âèãóêíóâ ë³ñîâèê, îïèíèâ-
øèñü ï³ä â³äêðèòèì íåáîì ³ îáòðóøóþ÷èñü óñ³ì ñâî¿ì âåëåòåíñüêèì
ò³ëîì, ìîâ çäîðîâåííèé ïåñ, ÿêèé ùîéíî âèãðàáàâñÿ ³ç ñí³ãîâîãî
çàìåòó. — Óðà, Çâ³ðîáîþ, íàðåøò³ äåííå ñâ³òëî, à îòàì óæå é îçåðî!
Ùå íå â³äëóíàëè ö³ ñëîâà, ÿê äðóãèé ìåøêàíåöü ë³ñó ðîçñóíóâ
áîëîòÿí³ çàðîñò³ é âèñòóïèâ íà ãàëÿâó. Ïîêâàïëèâî îãëÿíóâøè ñâîþ
1
Ìîêàñèíè — ³íä³àíñüêå âçóòòÿ ³ç øê³ðè, ãàïòîâàíå á³ñåðîì, îçäîáëåíå
õóòðîì òà êëàïòèêàìè êîëüîðîâîãî ñóêíà.
14
çáðîþ òà îáñìèêàâøè ïîøàðïàíèé îäÿã, â³í ïðèºäíàâñÿ äî òîâàðè-
øà, ùî âæå âëàøòîâóâàâñÿ íà ïðèâàë³.
— Òè çíàºø öå ì³ñöå? — ñïèòàâ òîé, êîãî çâàëè Çâ³ðîáîºì. —
×è òè çàêðè÷àâ ò³ëüêè òîìó, ùî ïîáà÷èâ ñîíöå?
— ² òå é ³íøå, ïàðóá÷å, ³ òå é ³íøå! ß âï³çíàþ öþ ì³ñöèíêó
é àí³òðîõè íå øêîäóþ, ùî áà÷ó òàêîãî ïåâíîãî äðóãà, ÿê ñîíöå.
Òåïåð ó íàñ çíîâó âñ³ ðóìáè êîìïàñà ïåðåä î÷èìà, ³ ìè ñàì³ áóäåìî
âèíí³, êîëè ùå ðàç ¿õ ïåðåïëóòàºìî, ÿê îöå òðàïèëîñÿ ùîéíî. Áîäàé
ìåí³ íå áóòè Ãàðð³ Íåïîñèäîþ, êîëè öå íå òà ñàìà ãàëÿâà, äå ìèíóëî-
ãî ë³òà îòàáîðèëèñÿ é ïðîæèëè ö³ëèé òèæäåíü ìèñëèâö³ íà çåìëþ
1
.
Äèâè, îíäå÷êè ñóõå ãàëóççÿ ¿õíüîãî êóðåíÿ, à îñü ³ äæåðåëüöå. ͳ,
õëîï÷å, õî÷ ÿê ÿ ëþáëþ ñîíöå, òà ìåí³ éîãî íå òðåáà, ùîá çíàòè, êîëè
íàñòຠäåíü: ì³é æèâ³ò íå ïîñòóïèòüñÿ ïåðåä íàéòî÷í³øèì ãîäèííèêîì,
ÿêîãî ò³ëüêè ìîæíà çíàéòè â Êîëîí³¿, ³ â³í óæå êàëàòຠï³â íà ïåðøó.
Ìåðù³é ðîçâ’ÿçóé òîðáó, òà çàðÿäèìîñÿ ùå íà ø³ñòü ãîäèí á³ãó.
ϳñëÿ ö³º¿ ïðîïîçèö³¿ îáèäâà çàõîïèëèñÿ íåîáõ³äíèìè ïðèãîòó-
âàííÿìè äî ñâ, ÿê çàâæäè íåìóäðî¿, àëå ùåäðî¿ òðàïåçè. Ìè ñêî-
ðèñòàºìîñü ïåðåðâîþ â ¿õí³é ðîçìîâ³, ùîá äàòè ÷èòà÷åâ³ äåÿêå óÿâ-
ëåííÿ ïðî çîâí³øí³ñòü öèõ ëþäåé, êîòðèì ïðèçíà÷åíî ãðàòè íåàáè-
ÿê³ ðîë³ â íàø³é ïîâ³ñò³.
Âàæêî çóñòð³òè áëàãîðîäí³øèé âç³ðåöü êâ³òó÷î¿ ìóæíîñò³, í³æ
òîé, ùî éîãî ÿâëÿâ ñîáîþ çäîðîâàíü, ÿêèé íàçâàâ ñåáå Ãàðð³ Íåïî-
ñèäîþ. Ñïðàâæíº éîãî ³ì’ÿ áóëî Ãåíð³ Ìàð÷. Òà îñê³ëüêè ìåøêàíö³
ïðèêîðäîííî¿ ñìóãè ïåðåéíÿëè â ³íä³àíö³â çâè÷àé äàâàòè îäíå
îäíîìó ïð³çâèñüêà, éîãî çíàëè çäåá³ëüøà ñàìå ÿê Íåïîñèäó, õî÷à
÷àñòåíüêî çâàëè ùå é Ãàðð³ Ïîñï³øàêîþ. Ö³ äâà ïð³çâèñüêà â³í
ä³ñòàâ çà áóðõëèâ³ñòü ñâ âäà÷³, çà íåðîçâàæí³ñòü ³ ð³çê³ñòü ïîâåä³í-
êè, à òàêîæ çà íàäçâè÷àéíó íåïîñèäþ÷³ñòü, ÿêà ãàíÿëà éîãî ç ì³ñöÿ
íà ì³ñöå ³ çàâäÿêè ÿê³é â³í áóâ çàïàí³áðàòà â óñ³õ ïîñåëåííÿõ, ðîç-
êèäàíèõ ì³æ áðèòàíñüêèìè âîëîä³ííÿìè òà Êàíàäîþ
2
. Ìàþ÷è ø³ñòü
ôóò³â ÷îòèðè äþéìè íà çð³ñò
3
, Ãàðð³, ïðîòå, áóâ äóæå ïðîïîðö³éíî
ç á óäîâàíèé, à éîãî ñèëà ö³ëêîì â³äïîâ³äàëà âåëåòåíñüê³é ïîñòàò³.
Îáëè÷÷ÿ — ìîâáè äî ïàðè ïðåêðàñí³é ñòàòóð³ — áóëî äîáðîäóøíå
³ âðîäëèâå. Ïîâîäèâñÿ â³í íåçàëåæíî, ³ õî÷à ãðóá³ñòü ïðèêîðäîííîã î
1
Ìèñëèâöÿìè íà çåìëþ íàçèâàëè çà òèõ ÷àñ³â ëþäåé, ùî áëóêàëè íåçàéìà-
íèìè ë³ñàìè ϳâí³÷íî¿ Àìåðèêè, øóêàþ÷è ðîäþ÷èõ çåìåëü. Íàòðàïèâøè íà
äîáðó ä³ëÿíêó, ìèñëèâåöü íà çåìëþ âèðóáóâàâ òà âèïàëþâàâ íà í³é ë³ñ ³ ðîçîðþ-
âàâ ¿¿. dzáðàâøè ê³ëüêà âðîæà¿â, «ìèñëèâåöü» êèäàâ öþ ä³ëÿíêó ³ éøîâ äàë³,
øóêàþ÷è ðîäþ÷î¿, íå âèñíàæåíî¿ ïîñ³âàìè çåìë³.
2
Êàíàäîþ íàçèâàëè òîä³ ïîñåëåííÿ íà ð³÷ö³ Ñâÿòîãî Ëàâðåíò³ÿ.
3
Òîáòî 190 ñàíòèìåòð³â.
15
ïîáóòó ãëèáîêî âñîòàëàñÿ â éîãî ìàíåðè, âåëè÷àâ³ñòü àòëåòè÷íîãî
ò³ëà çãëàäæóâàëà ¿õíþ âóëüãàðí³ñòü.
Çâ³ðîá³é, ÿê Íåïîñèäà íàçâàâ ñâîãî òîâàðèøà, ð³çíèâñÿ â³ä íüîãî
é çîâí³øí³ñòþ, ³ âäà÷åþ. Áëèçüêî øåñòè ôóò³â íà çð³ñò, â³í âèãëÿäàâ
ïîð³âíÿíî ëåãêîâàãèì ³ ùóïëèì, ïðîòå â óñ³õ éîãî ðóõàõ ïðîñëèçàëà
íàäçâè÷àéíà ñïðèòí³ñòü, êîëè íå íàäçâè÷àéíà ñèëà. Îáëè÷÷ÿ éîãî
íå â³äçíà÷àëîñÿ í³÷èì, êð³ì ìîëîäîñò³, àëå ñâî¿ì âèðàçîì âîíî âè-
êëèêàëî ïî÷óòòÿ äîâ³ðè â êîæíîãî, õòî ïðèäèâëÿâñÿ äî íüîãî óâàæ-
í³øå. Öåé âèðàç, ùî ñâ³ä÷èâ ïðî íåçëîáèâ³ñòü, áåçóìîâíó ïðàâäè-
â³ñòü, ñåðéîçí³ñòü íàì³ð³â òà ùèð³ñòü ïî÷óòò³â, áóâ ñïðàâä³ ÷óäîâèé.
Íà ïåðøèé ïîãëÿä â³í çäàâàâñÿ òàêèì íà¿âíèì, ùî ìîãëà íàâ³òü
çàêðàñòèñÿ ï³äîçðà, ÷è íå õîâàºòüñÿ çà ïîêàçíèìè ÷åñíîòàìè õèòðî
çàìàñêîâàíå ëóêàâñòâî, àëå â êîæíîãî, õòî áëèæ÷å çíàéîìèâñÿ ç õëîï-
öåì, òàêà ï³äîçðà øâèäêî ðîçâ³þâàëàñü.
Îáèäâà ïðèêîðäîíí³ ìåøêàíö³ áóëè ùå äóæå ìîëîä³. Íåïîñèä³
ñïîâíèëîñü íå á³ëüøå äâàäöÿòè øåñòè — äâàäöÿòè âîñüìè ðîê³â, à
Çâ³ðîá³é áóâ íà ê³ëüêà ðîê³â ìîëîäøèé, ¿õíÿ îä³æ íå âàðòà äîêëàä-
íîãî îïèñó; ìîæíà ò³ëüêè çàçíà÷èòè, ùî ïîøèòî ¿¿ áóëî ìàéæå
ö³ëêîì ç îëåíÿ÷èõ øêóð, — ïåâíà îçíàêà òîãî, ùî ¿¿ âëàñíèêè
ïðîâîäèëè æèòòÿ ñåðåä áåçêðà¿õ ë³ñ³â, íà äàëåêèõ îêîëèöÿõ öèâ³ë³-
çîâàíîãî ñâ³òó. À ïðîòå â óáðàíí³ Çâ³ðîáîÿ â³ä÷óâàëîñÿ ïðàãíåííÿ
äî äåÿêî¿ âèøóêàíîñò³ òà ìàëüîâíè÷îñò³, îñîáëèâî ïîì³òíå íà çáðî¿
òà ñïîðÿäæåíí³. Éîãî êàðàá³í àæ ñÿÿâ, êîëîäî÷êà ìèñëèâñüêîãî
íîæà áóëà ìàéñòåðíî âèð³çüáëåíà, ðîãîâà ïîðîõ³âíèöÿ òîíêî îðíà-
ìåíòîâàíà, à ÿãäòàø ïðèêðàøåíèé ³íä³àíñüêèì âàìïóìîì
1
. Íàâïà-
êè, Ãàðð³ Íåïîñèäà — ÷è òî ÷åðåç ñâîþ ïðèðîäæåíó áåçëàäí³ñòü, ÷è
â³ä òàºìíî¿ ñâ³äîìîñò³, ùî éîãî çîâí³øí³ñòü íå ïîòðåáóº øòó÷íèõ
ïðèêðàñ, âñå íîñèâ íåäáàëî, àáèÿê, í³áè ïî÷óâàâ áëàãîðîäíó çíåâà-
ãó äî áóäü-ÿêèõ öÿöüîê. Òà öå íå ò³ëüêè íå çìåíøóâàëî, à, ìàáóòü,
ïðèâåðòàëî ùå á³ëüøó óâàãó äî éîãî âðîäè ³ âåëåòåíñüêîãî çðîñòó.
— Íó, Çâ³ðîáîþ, áåðèñü äî ä³ëà òà äîâåäè, ùî â òåáå äåëàâàðñüêèé
øëóíîê, ðàç òè êàæåø, ùî òåáå âèõîâàëè äåëàâàðè
2
! — ãóêíóâ Íåïî-
1
Âàìïóì — íàíèçàí³ ÷åðåïàøêè, ÿê³ â ð³çíèõ êîìá³íàö³ÿõ óòâîðþþòü ð³çí³
ãåîìåòðè÷í³ ô³ãóðè. Ö³ ô³ãóðè ìàëè ñìèñëîâå çíà÷åííÿ. Âàìïóìè áóëè ñâîºð³ä-
íèìè ïàì’ÿòíèìè çíàêàìè, ³íîä³ ¿õ âèêîðèñòîâóâàëè äëÿ ïåðåäà÷³ ïîâ³äîìëåíü.
2
Äåëàâàðè, àáî ëåíí³-ëåíàïå, ÿê âîíè ñàì³ ñåáå íàçèâàëè, — ³íä³àí-
ñüêå ïëåì’ÿ, ùî íàñåëÿëî â ÕV²²–ÕVIII ñòîë³òòÿõ äîëèíó ð³÷êè Äåëàâàð (ì³æ
ð³÷êàìè Ãóäçîí ³ Ñàñêâåãàííà) òà óçáåðåææÿ Àòëàíòè÷íîãî îêåàíó äî íèí³øíüî¿
ϳâí³÷íî¿ Êàðîë³íè. Âîíè óòâîðèëè ìîãóòí³é ñîþç ïëåìåí, ùî áîðîâñÿ ç ãóðîí-
ñüêèì ïëåì³ííèì ñîþçîì. Äåëàâàðè çäåá³ëüøîãî âèñòóïàëè ñîþçíèêàìè àíãë³é-
ö³â, òîä³ ÿê ãóðîíè áóëè â ñîþç³ ç ôðàíöóçàìè.
16
ñèäà ³ ïåðøèé ïîêàçàâ ïðèêëàä, çàïõíóâøè äî ðîòà òàêèé øìàò
õîëîäíî¿ îëåíèíè, ÿêîãî ñòàëî á ºâðîïåéñüêîìó ñåëÿíèíîâ³ íà ö³-
ëèé îá³ä.
— Áåðèñü äî ä³ëà, ïàðóá÷å, òà äîâåäè îö³é á³äîëàøí³é ëàí³ ñâîþ
ìóæí³ñòü çóáàìè, ÿê òè óæå äîâ³â ¿¿ ðóøíèöåþ.
— ͳ-í³, Íåïîñèäî, íåáàãàòî ìóæíîñò³ òðåáà, ùîá çàáèòè ëàíü, òà
ùå â òàêó ïîðó ðîêó. Îò ñïðîìîãòèñÿ íà ðèñü ÷è ïàíòåðó
1
— òî
òðîõè ³íøå, — çàïåðå÷èâ Çâ³ðîá³é, ïðèìîùóþ÷èñü ³ ñîá³ êîëî ñòðà-
âè. — Äåëàâàðè äàëè ìåí³ ïð³çâèñüêî íå òàê çà õîðîáðå ñåðöå, ÿê çà
ãîñòðå îêî òà ïðóäê³ íîãè. Ïîëþâàííÿ íà îëåíÿ, çâè÷àéíî, íå ñâ³ä-
÷èòü ïðî áîÿãóçòâî, àëå öå é íå âåëèêà äîáëåñòü.
— Äåëàâàðè ñàì³ íå ãåðî¿, — áóðêíóâ Íåïîñèäà êð³çü çóáè, áî
ðîò éîìó âùåðòü áóâ íàïõàíèé ì’ÿñîì, — ³íàêøå âîíè í³çàùî íå
äîçâîëèëè á îòèì êëÿòèì áðîäÿãàì ì³íãàì
2
ïîðîáèòè ç ñåáå æ³íîê.
— Ö³º¿ ñïðàâè í³õòî äî ëàäó íå çíຠ³ íå ðîçó쳺, — ñêàçàâ
ñåðéîçíî Çâ³ðîá³é, ùî ì³ã áóòè òàêèì æå íàä³éíèì äðóãîì, ÿê éîãî
òîâàðèø íåáåçïå÷íèì âîðîãîì. — ̳íãè çàïîâíèëè ãåòü óñ³ ë³ñè
ñâîºþ áðåõíåþ, ïë³òêàìè òà ïåðåñóäàìè. ß ïðîæèâ äåñÿòü ðîê³â ³ç
äåëàâàðàìè ³ çíàþ, ùî âîíè íå ïîñòóïëÿòüñÿ â õîðîáðîñò³ ïåðåä
áóäü-ÿêèì ³íøèì íàðîäîì, êîëè ä³éäå äî á³éêè.
— Ïîñëóõàé, ìàéñòðå Çâ³ðîáîþ, êîëè âæå â íàñ çàéøëà ïðî öå
ìîâà, ÷îãî á íå ïîãîâîðèòè îäâåðòî, ÿê ìóæ÷èíà ç ìóæ÷èíîþ? Äàé
ìåí³ â³äïîâ³äü íà îäíå çàïèòàííÿ. Òîá³ òàê òàëàíèëî â ïîëþâàíí³ íà
äè÷èíó, ùî òè â öüîìó íàâ³òü ïðîñëàâèâñÿ. À ÷è ï³äñòðåëèâ òè õî÷
ðàç ëþäèíó? ×è íàòèñêàâ êîëè-íåáóäü êóðîê ïðîòè âîðîãà, òàêîæ
çäàòíîãî áàõíóòè â òåáå?
Öå çàïèòàííÿ âèêëèêàëî â ãðóäÿõ þíàêà ñâîºð³äíó áîðîòüáó ì³æ
áàæàííÿì ïîõèçóâàòèñÿ òà ÷åñí³ñòþ, ùî áóëî ëåãêî ïîì³òèòè íà
éîãî áåçõèòð³ñíîìó îáëè÷÷³. Îäíàê öÿ áîðîòüáà òðèâàëà íåäîâãî.
Ñåðäå÷íà ïðÿìîòà âçÿëà ãîðó íàä ãîíîðîì òà ïîõâàëüáîþ.
— Ùèðî êàæó÷è, í³êîëè, — â³äïîâ³â Çâ³ðîá³é, — áî íå òðàïëÿ-
ëîñü ñëóøíî¿ íàãîäè. Äåëàâàðè æèëè ç óñ³ìà â ìèð³, ïîêè ÿ â íèõ
ã îñòþâàâ, à ëþäèíó ìîæíà ïîçáàâèòè æèòòÿ ëèøå ó â³äêðèò³é,
çàêîíí³é â³éí³.
1
Ïàíòåð â Àìåðèö³ íåìàº, àëå ºâðîïåéñüê³ êîëîí³ñòè ÷àñòî íàçèâàëè ïàíòå-
ðîþ ïóìó àáî êóãóàðà.
2
̳íãè — îäíå ç ïð³çâèñüê ãóðîí³â, ìîãóòíüîãî ïëåìåí³, ùî âõîäèëî äî
³ðîêåçüêîãî ïëåì³ííîãî ñîþçó ³ æèëî â ÕVIII ñòîë³òò³ ïî áåðåãàõ îçåð Îíòàð³î òà
Ãóðîí ³ ð³÷êè Ñâÿòîãî Ëàâðåíò³ÿ. Ãóðîíè âåëè òðèâàëó áîðîòüáó ç äåëàâàðàìè.
ϳä ÷àñ àíãëî-ôðàíöóçüêèõ âîºí âîíè ï³äòðèìóâàëè ôðàíöóç³â.
17
— Îòàêî¿! Íåâæå òè é ðàçó íå ï³éìàâ íà ãàðÿ÷îìó ÿêîãîñü ëîáó-
ðÿêó, ùî êðàâ ó òåáå õóòðà ÷è äè÷èíó ç êàïêàí³â, ³ íå ïîðàõóâàâñÿ
ç íèì âëàñíîðó÷íî, àáè çâ³ëüíèòè ñóää³â îä ìîðîêè, à âèíóâàòöÿ îä
ñóäîâèõ âèòðàò?
— ß íå òðàïåð
1
, Íåïîñèäî, — ãîðäî â³äïîâ³â þíàê. — Ìåíå
ãîäóº êàðàá³í, çáðîÿ, ÿêîþ ÿ âîëîä³þ íå ã³ðøå çà áóäü-êîãî ç ÷îëî-
â³ê³â ìîãî â³êó ì³æ Ãóäçîíîì òà ð³÷êîþ Ñâÿòîãî Ëàâðåíò³ÿ. ß í³êî-
ëè íå ïðîäàâàâ æîäíî¿ øêóðè, äå â ãîëîâ³ íå áóëî á ùå îäí³º¿ ä³ðêè,
êð³ì òèõ, ÿê³ ñîòâîðèëà ñàìà ïðèðîäà äëÿ çîðó ÷è äèõàííÿ.
— Ãàé-ãàé, âñå öå ïðåêðàñíî íà ïîëþâàíí³, àëå í³÷îã³ñ³íüêî íå
âàðòå òàì, äå ïàõíå ñêàëüïàìè òà çàñ³äêàìè. ϳäñòðåëèòè ç-çà êóùà
³íä³àíöÿ — öå çíà÷èòü ò³ëüêè âäàòèñÿ äî éîãî âëàñíî¿ óëþáëåíî¿
âèõâàòêè. Äî òîãî æ çàðàç ó íàñ çàêîííà, ÿê òè êàæåø, â³éíà. ×èì
øâèäøå òè çìèºø ç ñåáå öþ ãàíüáó, òèì ñïîê³éí³øå ñïàòèìåø óæå
â³ä ñàìî¿ ñâ³äîìîñò³ òîãî, ùî â ë³ñ³ øàñòຠíà îäíîãî âîðîãà ìåíøå.
ß íåäîâãî âîäèòèìóñü ³ç òîáîþ, äðóæå Íàòò³, êîëè òè íå çíàéäåø
çâ³ðà ïîíàä ÷îòèðè ôóòè íà çð³ñò, ùîá ïåðåâ³ðèòè íà íüîìó ñâîþ
ðóøíè÷êó.
— Íó ùî æ, ìàéñòðå Ìàð÷ó, íàøà ïîäîðîæ íàáëèæàºòüñÿ äî
ê³íöÿ, ³ ìè ìîæåìî ðîçïðîùàòèñÿ ñüîãîäí³ æ óâå÷åð³, êîëè òè ââà-
æàºø öå çà ïîòð³áíå. Íà ìåíå ÷åêຠïðèÿòåëü, ùî íå ïîãðåáóº òîâà-
ðèñòâîì ëþäèíè, êîòðà íà ñâîºìó â³êó íå âáèëà ùå í³êîãî ³ç ñâî¿õ
áëèæí³õ.
— Õîò³â áè ÿ çíàòè, ÷îãî ïðèøâåíäÿâ ñþäè òîé ïðîéäà-äåëàâàð
íà ñàìîìó ïî÷àòêó ñåçîíó? — áóðêíóâ Íåïîñèäà ç âèãëÿäîì, ùî
âîäíî÷àñ ïîêàçóâàâ ³ éîãî íåäîâ³ð’ÿ, ³ çíåâàãó äî ìîæëèâî¿ çðàäè. —
² äå, òè êàæåø, ìîëîäèé âîæäü ïðèçíà÷èâ òîá³ ïîáà÷åííÿ?
— Á³ëÿ íåâåëè÷êî¿ êðóãëî¿ ñêåë³ íà îçåð³, äå, êàæóòü, ñõîäÿòüñÿ
ïëåìåíà, ùîá óêëàäàòè ïîì³æ ñåáå óãîäè é çàêîïóâàòè â çåìëþ ñâî¿
áîéîâ³ ñîêèðè. Ïðî öþ ñêåëþ ÿ áàãàòî ÷óâ îä äåëàâàð³â, õî÷ ìåí³
ñàìîìó îçåðî é ñêåëÿ çîâñ³ì íå çíàéîì³. Íà öåé çàêóòîê ëàñÿòüñÿ ³
ì³íãè, é ìîã³êàíè
2
, öå í³áè ñï³ëüíà ¿õíÿ òåðèòîð³ÿ, äå â ìèðíèé ÷àñ
îáèäâà ïëåìåí³ ëîâëÿòü ðèáó òà ïîëþþòü, õî÷à ò³ëüêè Áîãîâ³ â³äî-
ìî, ùî òóò ìîæå òâîðèòèñÿ ï³ä ÷àñ â³éíè.
— Ñï³ëüíà òåðèòîð³ÿ! — âèãóêíóâ Íåïîñèäà, ãîëîñíî çàðåãîòàâ-
øè. — Ö³êàâî, ùî íà öå ñêàçàâ áè Ïëàâó÷èé Òîì Ãàòòåð? ³í ââàæàº
1
Òðàïåðîì íàçèâàþòü â Àìåðèö³ ëþäèíó, ùî ïîëþº íà õóòðîâèõ çâ³ð³â
ç äîïîìîãîþ ïàñòîê òà êàïêàí³â.
2
Ìîã³êàíè — ³íä³àíñüêå ïëåì’ÿ, ùî æèëî â ïîíèçîâ’¿ Ãóäçîíó. Ìîã³êàíè
âõîäèëè â ïëåì³ííèé ñîþç äåëàâàð³â. Ïëåì’ÿ öå ãåòü âèìåðëî.
18
îçåðî ñâîºþ âëàñí³ñòþ çà ïðàâîì ï’ÿòíàäöÿòèð³÷íîãî îäíîîñ³áíîãî
âîëîä³ííÿ é íå â³ääàñòü éîãî áåç áîþ í³ ì³íãàì, àí³ äåëàâàðàì.
— À ÿê ïîäèâëÿòüñÿ â Êîëîí³¿
1
íà òàêó ñâàðêó? Ö³ çåìë³ íàïåâíå
æ ìàþòü ñâîãî õàçÿ¿íà. Çåìëåâëàñíèêè ïîä³ëèëè ì³æ ñîáîþ íàâ³òü
òàêó ãëóøèíó, êóäè ñàì³ í³êîëè íå íàâàæàòüñÿ ïîòêíóòè íîñà, ùîáè
ãëÿíóòè íà ñâî¿ âîëîä³ííÿ.
— Ìîæå, òàêå ðîáèòüñÿ â ³íøèõ ì³ñöÿõ Êîëîí³¿, Çâ³ðîáîþ, òà
ò³ëüêè íå òóò. Æîäíà äóøà, îêð³ì ñàìîãî Áîãà, íå âîëî䳺 àí³ âåðøå-
÷êîì çåìë³ â ö³é ÷àñòèí³ êðà¿íè. Ïåðî í³êîëè íå òîðêàëîñü ïàïåðó,
ùîá çàêð³ïèòè çà êèìîñü òóòåøí³ ãîðè é äîëèíè. Ñòàðèé Òîì íå ðàç
ìåí³ ïðî öå òîðî÷èâ. Îòîæ â³í ³ âèìàãàº, ùîá éîãî ìàëè òóò çà
ºäèíîãî õàçÿ¿íà. À êîëè Òîì ÷îãîñü âèìàãàº, òî âæå çó쳺 ïîâîþâà-
òè çà ñåáå.
— Ç òîãî, ùî ÿ ÷óâ â³ä òåáå, Íåïîñèäî, âèõîäèòü, í³áè öåé
Ïëàâó÷èé Òîì íå ïðîñòèé ñìåðòíèé. ³í íå ì³íã, íå äåëàâàð ³ íå
áë³äîëèöèé. Òè êàæåø, â³í âîëî䳺 îçåðîì â³ääàâíà. Ùî æ öå çà
ëþäèíà? ßêî¿ â³í ïîðîäè?
— Î, êîëè ãîâîðèòè ïðî éîãî ïîðîäó, òî Ñòàðèé Òîì ñêîð³øå
õîõóëÿ, à íå ëþäèíà. Âäà÷åþ â³í á³ëüøå ñêèäàºòüñÿ íà öþ òâàðþêó,
í³æ íà ëþäñüêó ³ñòîòó. Äåõòî ãàäàº, ùî çàìîëîäó â³í ãóëÿâ ïî ñîëî-
í³é âîä³ é áóâ äðóæêîì â³äîìîãî ʳäà
2
, ÿêîãî ïîâ³ñèëè çà ï³ðàòñòâî
ðàí³øå, í³æ ìè ç òîáîþ âñòèãëè íàðîäèòèñü ÷è ïîçíàéîìèòèñÿ, é
í³áè Òîì îñåëèâñÿ â öèõ ì³ñöÿõ, ñïîä³âàþ÷èñü, ùî êîðîë³âñüê³ êðåé-
ñåðè í³êîëè íå ïîäîëàþòü ã³ð ³ ùî â ë³ñàõ â³í çìîæå ñïîê³éí³ñ³íüêî
êîðèñòàòèñÿ íàãðàáîâàíèì äîáðîì.
— ³í ïîìèëÿºòüñÿ, Íåïîñèäî, äóæå ïîìèëÿºòüñÿ. Ëþäèíà í³äå
íå ìîæå ñïîê³éíî êîðèñòàòèñÿ íàãðàáîâàíèì äîáðîì.
— Ìàáóòü, â³í ïðî öå çîâñ³ì ³íøî¿ äóìêè. ß çíàâ ëþäåé, êîòð³
íå óÿâëÿëè ñîá³ ùàñòÿ áåç íåñê³í÷åííèõ ãóëüáèù, çíàâ ³ òàêèõ, ùî
íàéë³ïøå ñåáå ïî÷óâàëè â ñâîºìó êóòêó. Îäí³ íå ìàþòü ñïîêîþ,
ïîêè êîãîñü íå ïîãðàáóþòü, ³íø³, íàâïàêè, êàþòüñÿ äî ñàìî¿ ñìåðò³,
ùî êîëèñü êîãîñü ïîãðàáóâàëè. Ëþäñüêà âäà÷à íåçáàãíåííà â òàêèõ
ä³ëàõ. Àëå Ñòàðèé Òîì íå íàëåæèòü í³ äî òèõ, í³ äî ³íøèõ. Íàãðàáî-
âàíèì äîáðîì, êîëè âîíî ñïðàâä³ â íüîãî º, â³í ñïîê³éíåíüêî é
âèã³äíî êîðèñòóºòüñÿ ðàçîì ³ç ñâî¿ìè äî÷êàìè, ³ öèì îáìåæóþòüñÿ
âñ³ éîãî áàæàííÿ.
1
Êîëîí³ÿ — òîáòî ñòîëèöÿ êîëîí³¿ Îëáàí³.
2
Ê ³ä — â³äîìèé àíãë³éñüêèé ï³ðàò.
19
— Îãî, òî â³í ìຠùå é äî÷îê! ³ä äåëàâàð³â, ùî òóò ïîëþâàëè,
ÿ ÷óâ ö³ë³ ³ñòî𳿠ïðî öèõ ä³â÷àò. À ìàòè â íèõ º, Íåïîñèäî?
— Çâ³ñíî, êîëèñü áóëà. Àëå âîíà ïîìåðëà é ïîòîíóëà äâà ðîêè
òîìó.
— Ùî òàêå? — âèãóêíóâ Çâ³ðîá³é, çäèâîâàíî ãëÿíóâøè íà òîâà-
ðèøà.
— Ïîìåðëà é ïîòîíóëà, êàæó òîá³, ³ ñïîä³âàþñü, ùî íîðìàëüíîþ
ëþäñüêîþ ìîâîþ. Ñòàðèé îïóñòèâ äðóæèíó â îçåðî, êîëè ïîáà÷èâ,
ùî âîíà çàõîëîëà. Ìîæó çàñâ³ä÷èòè öå, áî ÿ îñîáèñòî áóâ ïðèñóòí³é
íà ïîõîðîí³. Àëå ÷è íå çàõîò³â Òîì ìîðî÷èòèñÿ é êîïàòè ìîãèëó, —
ùî íå òàê ëåãêî â ë³ñ³ ñåðåä êîð³ííÿ, — ÷è ââàæàâ, ùî âîäà êðàùå
çìèâຠãð³õè, í³æ çåìëÿ, öüîãî âæå ÿ íå ìîæó ñêàçàòè.
— À õ³áà á³äîëàøíà æ³íêà ñïðàâä³ áóëà òàêà ãð³øíèöÿ, ùî ÷îëî-
â³ê íàâ³òü íå ïîáàæàâ ÿê ñë³ä óïîêî¿òè ¿¿ ò³ëî?
— Òà íå çîâñ³ì, õî÷ ó íå¿ áóëè ñâî¿ âàäè. ß ââàæàþ, ùî Äæóä³ò
Ãàòòåð áóëà íå ã³ðøà çà íàéêðàùó æ³íêó, êîòðà äîâãî æèëà, íå ÷óâ-
øè öåðêîâíîãî äçâîíó, àëå Òîì, ìàáóòü, ãàäàâ, ùî ïîòðóäèâñÿ äëÿ
í å ¿ ö³ëêîì äîñòàòíüî. Ùîïðàâäà, ó ¿¿ âäà÷³ áóëî ÷èìàëî êðèö³,
à ïîçàÿê ñòàðèé Ãàòòåð — ñïðàâæí³é òîá³ êðåì³íü, ì³æ íèìè âðÿäè-
ãîäè êðåñàëèñÿ ³ñêðè. Õî÷ çàãàëîì, ìîæíà ñêàçàòè, âîíè æèëè çëàã³ä-
íî. Êîëè âîíè çàò³âàëè ñâàðêó, ñëóõà÷àì ³íîä³ ùàñòèëî çàçèðíóòè
â ¿õíº ìèíóëå, ÿê ìîæíà çàçèðíóòè ó íàéòåìí³øèé çàêóòîê ë³ñó,
êîëè çàáëóêàëèé ñîíÿ÷íèé ïðîì³íü ïðîá’ºòüñÿ äî êîð³ííÿ äåðåâ.
Àëå ÿ çàâæäè øàíóâàòèìó ñòàðó Äæóä³ò óæå çà îäíå òå, ùî âîíà áóëà
ìàò³ð’þ òàêîãî ñòâîð³ííÿ, ÿê ¿¿ äî÷êà, Äæóä³ò Ãàòòåð.
— Äåëàâàðè ÷àñòî çãàäóâàëè ³ì’ÿ “Äæóä³ò”, õî÷à é âèìîâëÿëè
éîãî íà ñâ³é ìàí³ð. Ñóäÿ÷è ç òîãî, ùî âîíè êàçàëè, íå äóìàþ, ùîá
öÿ ä³â÷èíà ïðèïàëà ìåí³ äî ñìàêó.
— Òîá³ äî ñìàêó! — âèãóêíóâ Ìàð÷, ðîçëþòîâàíèé áàéäóæ³ñòþ
³ ñàìîâïåâíåí³ñòþ òîâàðèøà. — ßêîãî ä³äüêà òè ïðåøñÿ ç³ ñâî¿ì
ñìàêîì, êîëè éäåòüñÿ ïðî òàêó ä³â÷èíó, ÿê Äæóä³ò? Òè ùå õëîï-
÷èñüêî, çåëåíå äèòÿ, ùî ëåäü ïóñòèëî â çåìëþ êîð³íö³. Á³ëÿ Äæóä³ò
óïàäàëè ìóæ÷èíè, êîëè ¿é ñïîâíèëîñÿ ëèøå ï’ÿòíàäöÿòü ë³ò, òîáòî
ìàéæå ï’ÿòü ðîê³â òîìó. Òà âîíà é íå ãëÿíå íà òàêîãî íåäîðîñòêà, ÿê òè.
— Çàðàç ÷åðâåíü, ³ íà íåá³ æîäíî¿ õìàðèíêè, Íåïîñèäî, îòîæ
óâåñü öåé ïàë í³ äî ÷îãî, — íåçâîðóøíî-ñïîê³éíî â³äêàçàâ Çâ³ðî-
á³é. —  êîæíîãî ñâ³é ñìàê, ³ íàâ³òü âèâ³ðêà ìຠïðàâî íà äóìêó
ïðî ðèñü.
— Åãå, ò³ëüêè íå âåëüìè ðîçóìíî ç ¿¿ áîêó ïîâ³äîìëÿòè öþ
äóìêó ðèñ³, — áóðêíóâ Ìàð÷. — Àëå òè ìîëîäèé ³ íåòÿìóùèé, òîìó
20
ÿ ïðîùàþ òîá³ òâîº íåóöòâî... Ïîñëóõàé, Çâ³ðîáîþ, — ç äîáðîäóø-
íèì ñì³õîì äîäàâ â³í ï³ñëÿ êîðîòêîãî ðîçäóìó, — ïîñëóõàé, Çâ³ðî-
áîþ: ìè ç òîáîþ çàïðèñÿãëèñÿ áóòè äðóçÿìè, ³ íå âàðòî ñâàðèòèñÿ
íàì ÷åðåç ëåãêîâàæíó øåëèõâ³ñòêó ò³ëüêè òîìó, ùî âîíà âðîäèëàñÿ
ãàðíåíüêîþ. Òèì ïà÷å, ùî òè ¿¿ íàâ³òü ó â³÷³ íå áà÷èâ. Äæóä³ò
íàðîäæåíà äëÿ ìóæ÷èíè, â ÿêîãî âæå ïðîð³çàëèñÿ âñ³ çóáè, ³ áåç-
ãëóçäî áîÿòèñÿ ìåí³ õëîï÷àêà... Òî ùî æ êàçàëè äåëàâàðè ïðî öþ
ïóñòóõó? Çðåøòîþ, ³íä³àíåöü çäàòåí ðîçáèðàòèñÿ â æ³íêàõ íå ã³ðøå
çà á³ëîãî.
— Âîíè êàçàëè, ùî âîíà âðîäëèâà, ïðèºìíà â ðîçìîâ³, àëå íàäòî
ïîëþáëÿº çàëèöÿëüíèê³â ³ âåëüìè ëåãêîâàæíà.
— Ñóù³ äèÿâîëè! À âò³ì, ÿêèé øê³ëüíèé ó÷èòåëü ìîæå ïîçìàãà-
òèñÿ ç ³íä³àíöåì òàì, äå éäåòüñÿ ïðî ïðèðîäó? Äåõòî ãàäàº, í³áè
³íä³àíö³ çóãàðí³ ëèøå íà ïîëþâàííÿ òà â³éíó, à ÿ êàæó, ùî öå ìóä-
ðåö³, ÿê³ ðîçáèðàþòüñÿ â ÷îëîâ³êàõ òàê ñàìî äîáðå, ÿê ³ â áîáðàõ, à â
æ³íêàõ íå ã³ðøå, í³æ ó òèõ ³ â òèõ. Âäà÷à Äæóä³ò äî ðèñî÷êè ñàìå
òàêà! Ùèðî êàæó÷è, Çâ³ðîáîþ, ÿ á îäðóæèâñÿ ç öèì ä³â÷èñüêîì ³ùå
äâà ðîêè òîìó, ÿêáè íå äâ³ îñîáëèâ³ îáñòàâèíè, ³ ïåðøà ç íèõ —
ñàìå îöÿ ëåãêîâàæí³ñòü.
— À ÿêà äðóãà? — ñïèòàâ ìèñëèâåöü, íàìèíàþ÷è ì’ÿñî äàë³
é, î÷åâèäíî, ìàëî ö³êàâëÿ÷èñü ðîçìîâîþ.
— Äðóãà — â òîìó, ùî ÿ íå ïåâåí, ÷è ï³äå âîíà çà ìåíå. Ïóñòóõà
âðîäëèâà ³ çíຠöå. Õëîï÷å, íåìຠñòðóíê³øîãî äåðåâà íà îöèõ ãîð-
áàõ, íåìຠí³æí³øîãî ïîäèõó â³òåðöþ, ³ òè í³êîëè íå áà÷èâ ëàí³, ÿêà
ñêàêàëà á òàê ëåãêî. ßêáè íà öüîìó ê³íåöü, ïðî íå¿ óñ³ ñï³âàëè á
ï ³ñí³. Àëå âîíà íå ïîçáàâëåíà âàä, ïîâç ÿê³ íåìîæëèâî ïðîéòè, é ³íîä³
ÿ ïðèñÿãàþñÿ ñîá³ íå õîäèòè á³ëüøå íà îçåðî.
— ² âñå æ òàêè òè ùîðàçó ïîâåðòàºøñÿ. Îòîæ í³êîëè íå òðåáà
ïðèñÿãàòèñÿ.
— Åõ, Çâ³ðîáîþ, òè íîâà÷îê ó òàêèõ ñïðàâàõ! Òè òàêèé áëàãî÷åñ-
íèé, íà÷å çà âñå æèòòÿ í³ ðàçó íå çàëèøàâ ì³ñòà. À ÿ ³íøèé, ³ ìåí³
êîëè ùî çàïàäå â äóøó, ÿ íåîäì³ííî õî÷ó ëàéíóòèñÿ àáî çàïðèñÿãòè-
ñÿ. ßêáè òè çíàâ óñå òå, ùî çíàþ ÿ ïðî Äæóä³ò, òè á ñêàçàâ, ùî ³íîä³
íå ãð³õ òðîõè ïîëèõîñëîâèòè. Áóâàº, îô³öåðè ç ôîðò³â íà Ìîãàóö³
çàáð³äàþòü íà îçåðî ëîâèòè ðèáó òà ïîëþâàòè, ³ òîä³ öå ñòâîð³ííÿ
çîâñ³ì âòðà÷ຠãëóçä. ßê âîíà ïî÷èíຠâèðÿäæàòèñÿ ³ ÿê âèêàáëó-
÷óºòüñÿ ïåðåä êàâàëåðàìè!
— Öå íå ëè÷èòü äî÷ö³ á³äíîãî ÷îëîâ³êà, — â³äïîâ³â Çâ³ðîá³é
ðîçâàæëèâî. — Âñ³ îô³öåðè — çíàòíîãî ðîäó é íà òàêó ä³â÷èíó, ÿê
Äæóä³ò, ìîæóòü äèâèòèñÿ ëèøå ç ëèõèìè íàì³ðàìè.
21
— Îöå ìåíå é äðàòóº ³ çàñïîêîþº! Ïðàâäà, îäèí òàì êàï³òàí
âèêëèêຠâ ìåíå ïîáîþâàííÿ, ³ Äæóä³ò íåõàé âèíóâàòèòü ò³ëüêè
ñåáå òà ñâîþ äóð³ñòü, êîëè ÿ ïîìèëÿþñü. Òà çàãàëîì ÿ ñõèëüíèé
ââàæàòè ¿¿ ñêðîìíîþ ³ ÷åñíîþ ä³â÷èíîþ, õî÷ íàâ³òü õìàðè, ùî ïëè-
âóòü íàä îöèìè ãîðáàìè, íå òàê³ ì³íëèâ³, ÿê âîíà. Íàâðÿä ÷è âîíà
çóñòð³ëà õî÷ äþæèíó á³ëèõ ÷îëîâ³ê³â â³äòîä³, ÿê âèéøëà ç äèòÿ÷îãî
â³êó, à âæå æ òàê âèêðó÷óºòüñÿ ïåðåä îòèìè ê³ëüêîìà îô³öåðàìè.
— ß á äàâíî êèíóâ äóìàòè ïðî òàêó ä³â÷èíó é ïðèñâÿòèâ áè ñåáå
ò ³ ëüêè ë³ñîâ³. ˳ñ í³êîëè òåáå íå îáìàíå, áî æèâå çà ñòðîãèìè é íå-
ïîðóøíèìè çàêîíàìè.
— Àáè òè çíàâ Äæóä³ò, òè á çðîçóì³â, ùî öå äóæå ëåãêî ñêàçàòè,
òà âàæêî çðîáèòè. Êîëè á ÿ áóâ ñïîê³éíèé çà îô³öåð³â, òî ñèëîì³öü
çàáðàâ áè ä³â÷èñüêî äî ñåáå íà Ìîãàóê, ïðèìóñèâ áè âèéòè çà ìåíå
çàì³æ, ïîïðè âñå ¿¿ êîâåðçóâàííÿ, ³ íåõàé áè ïðî Ñòàðîãî Òîìà äáàëà
Ãåòò³, éîãî äðóãà äî÷êà, — öÿ õî÷ ³ íå òàêà ãàðíåíüêà òà ìåòêà, çàòå
êðàùå ðîçó쳺 ñâî¿ îáîâ’ÿçêè.
— Âèõîäèòü, º ùå îäíà ïòàøêà â òîìó êóáåëüö³? — ñïèòàâ Çâ³ðî-
á³é, çâ³âøè íà òîâàðèøà î÷³, â ÿêèõ òåïåð ïðîêèíóëàñü ö³êàâ³ñòü. —
Äåëàâàðè ðîçïîâ³äàëè ìåí³ ëèøå ïðî îäíó.
— Çîâñ³ì íå äèâíî, ùî, êîëè ãîâîðÿòü ïðî Äæóä³ò Ãàòòåð, çàáó-
âàþòü ïðî Ãåòò³ Ãàòòåð. Ãåòò³ ëèøå ìèëîâèäà, à ¿¿ ñåñòðà... êàæó æ
òîá³, ïàðóá÷å, ³íøî¿ òàêî¿ òè íå çíàéäåø çâ³äñè äî ñàìîãî ìîðÿ!
Äæóä³ò ãîñòðà íà ðîçóì ³ íà ÿçèê, âîíà ëóêàâà, ìîâ ñòàðèé ³íä³àí-
ñüêèé îðàòîð, òîä³ ÿê á³äîëàøíà Ãåòò³ â íàéêðàùîìó âèïàäêó ëèøå
“êîìïŠñ íà íàñ”.
— Ùî òàêå? — ïåðåïèòàâ Çâ³ðîá³é.
— Òà òî îô³öåðè ïðîçâàëè ¿¿ “êîìïŠñ íà íàñ”. Ãàäàþ, âîíè õîò³-
ëè öèì ï³äêðåñëèòè, ùî ä³â÷èíà çàâæäè íàìàãàºòüñÿ éòè â ïðàâèëü-
íîìó íàïðÿìêó, àëå ÷àñîì íå çíàº, ÿê öå ðîáèòè. “ÊîìïŠñ” çíà÷èòü,
êóäè ¿é õî÷åòüñÿ éòè, à “íà íàñ” — êóäè âîíà éäå íàñïðàâä³. ͳ,
á³äîëàøíà Ãåòò³ çîâñ³ì íåòÿìà é ïîâñÿê÷àñ çáèâàºòüñÿ ç ïðÿìî¿ ñòå-
æèíè òî òóäè, òî ñþäè.
— Áîã îñîáëèâî ï³êëóºòüñÿ ïðî òàêèõ ³ñòîò, — ñêàçàâ Çâ³ðîá³é
óðî÷èñòî, — ³ ñàìå òîìó, ùî âîíè íåñïîâíà ðîçóìó. ×åðâîíîøê³ð³
òàêîæ øàíóþòü ³ ïîâàæàþòü ¿õ, ãàäàþ÷è, ùî çëèé äóõ îõî÷³øå âñå-
ëÿºòüñÿ â çäîðîâó ëþäèíó, à íå â òîãî, õòî íå ìîæå äàòè ñîá³ ðàäè.
— Íó, òîä³ ìîæó çàïåâíèòè, ùî ç á³äîëàøíîþ Ãåòò³ çëîìó äóõîâ³
í³÷îãî ðîáèòè, áî âîíà òàêè ñïðàâä³ “êîìïŠñ íà íàñ”, ÿê ÿ âæå òîá³
ñêàçàâ. Ñòàðèé Òîì äóæå ëþáèòü ä³â÷èíó, òà é Äæóä³ò òàêîæ, õî÷
âîíà ñàìà äî á³ñà ðîçóìíà é ãîíîðèñòà. Êîëè á íå öå, ÿ á íå ðó÷èâñÿ
22
çà ¿¿ áåçïåêó ñåðåä ëþäåé òîãî ´àòóíêó, ùî ÷àñîì òðàïëÿþòüñÿ íà
áåðåãàõ îçåðà.
— À ÿ ãàäàâ, ùî îçåðî ìàëî õòî çíຠ³ ð³äêî â³äâ³äóº, — ñêàçàâ
Çâ³ðîá³é, ÿâíî çàíåïîêîºíèé äóìêîþ, ùî îïèíèâñÿ òàê áëèçüêî â³ä
çàñåëåíèõ ì³ñöü.
— Öå ïðàâäà, ïàðóá÷å, ³ äâà äåñÿòêè á³ëèõ íå ìèëóâàëîñÿ éîãî
áåðåãàìè. Àëå é äâàäöÿòü ñïðàâäåøí³õ ôðîíò³ðìåí³â
1
-ìèñëèâö³â, òðà-
ïåð³â, ðîçâ³äíèê³â — çäàòí³ íàêî¿òè ëèõà, ÿêùî ïîñòàðàþòüñÿ. Íå
ìîæó íàâ³òü ñêàçàòè, Çâ³ðîáîþ, ÿêèé òî áóäå äëÿ ìåíå æàõ, êîëè,
ïîâåðíóâøèñü ï³ñëÿ øåñòèì³ñÿ÷íî¿ â³äñóòíîñò³, ÿ ïîáà÷ó Äæóä³ò çà-
ì³æíüîþ.
— Öÿ ä³â÷èíà äàëà òîá³ ñëîâî ÷è ÿêîñü ³íàêøå ïîêàçàëà, ùî òè
ìîæåø íàä³ÿòèñü?
— Àæ í³ÿê! Ïðîñòî íå çíàþ, â ÷îìó òóò ð³÷: àäæå ÿ íåïîãàíèé íà
âðîäó, õëîï÷å, — ïðèíàéìí³ òàê ìåí³ çäàºòüñÿ, êîëè ÿ äèâëþñÿ â
î ñÿÿíå ñîíöåì äæåðåëî, — ³ âñå-òàêè ÿ í³êîëè íå ì³ã âèòÿãòè ç
ö³º¿ ïóñòóõè îá³öÿíêè ï³òè çà ìåíå çàì³æ, áà íàâ³òü íå ì³ã äîìîãòè-
ñÿ â³ä íå¿ ïðèÿçíî¿, ñåðäå÷íî¿ óñì³øêè, õî÷ âîíà ëàäíà ðåãîòàòèñÿ
ö³ë³ ãîäèíè. ßêùî âîíà ïîñì³ëà îáâ³í÷àòèñÿ, ïîêè ìåíå íå áóëî, òî
ï³çíຠâñ³ ðàäîù³ âä³âñòâà, íå äîæèâøè é äî äâàäöÿòè ðîê³â!
— Íåâæå òè çäàòåí, Íåïîñèäî, â÷èíèòè çëå ¿¿ îáðàíöåâ³ ò³ëüêè
òîìó, ùî â³í á³ëüøå ïðèïàâ ¿é äî âïîäîáè?
— À ÷îìó é í³? ßêùî âîðîã ñòàíå ìåí³ íà äîðîç³, ÷îãî íå â³äêè-
íóòè éîãî ãåòü? Ïîãëÿíü íà ìåíå — õ³áà òàêà ÿ ëþäèíà, ùîá äîçâî-
ëèòè ÿêîìóñü íåã³äíèêîâ³ é êðóò³ºâ³, òîðãîâöåâ³ õóòðîì, îáñêàêàòè
ìåíå â òàêîìó âàæëèâîìó äëÿ ìåíå ä³ë³, ÿê ïðèõèëüí³ñòü Äæóä³ò
Ãàòòåð? Äî òîãî æ ðàç ìè æèâåìî òóò áåç çàêîí³â, òî ñàì³ ïîâèíí³
áóòè ³ ñóääÿìè, é êàòàìè. ßêùî â ë³ñ³ çíàéäóòü ìåðöÿ, õòî ñêàæå,
â³ä ÷躿 ðóêè çàãèíóâ ÷îëîâ³ê, íàâ³òü êîëè â Êîëîí³¿ â³çüìóòüñÿ çà
öþ ñïðàâó ³ çä³éìóòü ïåðåïîëîõ?
— ßêùî çàáèòèé âèÿâèòüñÿ ÷îëîâ³êîì Äæóä³ò Ãàòòåð, òî ï³ñëÿ
âñüîãî, ùî òè ìåí³ ñêàçàâ, ÿ çóì³þ íàñòàíîâèòè ëþäåé ç Êîëîí³¿ íà
ïðàâèëüíèé ñë³ä.
— Òè — ñëèíüêî, ùåíÿ, ÿêå ãàíÿºòüñÿ çà äè÷èíîþ, — òè ñ쳺ø
ïîãðîæóâàòè äîíîñîì Ãàðð³ Íåïîñèä³, íà÷å öå áåçïîì³÷íà íîðêà àáî
áàáàê?!
— ß íå ïîáîþñÿ ñêàçàòè ïðàâäó ïðî òåáå, Íåïîñèäî, òàê ñàìî ÿê
³ ïðî êîãî çàâãîäíî, õî÷ áè õòî â³í áóâ.
1
Ôðîíò³ðìåí — æèòåëü ïðèêîðäîííèõ ì³ñöåâîñòåé.
23
ßêóñü ìèòü Ìàð÷ ç ìîâ÷àçíèì ïîäèâîì äèâèâñÿ íà ñâîãî ïðè-
ÿòåëÿ. Ïîò³ì ñõîïèâ Çâ³ðîáîÿ îáîìà ðóêàìè çà ãîðëÿíêó ³ òðóñîíóâ
éîãî êîùàâå ò³ëî ç òàêîþ ñèëîþ, í³áè çàì³ðÿâñÿ ñêðóòèòè éîìó
â’ÿçè. Öå íå áóâ æàðò: î÷³ âåëåòà ïàëàëè ãí³âîì, ³, çäàâàëîñü, â³í áóâ
ãîòîâèé íà âñå. Ìîæå, íàñïðàâä³ Ìàð÷ ³ íå ìàâ í³÷îãî ëèõîãî íà
äóìö³, àëå çáóäæåíèé â³í áóâ äî êðàþ. ³ä÷óâøè íà ñâî¿é øè¿ çàêë³-
ùåí³ ïàëüö³ òàêîãî çäîðîâèëà, òà ùå ó â³äëþäí³é ãëóøèí³, äàëåêî
â³ä áóäü-ÿêî¿ äîïîìîãè, êîæåí íàáðàâñÿ á ñòðàõó ³ íå âñòîÿâ áè
ïåðåä ñïîêóñîþ â³äñòóïèòèñü. Îäíàê Çâ³ðîá³é íå çëÿêàâñÿ. Îáëè÷÷ÿ
éîìó íå çì³íèëîñÿ, ðóêà íå çàòðåìò³ëà, à â³äïîâ³äü éîãî áóëà òâåðäà
é ð³øó÷à.
— Òè ìîæåø òðÿñòè ìåíå, Íåïîñèäî, õî÷ äîêè ïîâàëèø ãîðó, —
ìîâèâ â³í ñïîê³éíî, — ³ âñå-òàêè í³÷îãî, êð³ì ïðàâäè, ç ìåíå íå
âèòðÿñåø. Äæóä³ò Ãàòòåð, ìîæëèâî, é íå ìຠ÷îëîâ³êà, ÿêîãî òè ì³ã
áè âáèòè, ³ òîá³ í³êîëè íå âèïàäå íàãîäè ï³äñòåðåãòè éîãî, òà êîëè
âîíà çàì³æíÿ, ÿ â ïåðøó æ çóñòð³÷ ðîçïîâ³ì ¿é ïðî òâîþ ïîãðîçó.
Ìàð÷ ðîç÷åïèâ ïàëüö³ é ñ³â, çà÷óäîâàíî âòóïèâøèñü ó ñâîãî
ïîïóòíèêà.
— Äîñ³ ÿ ãàäàâ, ùî ìè äðóç³, — ñêàçàâ â³í íàðåøò³, — àëå öå
îñòàíí³é ì³é ñåêðåò, ùî ïîòðàïèâ äî òâî¿õ âóõ.
— Ìåí³ áàéäóæå äî òâî¿õ ñåêðåò³â, ÿêùî âñ³ âîíè òàêîãî ðîäó. ß
çíàþ, Íåïîñèäî, ùî ìè æèâåìî â ë³ñàõ ³ ââàæàºìî ñåáå â³ëüíèìè â³ä
ëþäñüêèõ çàêîí³â. Ïåâíîþ ì³ðîþ öå, ìîæå, é ïðàâäà, êîëè òóò
âçàãàë³ ìîæíà ãîâîðèòè ïðî ÿêóñü ïðàâäó. Àëå âñå æ òàêè ³ñíóº
çàêîí, ùî éîìó ï³äâëàäåí óâåñü ñâ³ò. ² òîé, õòî íå âàæèòü íà íüîãî,
õàé íå íàçèâຠìåíå ñâî¿ì äðóãîì.
— Õàé òîá³ ãðåöü, Çâ³ðîáîþ, ìåí³ é íå ñíèëîñÿ, ùî â äóø³ òè
íàëåæèø äî ìîðàâñüêèõ áðàò³â
1
, à íå ÷åñíèé, ùèðèé ìèñëèâåöü, çà
ÿêîãî ñåáå âèäàºø!
— ×åñíèé ÿ ÷è í³, Íåïîñèäî, òà, â óñÿêîìó ðàç³, ÿ çàâæäè áóäó
òàêèé æå ùèðèé íà ä³ë³, ÿê ³ íà ñëîâàõ. Àëå áåçãëóçäî ï³ääàâàòèñÿ
ðàïòîâ³é ëþò³. Öå ò³ëüêè ñâ³ä÷èòü, ÿê ìàëî òè æèâ ñåðåä ÷åðâîíîø-
ê³ðèõ. Ïåâíà ð³÷, Äæóä³ò Ãàòòåð ùå íåçàì³æíÿ, ³ òè ìîëîâ òå, ùî
íàâåðçëîñÿ òîá³ íà ÿçèê, à íå òå, ùî ï³äêàçóº ñåðöå. Îñü òîá³ ìîÿ
ðóêà, ³ íå áóäåìî á³ëüøå ãîâîðèòè é çãàäóâàòè ïðî öå.
1
Ìîðàâñüê³ áðàòè — ðåë³ã³éíà ñåêòà, çàñíîâàíà â ×åõ³¿ ùå â XV ñòîë³òò³.
Ó ÕVIII ñòîë³òò³ ÷ëåíè ö³º¿ ñåêòè ïðîâàäèëè ì³ñ³îíåðñüêó ðîáîòó ñåðåä ³íä³àíö³â
ϳâí³÷íî¿ Àìåðèêè, ãîëîâíèì ÷èíîì ñåðåä äåëàâàð³â. Ìîðàâñüê³ áðàòè íàïèñàëè
ïðî äåëàâàð³â ê³ëüêà ö³êàâèõ êíèæîê, áî áà÷èëè ¿õ òîä³, êîëè íà ³íä³àíöÿõ ùå
ìàéæå íå ïîçíà÷èâñÿ âïëèâ á³ëèõ.
24
Íåïîñèäà, ëèáîíü, çäèâóâàâñÿ ùå äóæ÷å. Òà íàðàç â³í âèáóõíóâ
òàêèì ãîëîñíèì ³ äîáðîäóøíèì ñì³õîì, ùî íàâ³òü ñëüîçè âèñòóïèëè
éîìó íà î÷àõ.
ϳñëÿ öüîãî â³í ïîòèñ ïðîñòÿãíåíó ðóêó, é îáèäâà ñóïóòíèêè
çíîâó ñòàëè äðóçÿìè.
— Ñïðàâä³, áåçãëóçäî ñâàðèòèñÿ ÷åðåç ÿêóñü áåçãëóçäó äóìêó! —
âèãóêíóâ Ìàð÷, çíîâó áåðó÷èñü ¿ñòè. — Öå á³ëüøå ïàñóº ì³ñüêèì
çàêîííèêàì, à íå ðîçóìíèì ëþäÿì, ÿê³ æèâóòü ó ë³ñ³. Ìåí³ ðîçïîâ³-
äàëè, Çâ³ðîáîþ, ùî â íèæí³õ ãðàôñòâàõ
1
ëþäè ÷àñòî âîðîãóþòü ÷å-
ðåç ñâî¿ äóìêè é ïðè öüîìó äîõîäÿòü äî êðàþ.
— Òàê âîíî ³ º, òàê âîíî ³ º... Ñâàðÿòüñÿ ùå é ÷åðåç ³íøå, òà
îáëèøìî öå íà íèõ ñàìèõ. ³ä ìîðàâñüêèõ áðàò³â ÿ ÷óâ, ùî ³ñíóþòü
êðà¿íè, äå ëþäè ãðèçóòüñÿ íàâ³òü ÷åðåç ðåë³ã³þ, à êîëè âæå äîõîäèòü
äî öüîãî, Íåïîñèäî, òî çãëÿíüñÿ íàä íèìè Ãîñïîäü! Ïðîòå íàì íå-
ìຠïîòðåáè íàñë³äóâàòè ¿õí³é âç³ðåöü, òèì ïà÷å ÷åðåç ÷îëîâ³êà, ÿêî-
ãî â Äæóä³ò Ãàòòåð, ìîæëèâî, í³êîëè íå áóëî é íå áóäå. Ìåíå îñîáèñòî
á³ëüøå ö³êàâèòü íå òâîÿ êðàñóíÿ, à ¿¿ ñëàáà íà ðîçóì ñåñòðà. Íå
ìîæíà ëèøèòèñÿ áàéäóæèì, êîëè çóñòð³÷àºø áëèæíüîãî, ÿêèé çîâí³
íà÷åáòî çâè÷àéíèé ñîá³ ñìåðòíèé, à íàñïðàâä³ çîâñ³ì íå òàêèé, áî
éîãî îáä³ëåíî ðîçóìîì. Öå òÿæêî íàâ³òü äëÿ ÷îëîâ³êà, àëå êîëè òàêå
òðàïëÿºòüñÿ ç æ³íêîþ, òà ùå ç þíèì ³, ïåâíå, ÷àð³âíèì ñòâîð³ííÿì,
òîä³ öå âèêëèêຠíàéæàë³ñëèâ³ø³ äóìêè, ÿê³ ò³ëüêè ìîæóòü áóòè
â äóø³. Áîã çíàº, Íåïîñèäî, ùî ö³ á³äîëàõè äîñèòü áåççàõèñí³ íàâ³òü
ó ïîâíîìó ðîçóì³. Òîæ ÿêà ñòðàøíà äîëÿ ÷åêຠíà íèõ, êîëè öåé
âåëèêèé çàõèñíèê ³ ïîâîäèð êèäຠ¿õ íàïðèçâîëÿùå!
— Ïîñëóõàé, Çâ³ðîáîþ, àäæå òè çíàºø, ÿê³ òî ëþäè — ìèñëèâ-
ö³, òðàïåðè, òîðãîâö³ õóòðîì. Íàéêðàùèé ¿õí³é äðóã íå ñòàíå çàïå-
ðå÷óâàòè, ùî âîíè ñâàâ³ëüí³ é ëþáëÿòü ³òè ñâîºþ äîðîãîþ, íå
âåëüìè çâàæàþ÷è íà ïðàâà òà ïî÷óòòÿ ³íøèõ ëþäåé. ² âñå-òàêè ÿ íå
äóìàþ, ùîá íà âåñü òóòåøí³é êðàé çíàéøîâñÿ á õî÷ îäèí ÷îëîâ³ê,
çäàòíèé ïîêðèâäèòè Ãåòò³ Ãàòòåð. ͳ, íà öå íå ï³äå íàâ³òü ÷åðâîíî-
øê³ðèé.
— Íàðåøò³, äðóæå Íåïîñèäî, òè ïî÷èíàºø ñïðàâåäëèâî ì³ðêóâà-
òè ïðî äåëàâàð³â òà ³íø³ ñîþçí³ ¿ì ïëåìåíà, áî â óÿâ³ ÷åðâîíîøê³ðèõ
íåùàñí³, ñêðèâäæåí³ Áîãîì ïåðåáóâàþòü ï³ä éîãî îñîáëèâèì çà-
õ èñòîì.
1
Íèæí³ ãðàôñòâà — òîáòî îáëàñò³ ïî íèæí³é òå÷³¿ ð³÷îê Ãóäçîí òà Ñàñê-
âåãàííà.  ò³ ÷àñè, ïðî ÿê³ ïèøå àâòîð, íèæí³ ãðàôñòâà áóëè çàñåëåí³ ãóñò³øå,
í³æ â³äëþäí³ ì³ñöÿ ó âåðõ³â’¿ Ñàñêâåãàííè, äå áëóêàëè Çâ³ðîá³é òà Íåïîñèäà.
25
 óñÿêîìó ðàç³, ìåí³ ïðèºìíî áóëî ÷óòè òå, ùî òè ñêàçàâ, äóæå
ïðèºìíî. Àëå ñîíöå âæå ïåðåéøëî çà ï³âäåíü, ³ íàì êðàùå çíîâó
ðóøèòè â äîðîãó, ùîá íàðåøò³ ïîáà÷èòè öèõ ÷óäîâèõ ñåñòåð.
Ãàðð³ Ìàð÷ âåñåëî äàâ íà öå çãîäó, ³ ç ðåøòêàìè ñí³äàíêó øâèä-
êî áóëî ïîê³í÷åíî. Ïî òîìó ìàíäð³âíèêè çàâäàëè íà ïëå÷³ ñâî¿ êëóíêè,
âçÿëè ðóøíèö³ é, ïîêèíóâøè çàëèòó ñîíöåì ãàëÿâó, çíîâó ï³ðíóëè
â ãëèáîê³ ñóò³íêè ë³ñó.
ÐÎÇÄ²Ë II
Òè ïîêèäàºø îçåðíèé êðàé.
Ìèñëèâñüêèé êóð³íü íàä âîäîþ;
 öåé ÷àñ öâ³ò³ííÿ, ó ðîçìàé
Ïðîùàºøñÿ, äî÷êî, ç³ ìíîþ!
Ñïîãàäè æ³íêè
âîì íàøèì øóêà÷àì ïðèãîä çàëèøàëîñÿ éòè âæå íåäàëå-
êî. Âòðàïèâøè íà ãàëÿâó ç äæåðåëüöåì, Íåïîñèäà ïðàâè-
ëüíî âèçíà÷èâ íàïðÿìîê ³ òåïåð ïðîñòóâàâ óïåðåä âïåâíå-
íîþ õîäîþ ëþäèíè, ùî òâåðäî çíàº, äå ¿¿ ê³íöåâà ìåòà.
Ó ë³ñ³ ïàíóâàëà ï³âòåìðÿâà, àëå ÷àãàðíèêîâ³ çàðîñò³ âæå íå çàñòó-
ïàëè äîðîãè, ³ íîãè ëåãêî ñòóïàëè ïî ì³öíîìó é ñóõîìó ´ðóíòîâ³.
Ïðîéøîâøè áëèçüêî ìèë³, Ìàð÷ çóïèíèâñÿ é ïî÷àâ óâàæíî ðîçäèâ-
ëÿòèñÿ êðóã ñåáå. ³í ïðèñê³ïëèâî âèâ÷àâ äîâêîëèøí³ ïðåäìåòè,
÷àñòî çóïèíÿþ÷è ïîãëÿä íà ñòîâáóðàõ ïîâàëåíèõ äåðåâ, ùî ãóñòî
çàõàðàùóâàëè çåìëþ, ÿê öå çâè÷àéíî áóâຠâ àìåðèêàíñüêèõ ë³ñàõ,
îñîáëèâî òàì, äå äåðåâèíà ùå íå íàáóëà ðèíêîâî¿ âàðòîñò³.
— Íà÷åáòî îöå ³ º òå ì³ñöå, Çâ³ðîáîþ, — ìîâèâ íàðåøò³ Ìàð÷. —
Îñü áóê ïîðó÷ ç ãåìëîêîì
1
, îñü ðÿäêîì òðè ñîñíè, à îíäå÷êè, òðîõè
äàë³, á³ëà áåðåçà ³ç çëàìàíîþ âåðõ³âêîþ. Ò³ëüêè ùîñü ÿ íå áà÷ó í³
ñêåë³, í³ ïðèãíóòèõ ã³ëîê, ïðî ÿê³ ÿ òîá³ êàçàâ.
— Çëàìàí³ ã³ëêè — íåõèòðà ïîçíà÷êà äîðîãè, áî íàâ³òü íåäîñâ³ä-
÷åí³ ëþäè çíàþòü, ùî ã³ëêè ð³äêî ëàìàþòüñÿ ñàì³, — â³äïîâ³â òîâà-
ðèø. — Òîìó âîíè âèêëèêàþòü ï³äîçðó é íàâîäÿòü íà ñë³ä. Äåëàâà-
ðè â³ðÿòü çëàìàíèì ã³ëêàì ò³ëüêè ï³ä ÷àñ çàãàëüíîãî ìèðó òà íà
âòîðîâàíèõ ñòåæêàõ. À áóêè, ñîñíè é ãåìëîêè — ëèøå ïîãëÿíü! —
âîíè ñêð³çü, êóäè íå êèíåø îêîì, ³ íå ïî äâà ÷è ïî òðè, à äåñÿòêàìè
é ñîòíÿìè.
— Òâîÿ ïðàâäà, Çâ³ðîáîþ, àëå òè íå áåðåø äî óâàãè ¿õíüîãî
ðîçòàøóâàííÿ. Îñü áóê ³ ïîðó÷ íüîãî ãåìëîê...
1
Ãåìëîê — äåðåâî ç ïîðîäè õâîéíèõ, ùî ðîñòå â ϳâí³÷í³é Àìåðèö³.
26
— Åãå, à îñüäå÷êè ùå îäèí áóê ³ ùå îäèí ãåìëîê ëþáåíüêî
î áíÿëèñÿ, ìîâ äâîº áðàò³â, áà íàâ³òü í³æí³øå çà äåÿêèõ áðàò³â.
À îíäå÷êè ùå é ³íø³, áî âñ³ ö³ äåðåâà íå äèâèíà â òóòåøí³õ ë³ñàõ.
Áîþñü, Íåïîñèäî, ùî òîá³ ëåãøå ñï³éìàòè áîáðà ÷è âñòðåëèòè âåä-
ìåäÿ, í³æ áóòè ïðîâ³äíèêîì íà òàêèõ íåõîäæåíèõ ñòåæêàõ... Äèâè!
Òà îòî æ âîíî é º òå, ÷îãî òè øóêàºø!
— Öüîãî ðàçó, Çâ³ðîáîþ, öå îäíà ç òâî¿õ äåëàâàðñüêèõ âèò³âîê,
áî íåõàé ìåíå ïîâ³ñÿòü, êîëè ÿ áà÷ó òóò ùî-íåáóäü, îêð³ì äåðåâ, ÿê³
ùîíàéõèìåðí³øå ñïëåëèñÿ äîâêîëà íàñ, ³ öÿ õèìåð³ÿ çáèâຠç ïàíòå-
ëèêó.
— À ïîãëÿíü-íî ñþäè, Íåïîñèäî! Õ³áà òè íå áà÷èø îòóò, íà
îäí³é ë³í³¿ ç îöèì ÷îðíèì äóáîì, ïîõèëåíå ìîëîäå äåðåâöå, ùî
ñïèðàºòüñÿ íà ã³ëêè ñóñ³äíüî¿ ëèïè? Öå äåðåâöå áóëî çàìåòåíå ñí³ãîì
³ ëÿãëî ï³ä éîãî âàãîþ. Âîíî á í³êîëè íå âèïðîñòàëîñÿ é íå çàêð³ïè-
ëîñÿ á ì³æ ëèïîâîãî ã³ëëÿ ñàìî. Äîáðà ðóêà ëþäèíè äîïîìîãëà éîìó.
— Òî áóëà ìîÿ ðóêà! — âèãóêíóâ Íåïîñèäà. — ß íàòðàïèâ íà
òåíä³òíå ìîëîäå äåðåâöå, ÿêå ïðèïàëî äî çåìë³, íåìîâ çíåäîëåíà
æèâà ³ñòîòà, ïðèãí³÷åíà ãîðåì, ³ ïîñòàâèâ éîãî òàê, ÿê âîíî ñòî¿òü
çàðàç... Íó, Çâ³ðîáîþ, ìóøó âèçíàòè, ùî â ë³ñ³ òè ìàºø ñïðàâä³
ãîñòðèé ç³ð.
— ³í ãîñòð³øàº, Íåïîñèäî, â³í ïîòðîõó ãîñòð³øàº, öå ÿ âèçíàþ.
Òà âñå îäíî öå ùå ò³ëüêè ç³ð äèòèíè, êîëè ïîð³âíÿòè ìåíå ç äåêèì
³ç ìî¿õ çíàéîìèõ. Çãàäàòè õî÷à á Òàìåíóíäà. Íèí³ â³í òàêèé ñòàðèé,
ùî ìàëî õòî ïàì’ÿòàº, ÿêèé â³í áóâ ó ðîçêâ³ò³ ñèë, àëå é òåïåð í³ùî
íå ñõîâàºòüñÿ â³ä éîãî ïîãëÿäó, ùî á³ëüøå íàãàäóº ñîáà÷èé íþõ,
í³æ ëþäñüêèé ç³ð. Àáî Óíêàñ, áàòüêî ×èíãà÷ãóêà é çàêîííèé âîæäü
ìîã³êàí³â, — â³ä éîãî ïîãëÿäó òàêîæ ìàéæå íåìîæëèâî âòåêòè.
ß ìàþ óñï³õè, ìîæó ïîãîäèòèñü, ùî ìàþ óñï³õè, àëå ìåí³ ùå äàëåêî
äî òàêî¿ äîñêîíàëîñò³.
— À õòî öåé ×èíãà÷ãóê, ïðî ÿêîãî òè òàê ÷àñòî òîðî÷èø, Çâ³ðî-
áîþ? — ñïèòàâ Íåïîñèäà, ïðÿìóþ÷è äî ïîðÿòîâàíîãî äåðåâöÿ. —
ßñíà ð³÷ — çàòÿòèé âîëîöþãà-÷åðâîíîøê³ðèé!
— Íå çàòÿòèé, Íåïîñèäî, à íàéêðàùèé ñåðåä âîëîöþã-÷åðâîíî-
øê³ðèõ, ÿê òè ¿õ óçèâàºø. Àáè â³í óâ³éøîâ ó ñâî¿ ïðàâà, òî ñòàâ áè
âåëèêèì âîæäåì. À òàê â³í ïðîñòî õîðîáðèé ³ ñïðàâåäëèâèé äåëàâàð.
Ùîïðàâäà, âñ³ éîãî ïîâàæàþòü ³ íàâ³òü ó äå÷îìó ñëóõàþòüñÿ, àëå
âñå-òàêè â³í íàùàäîê çàíåïàëîãî ðîäó, ïðåäñòàâíèê çíèêëîãî ïëå-
ìåí³. Åõ, Ãàðð³ Ìàð÷ó, ÿê òåï볺 íà ñåðö³, êîëè çèìîâî¿ íî÷³ ñèäèø
ó íèõ ó â³ãâàì³ é ñëóõàºø ïåðåêàçè ïðî êîëèøíþ âåëè÷ òà ìîãóò-
í³ñòü ìîã³êàí³â!
27
— Ïîñëóõàé, äðóæå Íàòàí³åëþ, — ñêàçàâ Íåïîñèäà, íà ìèòü çà-
ìîâêíóâøè é çàçèðàþ÷è òîâàðèøåâ³ ïðÿìî â îáëè÷÷ÿ, ùîá âàãîì³øå
ñïðèéìàëèñÿ éîãî ñëîâà, — ÿêùî ëþäèíà â³ðèòü óñüîìó, ùî ãîâî-
ðÿòü ïðî ñåáå ³íø³ ëþäè, â íå¿ ìîæå ñêëàñòèñÿ ïåðåá³ëüøåíà äóìêà
ïðî íèõ ³ ïðèìåíøåíà ïðî ñåáå. Âñ³ ÷åðâîíîøê³ð³ — â³äîì³ õâàëüêè,
³ ÿ ïåâåí, ùî äîáðà ïîëîâèíà ¿õí³õ ïåðåêàç³â — ïóñòîïîðîæíº áàç³-
êàííÿ.
— Íå áóäó ïåðå÷èòè, Íåïîñèäî, â òâî¿õ ñëîâàõ º äåùèöÿ ïðàâäè,
áî ÿ ñàì ó öüîìó âïåâíèâñÿ é ÷óäîâî öå çíàþ. Âîíè òàêè ëþáëÿòü
ïîõâàëèòèñÿ, àëå öå â íèõ äàð â³ä ïðèðîäè, ³ ãð³õ ñòàâèòè éîìó
îï³ð... ×åêàé! Îñü òå ì³ñöå, ÿêå òè øóêàºø!
Öåé âèãóê óðâàâ ¿õíþ ðîçìîâó, ³ îáèäâà òîâàðèø³ çîñåðåäèëè
âñþ ñâîþ óâàãó íà ïðåäìåò³, ùî áóâ ÿêðàç ïåðåä íèìè. Çâ³ðîá³é
ïîêàçàâ ñâîºìó ïðèÿòåëåâ³ íà ñòîâáóð âåëåòåíñüêî¿ ëèïè, ùî â³äæè-
ëà ñâ³é â³ê ³ âïàëà â³ä âëàñíî¿ âàãè. Öå äåðåâî, ÿê ³ ì³ëüéîíè éîãî
áðàò³â, ëåæàëî òàì, äå ïîâàëèëîñÿ, é òåïåð ãíèëî ï³ä ïîâ³ëüíîþ, àëå
íåâáëàãàííîþ 䳺þ âñüîãî, ùî íàñèëàëà íà íüîãî áåçïåðåðâíà çì³íà
ï³ð ðîêó. Îäíàê òë³ííÿ òîðêíóëîñÿ ñåðöÿ ùå â òîé ÷àñ, êîëè äåðåâî
ñòîÿëî ñòðóíêî, â óñ³é êðàñ³ ñâîãî âåëè÷àâîãî çðîñòó, é öå òë³ííÿ
ðóéíóâàëî éîãî çñåðåäèíè, ÿê ³íîä³ õâîðîáà ï³äòî÷óº æèòòºâ³ ñèëè
ëþäèíè, õî÷ çáîêó âèäíî ëèøå ¿¿ çäîðîâó çîâí³øí³ñòü. Òåïåð ñòîâ-
áóð ëåæàâ, ïðîñòÿãíóâøèñü ïî çåìë³ ìàéæå íà ñîòíþ ôóò³â, ³ ïèëüíå
îêî ìèñëèâöÿ çà äåÿêèìè îçíàêàìè â³äðàçó ðîçï³çíàëî â íüîìó ñàìå
òå äåðåâî, ùî éîãî øóêàâ Ìàð÷.
— Åãå, îöå ³ º òå, ùî íàì òðåáà! — âèãóêíóâ Íåïîñèäà, ïîäèâèâ-
øèñü íà îêîðåíîê ëèïè. — Âñå ö³ëå-ö³ë³ñ³íüêå, í³áè ïðîëåæàëî â
áàáóñèí³é ñêðèí³. Äîïîìîæè ìåí³, Çâ³ðîáîþ, ³ çà ï³âãîäèíè ìè áó-
äåìî íà âîä³.
Ìèñëèâåöü íåãàéíî â³äãóêíóâñÿ íà çàêëèê òîâàðèøà, ³ îáèäâà
âçÿëèñÿ äî ðîáîòè ðîçâàæëèâî é óì³ëî, ÿê ëþäè, ùî ìàþòü íåàáèÿ-
êèé äîñâ³ä ó òàêèõ ñïðàâàõ. Ïåðø çà âñå Íåïîñèäà çíÿâ øìàòêè
êîðè, ÿê³ ïðèêðèâàëè øèðîêèé îòâ³ð ó ê³íö³ ñòîâáóðà é, íà äóìêó
Çâ³ðîáîÿ, áóëè ïîêëàäåí³ òàê, ùî ñêîð³øå ïðèâåðòàëè óâàãó, í³æ
ìàñêóâàëè ñõîâàíêó, àáè òóò ïðîõîäèâ ÿêèéñü áðîäÿãà. Ïî òîìó
âîíè ñï³ëüíèìè çóñèëëÿìè âèòÿãëè íà ñâ³ò Áîæèé çðîáëåíîãî ç êîðè
÷îâíà, â ÿêîìó áóëè ëàâî÷êè, âåñëà òà ³íøå ïðè÷àíäàëëÿ, àæ äî
âóäîê ³ç âîëîñ³ííþ òà ãà÷êàìè. Ñóäåíöå áóëî ÷èìàëå, ïðîòå, ÿê íà
ñâî¿ ðîçì³ðè, äîñèòü ëåãêå. À ùî Íåïîñèäà ìàâ ñèëó ñïðàâæíüîãî
âåëåòà, òî â³í, îäìîâèâøèñü â³ä äîïîìîãè, áåç âèäèìîãî çóñèëëÿ
çàâäàâ ÷îâíà ñîá³ íà ïëå÷³, õî÷ öå é áóëî âåëüìè íåñïîñ³áíî.
28
— ²äè âïåðåä, Çâ³ðîáîþ, — ñêàçàâ Ìàð÷, — ³ ðîçñîâóé êóù³; ç óñ³ì
³íøèì ÿ âïîðàþñü ñàì.
Òîé ïîñëóõàâñÿ, ³ âîíè ðóøèëè äî îçåðà. Çâ³ðîá³é ðîç÷èùàâ äî-
ðîãó òîâàðèøåâ³, çâåðòàþ÷è çà éîãî êîìàíäîþ òî ïðàâîðó÷, òî ë³âî-
ðó÷. Çà ÿêèõîñü äåñÿòü õâèëèí âîíè çíåíàöüêà íà÷å ï³ðíóëè â
ÿñêðàâå ñîíÿ÷íå ñâ³òëî é çóïèíèëèñÿ íà íèçüê³é ð³íÿâ³é êîñ³, ùî ¿¿
ç òðüîõ áîê³â îìèâàëà âîäà.
Êîëè Çâ³ðîá³é ï³äñòóïèâ äî áåðåãà é î÷àì éîãî íåñïîä³âàíî â³ä-
êðèâñÿ öåé êðàºâèä, êðèê ïîäèâó âèõîïèâñÿ éîìó ç âóñò — ùîïðàâ-
äà, êðèê íåãîëîñíèé ³ ñòðèìàíèé, áî þíàê áóâ íàáàãàòî ðîçñóäëèâ³-
øèé ³ îáà÷ëèâ³øèé çà íåâãàìîâíîãî Íåïîñèäó.
Êðàºâèä ñïðàâä³ òàê âðàæàâ ñâîºþ êðàñîþ, ùî éîìó âàðò ïðèä³-
ëèòè óâàãó.
Âð³âåíü ³ç êîñîþ ñëàëàñÿ øèðîêà âîäÿíà ãëàä³íü, òàêà òèõà é
ïðîçîðà, ùî çäàâàëàñÿ ëîæåì ³ç êðèøòàëåâîãî ã³ðñüêîãî ïîâ³òðÿ,
çàòèñíóòèì â îïðàâó ç ã³ð òà ë³ñ³â. Îçåðî òÿãëîñÿ ìèë³ íà òðè ³ âøèð
ñÿãàëî íà ï³âìèë³, à íàâïðîòè êîñè íàâ³òü á³ëüøå; äàë³ íà ï³âäåíü
âîíî âóæ÷àëî äî ïîëîâèíè. Áåðåãè, ÿê ³ íàëåæèòü, ìàëè õèìåðí³
î áðèñè, ¿õ ïîìåðåæèëè çàòîêè é ÷èñëåíí³ êëèíöþâàò³ â³äì³ëèíè.
Ç ï³âí³÷íîãî, áëèæ÷îãî, êðàþ îçåðî ñòðèìóâàëà ñàìîòíÿ ãîðà, â³ä
ÿêî¿ íà çàõ³ä òà ñõ³ä çá³ãàëè äîëèíè, ùî ïðèºìíî ð³çíîìàí³òíèëè
îáð³é. Òà çàãàëîì ì³ñöåâ³ñòü âñå-òàêè áóëà ãîðèñòà. Âèñîê³ ïàãîðáè
÷è íåâåëèê³ ãîðè ñòð³ìêî çä³éìàëèñÿ ç âîäè âçäîâæ ìàéæå âñüîãî
áåðåãà. Ëèøå ïîîäèíîê³ óëîãîâèíêè ñòàíîâèëè âèíÿòîê, áî íàâ³òü
òàì, äå áåðåã áóâ íå äóæå êðóòèé, îääàë³ê áîââàí³ëè âèñîòè.
Àëå íàéäóæ÷å â öüîìó êðàºâèä³ âðàæàëè éîãî âåëè÷àâà ïóñòåëü-
í³ñòü ³ ñîëîäêèé ñïîê³é. Ñêð³çü, êóäè íå ïîâåðíèñÿ, ïåðåä î÷èìà
ò³ëüêè äçåðêàëüíèé ïîëèñê âîäè òà çàâîðîæåíà ñèíÿâà íåáà â îáëÿ-
ì³âö³ ãóñòèõ ë³ñ³â. Âåðõîâ³òòÿ äåðåâ êó÷åðÿâèëîñÿ òàê ïèøíî, ùî
êð³çü íüîãî íå ïðîãëÿäàëà áîäàé ùîíàéìåíøà ãàëÿâêà, — ãåòü óâåñü
âèäíîê³ë, â³ä îêðóãëèõ ã³ðñüêèõ âåðõîâèí àæ äî êðàéêè âîäè, âêðè-
âàëà ñóö³ëüíà ïåëåíà çåëåí³. Òà ðîñëèíàì áóëî çàìàëî íàâ³òü òàêî¿
ö³ëêîâèòî¿ ïåðåìîãè, ³ äåðåâà ïåðåâèñàëè íàä ñàì³ñ³íüêèì îçåðîì,
òÿãíó÷èñü äî ñâ³òëà. Âçäîâæ ñõ³äíîãî áåðåãà ìèëÿìè ìîæíà áóëî
ïëèñòè ï³ä â³òàìè òåìíèõ ðåìáðàíäò³âñüêèõ
1
ãåìëîê³â, òðåìòëèâèõ
îñèê ³ çàæóðåíèõ ñîñîí. Îäíå ñëîâî, ëþäñüêà ðóêà ùå íå í³âå÷èëà é
íå ñïîòâîðþâàëà öüîãî ïåðâîçäàííîãî ïåéçàæó, ùî êóïàâñÿ â ñîíÿ÷-
1
Ðåìáðàíäò (1608–1669) — âèäàòíèé ãîëëàíäñüêèé õóäîæíèê, íåïåðåâåð-
øåíèé ìàéñòåð ó â³äòâîðåíí³ ãðè ñâ³òëà é ò³í³.
29
íèõ õâèëÿõ, ö³º¿ âñåïåðåìîæíî¿ ë³ñîâî¿ âåëè÷³, ùî í³æèëàñÿ â ïàõî-
ùàõ ÷åðâíÿ, çáàãà÷åíèõ ³ ï³äñèëåíèõ ùåäðîþ áëèçüê³ñòþ âîäè.
— ßêà âåëè÷! ßêà êðàñà! Ñàì î÷èùàºøñÿ, ïîäèâèâøèñü íà âñå
öå! — âèãóêóâàâ Çâ³ðîá³é, ç³ïåðøèñü íà ñâ³é êàðàá³í ³ ðîçãëÿäàþ-
÷èñü íàâñåá³÷ — ïðàâîðó÷ ³ ë³âîðó÷, íà ï³âí³÷ ³ íà ï³âäåíü, íà íåáî
é íà çåìëþ. — ß áà÷ó, íàâ³òü ðóêà ÷åðâîíîøê³ðîãî íå çà÷åïèëà òóò
æîäíîãî äåðåâà, — âñå æèâå é â³äìèðຠçà îäâ³÷íèì çàêîíîì ïðèðî-
äè! Òâîÿ Äæóä³ò, Íåïîñèäî, ïåâíå, äóæå ìîðàëüíà é áëàãî÷åñòèâà
ä³â÷èíà, ÿêùî âîíà, çà òâî¿ìè ñëîâàìè, ïðîæèëà ï³âæèòòÿ â òàêîìó
ðàéñüêîìó êóòî÷êó.
— Öå ÷èñò³ñ³íüêà ïðàâäà. Àëå â ä³â÷èñüêà º ñâî¿ õèìåðè. Õî÷
âîíà íå âåñü ÷àñ æèâå òóò, áî Ñòàðèé Òîì, â³äêîëè ÿ éîãî çíàþ,
ïåðåáóâຠçèìó â ñóñ³äñòâ³ ç êîëîí³ñòàìè àáî ï³ä çàõèñòîì ãàðìàò
ôîðòó. ͳ-í³, Äæóä³, íà ñâîþ á³äó, íàáðàëàñü äå÷îãî â³ä êîëîí³ñò³â, à
íàäòî â³ä øàðêóí³â-îô³öåð³â.
— ßêùî öå òàê, Íåïîñèäî, ÿêùî öå ñïðàâä³ òàê, òî îñü òà øêîëà,
ùî ìîæå ¿¿ âèïðàâèòè... Àëå ñêàæè, ùî âîíî âèäí³ºòüñÿ îòàì, ÿêðàç
ñóïðîòè íàñ? ßê äëÿ îñòðîâà — çàìàëå, äëÿ ÷îâíà — çàâåëèêå, õî÷à é
ñòî¿òü ïîñåðåä îçåðà.
— Ãå, îòî æ ³ º òå, ùî äæåíäæèêè ç ôîðòó ïðîçâàëè Õîõóëèíèì
çàìêîì. Ñòàðèé Òîì øê³ðèòü çóáè, ÷óþ÷è öå ïð³çâèñüêî, îäíàê
âîíî ÿêíàéêðàùå ðîçêðèâຠéîãî âäà÷ó é çâè÷êè. Ïåðåä íàìè —
ïîñò³éíå æèòëî, à âñüîãî ¿õ äâà: îöå, ùî í³êîëè íå ðóøຠç ì³ñöÿ,
³ ùå îäíå, ÿêå ïëàâàº, ³ òîìó éîãî ìîæíà óçäð³òè áóäü-äå íà îçåð³.
Ïëàâó÷ó ñïîðóäó îõðåñòèëè êîâ÷åãîì, õî÷ ÿ íå áåðóñÿ òîá³ ïîÿñíè-
òè, ùî îçíà÷ຠöå ñëîâî.
— Ïåâíå, âîíî ïðèéøëî â³ä ì³ñ³îíåð³â, Íåïîñèäî, ÿê³ ïðè ìåí³
áàëàêàëè é ÷èòàëè ïðî öþ øòóêó. Âîíè êàæóòü, í³áè êîëèñü ãåòü
óñþ çåìëþ çàòîïèëî âîäîþ, ³ Íîé ç³ ñâî¿ìè ä³òüìè âðÿòóâàâñÿ, ïî-
á óäóâàâøè ñóäíî, ùî íàçèâàëîñÿ êîâ÷åãîì. Îäí³ äåëàâàðè â³ðÿòü
ó öþ ëåãåíäó, ³íø³ çàïåðå÷óþòü ¿¿. Àëå íàì ç òîáîþ ñë³ä â³ðèòè, áî
ìè ëþäè á³ë³ é òàê âåëèòü íàøà öåðêâà... À òè íå áà÷èø äå öüîãî
êîâ÷åãà?
— ³í, áåçïåðå÷íî, â³äïëèâ ï³âäåíí³øå àáî çàÿêîðèâñÿ ó êîò-
ð³éñü ³ç çàòîê. Àëå íàø ÷îâíèê óæå ãîòîâèé, ³ ïàðà òàêèõ âåñåë, ÿê
òâîº ³ ìîº, çà ÷âåðòü ãîäèíè äîì÷àòü íàñ äî çàìêó.
Ñïðèéíÿâøè öå ÿê çàïðîøåííÿ, Çâ³ðîá³é äîïîì³ã òîâàðèøåâ³
ïîñêëàäàòè ðå÷³ â ÷îâåí, ùî âæå ïîõèòóâàâñÿ íà âîä³. Ò³ëüêè-íî öå
áóëî çðîáëåíî, îáèäâà ïðèêîðäîíí³ æèòåë³ ñòóïèëè â íüîãî ñàì³ é
ñèëüíèì ïîøòîâõîì â³ä³ãíàëè ëåãêå ñóäåíöå ÿðä³â íà â³ñ³ì ÷è äåñÿòü
30
îä áåðåãà. Íåïîñèäà ñ³â íà êîðì³, Çâ³ðîá³é óìîñòèâñÿ ñïåðåäó, é
ï³ä íåêâàïëèâèìè, àëå ïðóæíèìè óäàðàìè âåñåë ÷îâíèê øâèäêî
ïîëèíóâ âîäÿíîþ ãëàä³ííþ ó íàïðÿìêó äèâîâèæíî¿ ñïîðóäè, ùî
¿¿ Íåïîñèäà âåëè÷àâ Õîõóëèíèì çàìêîì. Îá³ãíóâøè ìèñ, þíàêè
ê³ëüêà ðàç³â êèäàëè âåñëóâàòè, îçèðàþ÷è äîâêîëèøí³ êðàºâèäè.
Ïåðåä íèìè â³äêðèëàñÿ øèðîêà ïàíîðàìà íà ïðîòèëåæíèé áåðåã
îçåðà òà íà ïîðîñë³ ë³ñîì ãîðè. ̳íÿëèñÿ îáðèñè ïàãîðá³â, õèìåð-
íî êðóòèëèñÿ ë³í³¿ çàòîê ³ äàëåêî íà ï³âäåíü òÿãëàñÿ äîëèíà, ÿêî¿
âîíè ðàí³øå íå áà÷èëè. Âñÿ çåìëÿ çäàâàëàñü ïèøíî âáðàíîþ ó ñâÿò-
êîâ³ çåëåí³ øàòè.
— Öÿ êðàñà ã𳺠ñåðöå! — âèãóêíóâ Çâ³ðîá³é, êîëè âîíè çóïèíè-
ëèñÿ âæå â÷åòâåðòå ÷è âï’ÿòå. — Îçåðî ìîâáè ñŠìå äëÿ òîãî é ñòâî-
ðåíå, ùîá ìè ìîãëè ãëèáøå çàçèðíóòè ó âåëè÷àâ³ ä³áðîâè. Ò³ëüêè
ñàìà ïðèðîäà ìîãëà òàê ÷óäîâî ïîºäíàòè çåìëþ é âîäó! ² òè êàæåø,
Íåïîñèäî, ùî í³õòî íå ââàæຠñåáå çàêîííèì âëàñíèêîì îöèõ
êðàñîò?
— ͳõòî, êð³ì êîðîëÿ, õëîï÷å. Òîé, ìîæå, é ìຠäåÿê³ ïðàâà íà
öåé ðàéñüêèé êóòî÷îê, àëå æèâå òàê äàëåêî, ùî éîãî ïðåòåí糿 í³êî-
ëè íå ïîòóðáóþòü Ñòàðîãî Òîìà Ãàòòåðà, ÿêèé âîëî䳺 âñ³ì öèì ³
ìຠíàì³ð âîëîä³òè äî ñàìî¿ ñìåðò³. Òîì — íå ñêâàòòåð
1
, â³í áåççåìå-
ëüíèê. ß ïðîçâàâ éîãî Ïëàâó÷èì.
— Çàçäðþ öüîìó ÷îëîâ³êîâ³! Çíàþ, ùî öå íåäîáðå, ³ ïîñòàðàþñÿ
çäîëàòè öå ïî÷óòòÿ, àëå âñå-òàêè çàçäðþ öüîìó ÷îëîâ³êîâ³! Òà òè íå
ä óìàé, Íåïîñèäî, ùî ÿ íàì³ðèâñÿ çàë³çòè â éîãî ìîêàñèíè, òàêîãî
â ìåíå é áëèçüêî íà ìèñë³ íåìàº, àëå íå çàçäðèòè íå ìîæó. Öå
ïðèðîäíå ïî÷óòòÿ. Çðåøòîþ, íàéêðàù³ ñåðåä íàñ ³ ò³ íå ïîçáàâëåí³
ïðèðîäíèõ ïî÷óòò³â, êîòðèì ³íîä³ äàþòü âîëþ.
— Òîá³ äîñèòü ëèøå îäðóæèòèñÿ ç Ãåòò³, ùîá óñïàäêóâàòè ïîëî-
âèíó öüîãî ìàºòêó! — ðåãî÷ó÷è, âèãóêíóâ Íåïîñèäà. — Äóæå ìèëå
ä³â÷à! Ñïðàâä³, àáè íå âðîäà ¿¿ ñåñòðè, âîíà çäàâàëàñÿ á íàâ³òü ãàð-
íåíüêîþ. À ðîçóìó â íå¿ òàê ìàëî, ùî òè ëåãêî ïðèâ÷èø ¿¿ äèâèòèñÿ
íà âñå òâî¿ìè î÷èìà. Çàáåðè Ãåòò³ ç ðóê ñòàðîãî, ³ ÿ çàïåâíÿþ — â³í
ïîñòóïèòüñÿ òîá³ âñ³ºþ çâ³ðèíîþ, ÿêó òè ñïðîìîæåøñÿ ï³äñòðåëèòè
íà ï’ÿòü ìèëü äîâêîëà éîãî îçåðà.
— À òóò áàãàòî çâ³ðèíè? — ðàïòîì ñïèòàâ þíàê, ïðîïóñêàþ÷è
ïîâç âóõà Ìàð÷åâ³ æàðòè.
1
Ñêâàòòåð — êîëîí³ñò, ùî ðîç÷èñòèâ ä³ëÿíêó íåçàéìàíîãî ë³ñó ³ îáðîáëÿº
¿¿ ï³ä ïîñ³âè.
31
— Òà öå æ äëÿ íå¿ çåìíèé ðàé. Íàâðÿä ÷è õòî õî÷ ðàç íàòèñêàâ
ïðîòè íå¿ êóðîê, à ùîäî òðàïåð³â, òî âîíè òóò íå÷àñò³ ãîñò³. ß á ³ ñàì
íå òàê ÷àñòî òóò øâåíäÿâ, ò³ëüêè æ áîáðè òÿãíóòü â îäèí á³ê, à
Äæóä³ — â ³íøèé. Çà îñòàíí³ äâà ðîêè öÿ øåëüìà êîøòóâàëà ìåí³
ïîíàä ñîòíþ ³ñïàíñüêèõ äîëàð³â
1
, à ïðîòå ÿ íå â çìîç³ ïîäîëàòè
áàæàííÿ ïîãëÿíóòè ùå ðàç íà ¿¿ ëè÷êî.
— À ÷åðâîíîøê³ð³, Íåïîñèäî, ÷àñòî áóâàþòü íà öüîìó îçåð³? —
ñïèòàâ Çâ³ðîá³é, äóìàþ÷è ïðî ùîñü ñâîº.
— Àÿêæå, íàâ³äóþòüñÿ. ²íîä³ íåâåëèêèìè âàòàãàìè, ³íîä³ ïîîäè-
íö³. Î÷åâèäíî, öåé çàêóòîê íå íàëåæèòü æîäíîìó òóá³ëüíîìó ïëå-
ìåí³ îêðåìî, ³ òîìó â³í ïîòðàïèâ äî ðóê ïëåìåí³ Ãàòòåð³â. Ñòàðèé
ðîçïîâ³äàâ ìåí³, ùî äåÿê³ ïðîéäè ï³äáóðþâàëè æèòåë³â Ìîãàóêó íà
â³éíó ç ³íä³àíöÿìè, àáè âèäåðòè â Êîëîí³¿ ïðàâî íà öþ çåìëþ. Àëå ç
òîãî í³÷îãî íå âèéøëî: ïåâíå, äîñ³ íå çíàéøëîñÿ ñïðèòíèêà, ÿêîìó
á ñòàëî ñíàãè íà òàêå ä³ëî. Ìèñëèâö³ é çàðàç ìîæóòü â³ëüíî áëóêàòè
â òóòåøí³õ íåòðÿõ.
— Òèì êðàùå, Íåïîñèäî, òèì êðàùå. Áóâ áè ÿ êîðîëåì Àíã볿,
íåãàéíî âèäàâ áè íàêàç: êîæåí, õòî çðóáຠõî÷ îäíå ç îöèõ äåðåâ,
ï³äëÿãຠâèãíàííþ ó ïóñòåëüí³ é ìåðòâ³ ì³ñöåâîñò³, äå í³êîëè íå
ïðîá³ãàâ æîäåí çâ³ð. Ïðîñòî ÷óäîâî, ùî ×èíãà÷ãóê ïðèçíà÷èâ çó-
ñòð³÷ íà öüîìó îçåð³, áî ìåí³ â æèòò³ íå äîâîäèëîñü áà÷èòè òàêî¿
êðàñè.
— Öå òîìó, ùî òè äîâãî æèâ ñåðåä äåëàâàð³â, à â ¿õí³õ êðàÿõ
íåìຠîçåð. Çàòå äàë³ íà ï³âí³÷ ³ íà çàõ³ä òàêèõ âîäîéìèù ñê³ëüêè
çàâãîäíî. Òè ìîëîäèé ³ ùå ìîæåø ïîáà÷èòè ¿õ. Îòàê, Çâ³ðîáîþ, íà
ñâ³ò³ º ³íø³ îçåðà, àëå íåìຠ³íøî¿ Äæóä³ò Ãàòòåð!
Ó â³äïîâ³äü íà öå çàóâàæåííÿ Çâ³ðîá³é óñì³õíóâñÿ, à ïîò³ì îïóñ-
òèâ âåñëî â âîäó, í³áè ñï³â÷óâàþ÷è ïîñï³õîâ³ çàêîõàíîãî. Îáèäâà
âåñëóâàëè ùîñèëè, àæ äîêè ï³äïëèâëè çà ñîòíþ ÿðä³â äî “çàìêó”,
ÿê Íåïîñèäà æàðòîìà âåëè÷àâ Ãàòòåðîâå æèòëî. Òóò âîíè çíîâó êè-
íóëè âåñëà. Ïàëêèé ïðèõèëüíèê Äæóä³ò ñòðèìàâ ñâîþ íåòåðïëÿ÷êó,
òèì ïà÷å êîëè ïîì³òèâ, ùî ãîñïîäàð³â äîìà çàðàç íåìàº. Öÿ íîâà
çàòðèìêà äîçâîëèëà Çâ³ðîáîºâ³ äîáðå îãëÿíóòè ñâîºð³äíó ñïîðóäó,
ÿêà çàñëóãîâóº îêðåìîãî îïèñó.
“Çàìîê Õîõóë³” — ÿê æàðòîìà îõðåñòèâ öåé áóäèíîê ÿêèéñü
çáèòíèê-îô³öåð — ñòîÿâ ïîñåðåä îçåðà ïðèíàéìí³ çà ÷âåðòü ìèë³ â³ä
1
 ÕVI–ÕVII ñòîð³÷÷ÿõ ãîëîâíèìè ïîñòà÷àëüíèêàìè ñð³áëà íà ñâ³òîâ³ ðèíêè
áóëè ³ñïàíñüê³ âîëîä³ííÿ â Àìåðèö³ — Ìåêñèêà òà Ïåðó. ²ñïàíñüê³ ñð³áí³ ìîíåòè
(ïåðåâàæíî ï³àñòðè) áóëè â îá³ãó â ªâðîï³, À糿 òà Àìåðèö³. ×àñòî ¿õ íàçèâàëè
³ñïàíñüêèìè äîëàðàìè.
32
íàéáëèæ÷îãî áåðåãà.  óñ³ ³íø³ áîêè âîäà ñÿãàëà çíà÷íî äàë³: äî ï³â-
í³÷íîãî ê³íöÿ îçåðà áóëî ìèëü çî äâ³, é ö³ëà ìèëÿ, êîëè íå á³ëüøå,
ïðîëÿãàëà ì³æ ñïîðóäîþ òà ñõ³äíèì áåðåãîì. ͳäå íå áóëî ïîì³òíî
àí³ÿê³ñ³íüêèõ îçíàê îñòðîâà. Áóäèíîê ñïèðàâñÿ íà ïàë³, é ï³ä íèì
õëþïîò³ëà âîäà. Òèì ÷àñîì Çâ³ðîá³é óæå çíàâ, ùî îçåðî äóæå ãëèáî-
êå, é ïîïðîõàâ ïîÿñíèòè éîìó öþ äèâíó îáñòàâèíó. Íåïîñèäà ðîç-
òëóìà÷èâ çàãàäêó, ñêàçàâøè, ùî â öüîìó ì³ñö³ º äîâãà âóçüêà îá-
ì³ëèíà, ÿêà òÿãíåòüñÿ íà ê³ëüêà ñîòåíü ÿðä³â íà ï³âí³÷ òà ï³âäåíü
³ ï ³ äõîäèòü íà ø³ñòü-â³ñ³ì ôóò³â äî ïîâåðõí³ îçåðà, é ùî Ãàòòåð
ïîçàãàíÿâ ó îáì³ëèíó ïàë³, à íà íèõ ïîñòàâèâ ñâîº æèòëî ç ìåòîþ
áåçïåêè.
— Ñòàðîìó òðè÷³ ïóñêàëè ÷åðâîíîãî ï³âíÿ ³íä³àíö³ òà ìèñëèâö³,
à â îäí³é ³ç ñóòè÷îê ç ÷åðâîíîøê³ðèìè â³í âòðàòèâ ºäèíîãî ñèíà.
Îòîä³ â³í ³ ïåðåñåëèâñÿ íà âîäó. Òóò íà íüîãî ìîæíà íàïàñòè ëèøå ç
÷îâíà, à çäîáè÷ òà ñêàëüïè íàâðÿä ÷è âàðò³ òîãî, ùîá ðàäè íèõ
äîâáàòè êàíîå. Òà é ðèçèêîâàíî âñòðÿâàòè â òàêó á³éêó, áî Ñòàðèé
Òîì ìຠâäîñòàëü çáðî¿ ³ íàáî¿â, à ñò³íè çàìêó, ÿê áà÷èø ñàì, äîñèòü
òîâñò³, ùîá çàõèñòèòè ëþäèíó â³ä êóëü.
Òåîðåòè÷íî Çâ³ðîá³é áóâ îá³çíàíèé ç ïðèêîðäîííèì âîºííèì
ìèñòåöòâîì, õî÷ äîñ³ éîìó ùå í³êîëè íå äîâîäèëîñÿ çä³éìàòè ðóêó
íà ëþäèíó. ³í áà÷èâ, ùî Íåïîñèäà àí³òðîõè íå ïåðåá³ëüøóº íàä³é-
íîñò³ Ãàòòåðîâî¿ ïîçèö³¿ ç âîºííî¿ òî÷êè çîðó: àòàêóâàòè “çàìîê” áåç
òîãî, ùîá íàïàäíèêè ñàì³ íå ïîòðàïèëè ï³ä âîãîíü îáëîæåíèõ, ñïðàâä³
áóëî á íåëåãêî. Íåàáèÿêà ìàéñòåðí³ñòü â³ä÷óâàëàñÿ ³ â ðîçòàøóâàíí³
êîëîä, ùî ç íèõ áóëî ñïîðóäæåíî áóä³âëþ, çàâäÿêè ÷îìó âîíà äàâà-
ëà íàáàãàòî íàä³éí³øèé çàõèñòîê, í³æ çâè÷àéí³ ðóáëåí³ õàòèíè íà
êîðäîí³. Ñò³íè áóëè çâ’ÿçàí³ ³ç ñòîâáóð³â âåëåòåíñüêèõ ñîñîí, ïîïè-
ëÿíèõ íà äåâ’ÿòèôóòîâ³ îöóïêè é ïîñòàâëåíèõ ñòîð÷, à íå ïîêëàäåíèõ
ïîçåìíî, ÿê öå çàâåäåíî â òóòåøí³õ êðàÿõ. Ïðÿìîêóòíî îáòåñàí³
ç òðüîõ áîê³â, ö³ êîëîäè ìàëè íà ê³íöÿõ âåëèê³ øèïè.  ìàñèâ-
íèõ ëåæíÿõ, çàêð³ïëåíèõ íà ïàëÿõ, ùî âèñòóïàëè ç âîäè, Ãàòòåð
ïîâèäîâáóâàâ çâåðõó æîëîáè é ïîçàãàíÿâ ó íèõ íèæí³ øèïè êîëîä,
òàêèì ÷èíîì íàä³éíî çâ’ÿçàâøè âñå öå äîêóïè. Âåðõ³âêè êîëîä áóëî
ñêð³ïëåíî â òîé ñàìèé ñïîñ³á, à íà íèõ ïîñòåëåíî äîøêè. Êóòè
ñïîðóäè â³í äîáðÿ÷å çàøïë³íòóâàâ. ϳäëîãó çðîáèâ ³ç òîíøèõ êîëîä,
òàê ñàìî îáòåñàíèõ, à äàõ — ç ëåãêèõ æåðäèí, ù³ëüíî ïðèïàñîâàíèõ
³ ðåòåëüíî âêðèòèõ êîðîþ. ʳíåöü ê³íöåì öå õèòðîìóäðå ìàéñòðóâàí-
íÿ äàëî ãîñïîäàðåâ³ æèòëî, äî ÿêîãî ìîæíà áóëî ï³äñòóïèòèñÿ ëèøå
âîäîþ. Ñò³íè ñêëàäàëèñÿ ç ì³öíî ç’ºäíàíèõ êîëîä, ùî íàâ³òü ó íàé-
òîíøèõ ì³ñöÿõ äîñÿãàëè íå ìåíøå äâîõ ôóò³â çàâòîâøêè ³ ðîç’ºä-
33
íàòè ÿê³ ìîãëè ò³ëüêè çóìèñí³ é íàïðóæåí³ çóñèëëÿ ëþäñüêèõ ðóê
àáî ïîâ³ëüíà ä³ÿ ÷àñó. Çîâí³ áóäèíîê ìàâ ãðóáèé ³ íåïîêàçíèé âè-
ãëÿä, áî êîëîäè áóëè ð³çí³ â îáõâàò³, çàòå âñåðåäèí³ îáòåñàíà ïîâåðõ-
íÿ ñò³í òà ï³äëîãè çäàâàëàñÿ äîñòàòíüî ãëàäåíüêîþ ÿê íà âç³ð, òàê ³ íà
äîòèê. Íå ìåíøå äèâî ó “çàìêó” ÿâëÿëè ñîáîþ òàêîæ ï³÷ òà äèìàð.
Íåïîñèäà çâåðíóâ íà íèõ óâàãó ñâîãî òîâàðèøà ³ ïîÿñíèâ, ÿê ¿õ
ðîáèëè. Çà ìàòåð³àë ïðàâèëà ãóñòà, ñòàðàííî çàì³øàíà ãëèíà, ÿêó
âêëàäàëè â ëîçîâ³ ôîðìè é âèñóøóâàëè ïî ôóòó àáî ïî äâà çàðŠç ,
ïî÷èíàþ÷è ç îñíîâè. Êîëè òàêèì ðîáîì áóëî âèâåðøåíî âåñü êî-
ìèí ³ çàêð³ïëåíî éîãî íà äàõó, â ïå÷³ ðîçêëàëè æàðêèé âîãîíü ³ ï³ä-
òðèìóâàëè éîãî äîòè, äîêè ãëèíà âèïàëèëàñÿ íà ÿêóñü ïîäîáó öåãëè.
Òî áóëà ìîðî÷ëèâà ðîáîòà, ³ âîíà íå ïðèíåñëà ö³ëêîâèòîãî óñï³õó.
Òà, çàïîâíþþ÷è òð³ùèíè ñâ³æîþ ãëèíîþ, âðåøò³ âäàëîñÿ çë³ïèòè
äîâîë³ áåçïå÷íó ï³÷ ç äèìàðåì. Öÿ äåòàëü ñïîðóäè ñòîÿëà íà áðóñî-
âàí³é ï³äëîç³, ï³äïåðò³é ç³ñïîäó äîäàòêîâîþ ïàëåþ. Æèòëî ìàëî é ³íø³
îñîáëèâîñò³, ïðî ÿê³ êðàùå áóäå ðîçïîâ³ñòè äàë³.
— Ñòàðèé Òîì — ìàéñòåð íà âèãàäêè, — äîäàâ Íåïîñèäà, — ³ â³í
óñþ äóøó âêëàâ ó öåé êîìèí. Àëå â óì³ëîãî ³ äîëîòî ðèáó ëîâèòü,
³ îñü òåïåð â³í ìຠçàòèøíó õàòèíêó, õî÷ âîíà é îá³öÿº îäíîãî
÷óäîâîãî äíÿ ñïàëàõíóòè, ìîâ ïîðîõ.
— Çäàºòüñÿ, òè çíàºø óñþ ³ñòîð³þ çàìêó, Íåïîñèäî, ç éîãî êî-
ìèíîì ³ ñò³íàìè, — óñì³õàþ÷èñü, ñêàçàâ Çâ³ðîá³é. — Íåâæå êîõàííÿ
òàêå âñåñèëüíå, ùî ïðèìóøóº ìóæ÷èíó âèâ÷àòè íàâ³òü ³ñòîð³þ îñåë³
ñâ ìèëî¿?
— Ïî÷àñòè é òàê, — ñì³þ÷èñü, â³äïîâ³â äîáðîäóøíèé âåëåò, —
àëå äåùî ÿ áà÷èâ íà âëàñí³ î÷³. Òîãî ë³òà, êîëè ñòàðèé ïî÷àâ áóäóâà-
òèñÿ, íàñ òóò íà îçåð³ ç³áðàëàñÿ äîáðà âàòàãà, ³ ìè âñ³ äîïîìàãàëè
éîìó â ðîáîò³. ×èìàëî îòèõ êîëîä ÿ ïîïîòÿãàâ íà âëàñíèõ ïëå÷àõ
³ ìîæó òåáå çàïåâíèòè, ìàéñòðå Íàò ò³, — ñîêèðè òàê ³ ìèãîò³ëè
â ïîâ³òð³, êîëè ìè õàçÿéíóâàëè ñåðåä äåðåâ íà áåðåç³. Ñòàðèé ïåñè-
ãîëîâåöü íå ñêóïèé íà õàð÷, ³ ìè òàê ÷àñòî ¿ëè á³ëÿ éîãî âîãíèùà,
ùî íàäóìàëèñü ïîñòàâèòè éîìó çàòèøíèé áóäèíîê, ïåðåä òèì ÿê
ïîäàòèñÿ â Îëáàí³ ç äîáóòèìè õóòðàìè. Åãå, áàãàòî âñ³ëÿêîãî ¿äëà
óì’ÿâ ÿ â õàòèí³ Òîìà Ãàòòåðà, à Ãåòò³ õî÷ ³ êâîëåíüêà íà ðîçóì, çàòå
íàâäèâîâèæó ñïðèòíî îðóäóº ïàòåëüíÿìè!
Ïîêè äðóç³ îòàê ðîçìîâëÿëè, ÷îâíèê íåïîì³òíî ï³äïëèâàâ äî
“çàìêó” ³ áóâ òåïåð òàê áëèçüêî, ùî âèñòà÷èëî îäíîãî óäàðó âåñëîì,
ÿê â³í óòêíóâñÿ â ïðè÷àë. Çà íüîãî ïðàâèâ äîùàíèé ïîì³ñò ïåðåä
âõîäîì ïëîùåþ çî äâà äåñÿòêè êâàäðàòíèõ ôóò³â.
34
— Ñòàðèé Òîì âåëè÷ຠöþ ÷óäåðíàöüêó ïðèñòàíü ñâî¿ì äâîðè-
êîì, — äîêèíóâ Íåïîñèäà, ïðèâ’ÿçóþ÷è ÷îâíèê ï³ñëÿ òîãî, ÿê îáè-
äâà ç³éøëè íà ïîì³ñò, — à äæè´óíè ç ôîðòó îõðåñòèëè ¿¿ “çàìêîâèì
ñóäèëèùåì”, õî÷ ÿ íå çíàþ, ÿêå ìîæå áóòè ñóäèëèùå òàì, äå íàâ³òü
íå ïàõíå çàêîíîì... Àëå ñõîæå íà òå, ùî âäîìà çàðàç íåìàº í³ äóø³, —
ã å òü óñÿ ñ³ìåéêà ðóøèëà â ìàíäðè ïî îçåðó.
Ïîêè Íåïîñèäà ìåòóøèâñÿ ó “äâîðèêó”, ðîçäèâëÿþ÷èñü îñòåí³,
âóäêè, ñ³ò³ òà ³íøå íåîáõ³äíå ïðè÷àíäàëëÿ ïðèêîðäîííîãî æèòëà,
ñïîê³éíèé ³ ñòðèìàíèé Çâ³ðîá³é çàéøîâ äî ãîñïœäè, îçèðàþ÷èñü
íàâñåá³÷ ³ç ö³êàâ³ñòþ, ÿêó íå ÷àñòî âèÿâëÿº òîé, êîãî òðèâàëèé ÷àñ
âèõîâóâàëè â ³íä³àíñüêèõ çâè÷àÿõ. Âñåðåäèí³ “çàìîê” â³äçíà÷àâñÿ
á å çäîãàííîþ îõàéí³ñòþ, òàê ñàìî ÿê çîâí³ — ñâîºþ íîâèçíîþ.
Ó ñ å æèëå ïðèì³ùåííÿ, ïëîùåþ ïðèáëèçíî äâàäöÿòü íà ñîðîê ôóò³â,
áóëî ðîçãîðîäæåíå íà ê³ëüêà íåâåëè÷êèõ êîì³ð÷èí-ñïàëåíü, à ê³ì-
íàòà, â ÿêó ñïî÷àòêó çàéøîâ Çâ³ðîá³é, âèäíî, ïðàâèëà âîäíî÷àñ çà
â³òàëüíþ, ¿äàëüíþ òà êóõíþ. Óìåáëþâàííÿ äèâóâàëî îêî ñâîºþ
ñòðîêàò³ñòþ, ÿê öå ÷àñòî òðàïëÿºòüñÿ íà äàëåêèõ îêîëèöÿõ. Çäåá³ëü-
øîãî öå áóëè ãðóá³, âêðàé ïðèì³òèâíî çìàéñòðîâàí³ ðå÷³. Çàòå äçè´à-
ð³ ó âèøóêàíîìó ôóòëÿð³ ç ÷îðíîãî äåðåâà, ùî âèñ³ëè â êóòêó,
ê³ëüêà ñò³ëüö³â, îá³äí³é ñò³ë òà áþðêî, ÿê³, íàïåâíå, ïåðåêî÷óâàëè
ñþäè ç ÿêîãîñü ³íøîãî æèòëà, ïðåòåíäóâàëè íà íå çîâñ³ì çâè÷àéíó
ðîçê³ø. Ãîäèííèê ñòàðàííî öîêàâ, àëå éîãî ñâèíöåâîãî êîëüîðó
ñòð³ëêè ç ã³äíîþ ¿õ ïîíóð³ñòþ âïåðòî ïîêàçóâàëè íà îäèíàäöÿòó,
õî÷à ïî ñîíöþ äîáðå áóëî âèäíî, ùî âæå äàâíî ïåðåéøëî çà ïîëó-
äåíü. Òóò ñòîÿëà òàêîæ âàæêà òåìíà ñêðèíÿ. Êóõîííå íà÷èííÿ áóëî
í àéïðîñò³øå é äîñèòü óáîãå, àëå êîæíà ð³÷ çàéìàëà ñâîº ì³ñöå ³ ïðî-
ìîâèñòî ñâ³ä÷èëà ïðî òå, ùî çà íåþ ÷óäîâî äîãëÿäàþòü.
Ïîá³æíî îãëÿíóâøè ïåðåäíþ ê³ìíàòó, Çâ³ðîá³é ï³äíÿâ äåðåâ’ÿíó
êëÿìêó é ñòóïèâ ó âóçüêèé êîðèäîð÷èê, ÿêèé ä³ëèâ íàâï³ë âíóòð³ø-
íþ ÷àñòèíó áóäèíêó. Ïðèêîðäîíí³ çâè÷à¿ íå âåëüìè äåë³êàòí³, à ùî
ö³êàâ³ñòü þíàêà íå íà æàðò ðîçïàëèëàñÿ, òî â³í ïðî÷èíèâ äâåð³ é îïè-
íèâñÿ ó ñïàëüí³.
Ç ïåðøîãî ïîãëÿäó áóëî ÿñíî, ùî òî æ³íî÷å ïðèì³ùåííÿ. Ïðî öå
ãîâîðèëà ïðåïèøíà ïåðèíà ç ïóõó äèêèõ ãóñåé, õî÷ ëåæàëà âîíà íà
ãðóá³é ëàâ³, ùî ëèøå íà ôóò çä³éìàëàñü íàä ï³äëîãîþ. Ïî îäèí á³ê
ïîñòåë³, íà äåðåâ’ÿíèõ ê³ëî÷êàõ, âèñ³ëè ñóêí³, îáøèò³ ñòð³÷êàìè òà
³íøèìè ïðèêðàñàìè ³ çíà÷íî âèùîãî ´àòóíêó, í³æ ìîæíà áóëî ñïî-
ä³âàòèñü ïîáà÷èòè â òàêîìó ì³ñö³. Íà ï³äëîç³ ñòîÿëè çãðàáíåíüê³
÷åðåâè÷êè, îçäîáëåí³ ãàðíèìè ñð³áíèìè ïðÿæêàìè, ÿê³ íîñèëè òîä³
æ³íêè ç äîñòàòêîì. Íå ìåíøå ÿê ø³ñòü íàï³âðîç÷àõíóòèõ ÿñêðàâèõ
447
Ç̲ÑÒ
Ôåí³ìîð Êóïåð òà éîãî óëþáëåíèé ãåðîé Íàòò³ Áàìïî.
Í. Åéøèñê³íà. ...................................................................... 7
Ðîçä³ë ² .............................................................................. 11
Ðîçä³ë II ............................................................................ 25
Ðîçä³ë III ........................................................................... 38
Ðîçä³ë IV ........................................................................... 52
Ðîçä³ë V ............................................................................. 66
Ðîçä³ë VI ........................................................................... 81
Ðîçä³ë VII .......................................................................... 93
Ðîçä³ë VIII ....................................................................... 108
Ðîçä³ë IX ......................................................................... 122
Ðîçä³ë X ........................................................................... 137
Ðîçä³ë XI ......................................................................... 151
Ðîçä³ë Õ²² ........................................................................ 165
Ðîçä³ë Õ²²² ...................................................................... 181
Ðîçä³ë XIV ....................................................................... 196
Ðîçä³ë XV ........................................................................ 209
Ðîçä³ë XVI ....................................................................... 224
Ðîçä³ë ÕVII ..................................................................... 238
Ðîçä³ë XVIII .................................................................... 255
Ðîçä³ë XIX ...................................................................... 265
Ðîçä³ë XX ........................................................................ 281
Ðîçä³ë XXI ...................................................................... 295
Ðîçä³ë XXII ..................................................................... 309
Ðîçä³ë XXIII .................................................................... 320
Ðîçä³ë XXIV .................................................................... 335
Ðîçä³ë ÕÕV ..................................................................... 352
Ðîçä³ë XXVI .................................................................... 366
Ðîçä³ë XXVII ................................................................... 379
Ðîçä³ë XXVIII ................................................................. 393
Ðîçä³ë XXIX .................................................................... 404
Ðîçä³ë XXX ..................................................................... 413
Ðîçä³ë XXXI .................................................................... 426
Ðîçä³ë XXXII................................................................... 436
448
˳òåðàòóðíî-õóäîæíº âèäàííÿ
Á³áë³îòåêà ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðè äëÿ ä³òåéó 100 òîìàõ
“ѲÒÎÂÈÄ”
çàñíîâàíà 2004 ðîêó
Ñåð³ÿ äðóãà. ˳òåðàòóðà Õ²Õ ñò.
ÊÓÏÅÐ Äæåéìñ Ôåí³ìîð
DzÐÎÁ²É
Ðîìàí
Äëÿ ñåðåäíüîãî ³ ñòàðøîãî øê³ëüíîãî â³êó
Âñòóïíå ñëîâî Íà䳿 Åéøèñê³íî¿
Ïåðåêëàä ç àíãë³éñüêî¿ Ëåîí³äà Ñîëîíüêà, Îëåêñàíäðà Òåðåõà
²ëþñòðàö³¿ Ãåíð³ Áðîêà
Ãîëîâíèé ðåäàêòîð Á. Áóäíèé
³äïîâ³äàëüíèé çà âèïóñê Á. Ùàâóðñüêèé
Ðåäàêòîð Ò. Ðèæåíêî
Äèçàéí Î. ʳíàëÿ
Âåðñòêà ². Äåìê³â
ϳäïèñàíî äî äðóêó 1.11.2005. Ôîðìàò 6090/16. Ïàï³ð îôñåòíèé. Ãàðí³òóðà
Òàéìñ. Óìîâí. äðóê. àðê. 28. Óìîâí. ôàðá.-â³äá. 28. Íàêëàä 5000 ïð.
Çàì.
Âèäàâíèöòâî «Íàâ÷àëüíà êíèãà–Áîãäàí»
Ñâ³äîöòâî ïðî âíåñåííÿ äî Äåðæàâíîãî ðåºñòðó âèäàâö³â
ÄÊ ¹370 â³ä 21.03.2001 ð .
Íàâ÷àëüíà êíèãà – Áîãäàí, à/ñ 529, ì.Òåðíîï³ëü, 46008
òåë./ôàêñ (0352) 52-19-66; 52-06-07; 52-05-48
publishing@budny.te.ua
www.bohdan-books.com
Âèäàâíèöòâî äèòÿ÷î¿ ë³òåðàòóðè «Âåñåëêà»
Ìåëüíèêîâà, 63, ÌÑÏ, Êè¿â, 04050
e-mail: veskiev@iptelekom.net.ua
Ñâ³äîöòâî ïðî âíåñåííÿ äî Äåðæàâíîãî ðåºñòðó
ñåð³ÿ ÄÊ ¹29 â³ä 31.03.2000 ð.
Öÿ êíèãà íàäðóêîâàíà íà ïàïåð³ NOVEL,
âèãîòîâëåíîìó êîìïàí³ºþ Stora Enso ó Ô³íëÿí䳿.
Ïàï³ð ìຠâëàñòèâ³ñòü çìåíøóâàòè êîíòðàñòí³ñòü ñïðèéíÿòòÿ òåêñòó
³ ñïåö³àëüíî ïðèçíà÷åíèé äëÿ äðóêóâàííÿ äèòÿ÷èõ âèäàíü.
