ÌÀÐÊ ÒÂÅÍÌÀÐÊ ÒÂÅÍ

ÌÀÐÊ ÒÂÅÍ

ÒÅÐÍÎÏ²ËÜ

“ÍÀÂ×ÀËÜÍÀ ÊÍÈÃÀ – ÁÎÃÄÀÍ”

ÊÈ¯Â

“ÂÅÑÅËÊÀ”

Ïîâ³ñò³

Ïåðåêëàä ç àíãë³éñüêî¿

ÁÁÊ 84(7Ñïî)

Ò26

ISBN 966-692-283-5 (á-êà)

ISBN 966-692-471-4

(óêð., “Íàâ÷àëüíà êíèãà

–

Áîãäàí”)

ISBN 966-01-0330-1 (óêð., “Âåñåëêà”)

Âñòóïíå ñëîâî Îêñàíè Òàðàíåíêî

²ëþñòðàö³¿ Ãåðìàíà Ìàçóð³íà, Ãåîðã³ÿ Ô³ò³íãîôà

Ïåðåêëàäåíî çà âèäàííÿì:

The Adventures of Tom Sawyer, 1876

The Adventures of Huckleberry Finn, 1884–5

Äðóêóºòüñÿ çà âèäàííÿì:

Ê.: Äí³ïðî, 1985.

Á³áë³îòåêà ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðèäëÿ ä³òåé ó 100 òîìàõ

“ÑÂ²ÒÎÂÈÄ”

çàñíîâàíà 2004 ðîêó

Îõîðîíÿºòüñÿ çàêîíîì ïðî àâòîðñüêå ïðàâî.

Æîäíà ÷àñòèíà öüîãî âèäàííÿ íå ìîæå áóòè âèêîðèñòàíà ÷è â³äòâîðåíà

â áóäü-ÿêîìó âèãëÿä³ áåç äîçâîëó àâòîðà ïåðåêëàäó ÷è âèäàâöÿ.

Òâåí Ìàðê

Ò26 Ïðèãîäè Òîìà Ñîéºðà. Ïðèãîäè Ãåêëüáåðð³ Ô³ííà: Ïîâ³ñò³:

Äëÿ ñåðåä. øê. â³êó/Ïåð. ç àíãë. — Òåðíîï³ëü: Íàâ÷àëüíà êíèãà

–

Áîãäàí; Ê.: Âåñåëêà, 2004. — 480 c.— (Á³áë³îòåêà ñâ³òîâî¿ ë³òå-

ðàòóðè äëÿ ä³òåé ó 100 òîìàõ “Ñâ³òîâèä”. Ñåð³ÿ äðóãà. Ë³òåðàòóðà

Õ²Õ ñòîë³òòÿ.)

ISBN 966-692-283-5 (á-êà)

ISBN 966-692-471-4

(óêð., “Íàâ÷àëüíà êíèãà

–

Áîãäàí”)

ISBN 966-01-0330-1

(óêð., “Âåñåëêà”)

ÁÁÊ 84(7Ñïî)

“Íàâ÷àëüíà êíèãà

–

Áîãäàí”, á-êà,

ìàêåò, õóäîæíº îôîðìëåííÿ, 2004

ÑÂ²Ò ÌÀÐÊÀ ÒÂÅÍÀ

² ÉÎÃÎ ÊÍÈÃÈ ÏÐÎ Ä²ÒÅÉ

Íà ï³âäåííîìó ñõîä³ Ñïîëó÷åíèõ Øòàò³â, òàì, äå ð³êà Ì³ññóð³

âïàäàº â Ì³ññ³ñ³ï³, íåäàëåêî â³ä ñåëèùà Ôëîðèäà 1835 ðîêó íàðîäèâñÿ

Ñåìþåëü Êëåìåíñ. Ñåëèùå Ôëîðèäà ëåæèòü á³ëÿ ì³ñòå÷êà ç ãó÷íîþ

íàçâîþ Ãàíí³áàë, äå ìèíóëè éîãî äèòèíñòâî ³ þí³ñòü ³ äå íà âèñîê³ì

ñêåëÿñò³ì áåðåç³ ñòî¿òü îäèí ç íåáàãàòüîõ ïàì’ÿòíèê³â ë³òåðàòóðíèì

ãåðîÿì, ÿêèõ ñòâîðèëà òâîð÷à ôàíòàç³ÿ ïèñüìåííèêà, äâîì ï³äë³òêàì —

Òîìó Ñîéºðó ³ Ãåêëüáåðð³ Ô³ííó.

Ó äèòèíñòâ³ â Ñåìà íå áóëî á³ëüøîãî ³ çàïîâ³òí³øîãî áàæàííÿ,

ÿê ñòàòè ìàòðîñîì, íàäÿãòè á³ëó ôîðìó þíãè ÷è çàñìàëüöüîâàíó

êóðòêó ìåõàí³êà, ï³äïåðåçàòèñÿ øê³ðÿíèì ðåì³íöåì, âèâ÷èòè ñë³â-

öÿ, ÿêèìè õèçóâàëèñÿ ð³÷í³ âîâêè, ³ êîëè-íåáóäü ïðîéòèñÿ ïî âóëè-

öÿõ Ãàíí³áàëà õîäîþ ëîöìàíà, çâè÷íîãî äî õèòàâèö³ òà øòîðì³â.

² îäíîãî ðàçó òàêèé äåíü íàñòàâ, êîëè Âåëèêà Ð³êà, òàê íàçèâàëè

Ì³ññ³ñ³ï³ àìåðèêàíñüê³ ³íä³àíö³, ïîêëèêàëà ï³äë³òêà ³ â³í íå çì³ã

óñòîÿòè. Âèâ÷èâ ëîöìàíñüêå ðåìåñëî ³ ñòàâ äîñâ³ä÷åíèì ëîöìàíîì,

ùî çíàâ ôàðâàòåð Âåëèêî¿ Ð³êè ÿê âëàñíó äîëîíþ, âîäèâ ïàðîïëàâè

ïî ¿¿ ïðèòîêàõ ³ ïðîòîêàõ, íå ðàç ïðîïëèâàâ ïîâç ò³ ñêåë³, äå çàðàç

ñòî¿òü ïàì’ÿòíèê Òîìó ³ Ãåêó, òà, ìàáóòü, ³ éîãî ôàíòàç³¿ íå âèñòà÷è-

ëî á, àáè óÿâèòè, ùî ìèíóòü ðîêè, ³ äâîº õëîï÷àê³â, ÿêèõ éîìó ùå

òðåáà âèãàäàòè ³ â³äòâîðèòè â íèõ ïàì’ÿòü ïðî ñâîº äèòèíñòâî, â³òà-

òèìóòü ç áåðåãà ³íø³ ïàðîïëàâè, ³ ëþäè íà ïàëóáàõ çãàäóâàòèìóòü íå

ëîöìàíà Ñåìà Êëåìåíñà, à âñåñâ³òíüî â³äîìîãî ïèñüìåííèêà Ìàðêà

Òâåíà, ÿêèé îñï³âàâ öþ ð³êó â êíèæêàõ, ùî íèìè ñüîãîäí³ çà÷è-

òóþòüñÿ ó âñüîìó ñâ³ò³.

Ñâîº ë³òåðàòóðíå ³ì’ÿ â³í âèáðàâ íå âèïàäêîâî. Â ò³ ÷àñè, êîëè

â³í áóâ ëîöìàíîì, íà Ì³ññ³ñ³ï³ íå áóëî æîäíîãî ìàÿêà, à ëèøå

áóéêè, ÿê³ ñòàâèâ ñàì ëîöìàí. Çàì³ðÿþ÷è æåðäèíîþ ãëèáèíó ð³êè, â³í

êðè÷àâ ñâîºìó ïîì³÷íèêó â ðóáêó: “Ìàðê òâåí!”, òîáòî “ì³ðêà — äâà”:

öåé âèñë³â ó ð³÷êîâèê³â Ì³ññ³ñ³ï³ îçíà÷àâ ãëèáèíó, äîñòàòíþ äëÿ

áåçïå÷íîãî ïëàâàííÿ ñóäåí.

Ï³ä ïñåâäîí³ìîì Ìàðê Òâåí ç 1863 ðîêó âèõîäèëî âñå, ùî äðó-

êóâàâ ïèñüìåííèê,— ³ öå ³ì’ÿ ñòàëî ãîðä³ñòþ ³ ñëàâîþ àìåðèêàí-

ñüêîãî íàðîäó.

Ïðîòÿãîì óñüîãî ñâîãî æèòòÿ Ìàðê Òâåí çóì³â çáåðåãòè ÷åñ-

í³ñòü, ïðèíöèïîâ³ñòü, ëþáîâ äî ëþäåé, íåçàëåæíî â³ä êîëüîðó ¿õíüî¿

øê³ðè. Ãóìîðèñò ³ ñ à òèðèê, â³í í³ñ ëþäÿì âåëèêó â³ðó â ïåðåìîãó

ãóìàí³ñòè÷íèõ ³äåàë³â íàä ñèëàìè çëà, îáñòîþâàâ ñâîº ïðàâî íà êðè-

òèêó íåãàòèâíèõ ñòîð³í ä³éñíîñò³ â ð³äí³é êðà¿í³, ÿêó ëþáèâ ³ õîò³â

áà÷èòè êðàùîþ.

Äëÿ íüîãî ñàìå æèòòÿ ñòàëî óí³âåðñèòåòîì õóäîæíüî¿ ìàéñòåðíîñò³.

Çàìîëîäó â³í çì³íèâ ÷èìàëî ïðîôåñ³é. Áóâ ðåïîðòåðîì, æóðíàë³ñ-

òîì, øóêà÷åì ñð³áëà, äðóêàðåì, ëîöìàíîì. Òà ç êèì áè íå çâîäèëà

éîãî äîëÿ, â³í çàâæäè çàëèøàâñÿ ëþäèíîþ, ùî ñâÿòî â³ðèëà â ñïðà-

âåäëèâ³ñòü, ïåðåìîãó äîáðà.

Ïåðø³ îïîâ³äàííÿ Òâåíà ç’ÿâëÿþòüñÿ â ø³ñòäåñÿò³ ðîêè ³ ïåðåíî-

ñÿòü ÷èòà÷à â îñîáëèâèé ñâ³ò, äå âñå âèðóº ³ øóìóº åíåðã³ºþ, ïî÷è-

íàþ÷è ç êèøåíüêîâèõ ãîäèííèê³â ³ çàê³í÷óþ÷è ñ³àìñüêèìè áëèç-

íþêàìè. Íàâ³òü ïîê³éíèê çàì³ñòü òîãî, ùîá ìèðíî ñïî÷èâàòè â

òðóí³, ñòàº ïîðÿä ç â³çíèêîì íà ïåðåäêó âëàñíîãî êàòàôàëêà ³ çàÿâ-

ëÿº, ùî âîñòàííº õî÷å ïîãëÿíóòè íà ñâî¿õ äðóç³â.

Òâåíó ïîäîáàºòüñÿ ðîçêîòèñòèé ñì³õ, ãó÷í³ ðîçâàãè. Â îñîá³ ãó-

ìîðèñòà Òâåíà íàðîäíà Àìåðèêà — ùèðà ³ áåçïîñåðåäíÿ — ñòâåð-

äæóâàëà ñåáå â ë³òåðàòóð³. Ñàìå áà÷åííÿ ñâ³òó ïèñüìåííèêîì ïðîòè-

ñòîÿëî ëèöåì³ðí³é ìîðàë³ àìåðèêàíñüêîãî ì³ùàíèíà. Âñå øòó÷íå ³ íà-

äóìàíå âèêëèêàëî éîãî ïðîòåñò. Âñÿê³ øòàìïè, ñïðîáè íàäàòè æèò-

òþ áëàãîïðèñòîéíîãî îáèâàòåëüñüêîãî âèãëÿäó áóëè éîìó íåíàâèñí³.

Îäíà ç îñíîâíèõ îñîáëèâîñòåé ãóìîðó Òâåíà — ðóéíóâàííÿ óìîâ-

íîñòåé ³ òðàäèö³é, ùî äàþòü õèáíå óÿâëåííÿ ïðî ñâ³ò. Ùîá äîñÿãòè

öüîãî åôåêòó, Òâåí ââîäèòü ó ñâî¿ îïîâ³äàííÿ îáðàç ïðîñòîäóøíî¿

ëþäèíè, ïðîñòàêà, ÿêèé áà÷èòü ñâ³ò áåçïîñåðåäíüî ³ ùèðî é íà¿âíî

ðîçïîâ³äàº ïðî ñâî¿ æèòòºâ³ âðàæåííÿ. Òàêèé ãåðîé ñòàº öåíòðàëü-

íèì ó á³ëüøîñò³ îïîâ³äàíü ïèñüìåííèêà ³ âèçíà÷àº îñîáëèâîñò³ òà

õàðàêòåð ãóìîðó Òâåíà.

***

Ó 1875 ðîö³ Ìàðê Òâåí ïî÷àâ ïèñàòè “Ïðèãîäè Òîìà Ñîéºðà” —

êíèãó, ÿê³é ñóäèëîñÿ óâ³éòè äî ñêàðáíèö³ ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðè. Ñïî-

÷àòêó â³í äóìàâ, ùî öÿ êíèãà íå äëÿ ä³òåé, ùî ¿¿ ÷èòàòèìóòü ò³ëüêè

äîðîñë³. ×åðåç ÿêèéñü ÷àñ â³í çàÿâëÿâ, ùî öåé òâ³ð — äëÿ õëîï÷èê³â

³ ä³â÷àòîê. Òàêà íåâèçíà÷åí³ñòü áóëà, áåçóìîâíî, íå âèïàäêîâà.

Îäíèì ç îá’ºêò³â íèù³âíî¿ êðèòèêè ïèñüìåííèêà áóëà òîãî÷àñíà

äèòÿ÷à ë³òåðàòóðà. Íà ÷àñ ïîÿâè “Ïðèãîä Òîìà Ñîéºðà” ïîøèðåíèì

æàíðîì äèòÿ÷î¿ ë³òåðàòóðè áóëè òàê çâàí³ êíèãè äëÿ íåä³ëüíî¿ øêî-

ëè. Ïèñàëèñÿ ö³ êíèæêè â ñåíòèìåíòàëüíî-íàáîæí³é ìàíåð³, ðîçïî-

â³äàþ÷è ïðî ãàðíèõ ä³òåé, ÿê³ ï³äóòü ïðÿì³ñ³íüêî äî ðàþ, ³ ïðî

ïîãàíèõ, ùî çâè÷àéíî çàê³í÷óþòü æèòòÿ íà øèáåíèö³. Òðàäèö³éíèì

ãåðîºì öèõ êíèæîê áóâ äîáðî÷åñíèé, ïîáîæíèé òà êâîëèé “÷åìíèé

õëîï÷èê”. Ïîâ³ëüíî çãàñàþ÷è â³ä õâîðîáè, â³í âñòèãàº ïåðåä ñìåðòþ

íàâåðíóòè íà ïðàâåäíèé øëÿõ ìàëåíüêîãî íåã³äíèêà, ùî íå áàæàº

â³äâ³äóâàòè íåä³ëüíó øêîëó.

Êíèãà Òâåíà áóëà ïîëåì³÷íî ñïðÿìîâàíà ïðîòè òàêî¿ ë³òåðàòóðè,

ïàðîä³þâàëà ¿¿, ñòâåðäæóþ÷è ëþáîâ äî ñâîáîäè, äî âñüîãî ÷èñòîãî,

çäîðîâîãî ³ ñâ³òëîãî â ëþäèí³. ² ö³ ³äå¿ ïèñüìåííèê âò³ëèâ â îäíîìó

ç íàé÷àð³âí³øèõ îáðàç³â ñâîº¿ òâîð÷îñò³ — â îáðàç³ â³ä÷àéäóøíîãî

øèáåíèêà Òîìà.

Ó “Ïðèãîäàõ Òîìà Ñîéºðà” Ìàðê Òâåí ñïðîáóâàâ âîñêðåñèòè

ïðîâåäåí³ â Ãàíí³áàë³ äèòÿ÷³ ðîêè, ÿê³, ïîïðè âñ³ íåçãîäè, ùî ¿õ

ñóäèëîñÿ ïåðåæèòè éîãî ðîäèí³, çáåðåãëèñÿ â ïàì’ÿò³ ÿê ³äèë³ÿ —

ì³ñòå÷êî, ùî êóïàºòüñÿ â ñîíÿ÷íîìó ìàðåâ³, ë³ñèñò³ ïàãîðáè, íà ñõè-

ëàõ ÿêèõ â³í ç äðóçÿìè ãðàâñÿ â ðîçá³éíèê³â, à ïåðåä ì³ñòîì —

âåëè÷íà øèðî÷³íü Ì³ññ³ñ³ï³.

Á³îãðàôè âæå äàâíî âñòàíîâèëè, ùî á³ëüøó ÷àñòèíó ïðèãîä Òîìà

Ñîéºðà àâòîð ïåðåæèâ ñàì ó â³ö³ ñâîãî ãåðîÿ. Íåïîäàë³ê â³ä Ãàíí³-

áàëà ñïðàâä³ ³ñíóâàâ áåçëþäíèé îñòð³â, êóäè õëîï÷àêè ò³êàëè, ùîáè

ñõîâàòèñÿ â³ä “öèâ³ë³çàö³¿” äîðîñëèõ, àáî æ õîâàëèñÿ â ïå÷åðàõ ïî-

áëèçó ì³ñòà. Â Ãàíí³áàë³, ó íàòîâï³ áîñîíîãèõ õëîï÷èê³â â³í óïåðøå

çóñòð³â ïðîòîòèï³â ñâî¿õ ìàéáóòí³õ ãåðî¿â — Òîìà Ñîéºðà, Ãåêëüáåðð³

Ô³ííà, Äæî Ãàðïåðà. Áóâ ó Ãàíí³áàë³ é ³íä³àíåöü Äæî, ùî ëåäü íå

âìåð â³ä ãîëîäó, çàáëóêàâøè â îäí³é ³ç ïå÷åð.

Äðóæáà Ñåìþåëÿ Êëåìåíñà ç ìàëåíüêèì âîëîöþãîþ Òîìîì Áëåí-

êåíøèïîì, çãîäîì óâ³êîâ³÷åíèì ³ì’ÿì Ãåêëüáåðð³ Ô³íí, ñòàëà îäí³ºþ

ç íàéÿñêðàâ³øèõ çãàäîê ó æèòò³, ïîïðè çàáîðîíó äîðîñëèõ äðóæèòè

ç íèì. Òà ìàëèé Ñåì ïîðóøóâàâ çàáîðîíè ëåäü íå ùîäíÿ. Â³í âè-

ïðîáîâóâàâ íà êîòîâ³ ë³êè, ùî ïðèçíà÷àëèñÿ éîìó ñàìîìó, æàõàâ

ìàò³ð, ïðèíîñÿ÷è äîäîìó âóæ³â ³ êàæàí³â. ×àñòî éîìó âäàâàëîñÿ

óíèêíóòè çàñëóæåíî¿ êàðè ³ ðàçîì ç äðóçÿìè Òîìàñîì Ñîéºðîì òà

Òîìîì Áëåíêåíøèïîì ïîìð³ÿòè ïðî ïîâòîðåííÿ ïîäâèã³â Ðîá³í Ãóäà

òà ïðèãîä Ðîá³íçîíà Êðóçî.

Ó ñïîãàäàõ Òâåíà ö³ åï³çîäè éîãî äèòèíñòâà ïîâèò³ ïîåòè÷íèì

îðåîëîì, ³ â³í íå ðàç çâåðòàâñÿ äî íèõ ó ñâî¿õ òâîðàõ. Òà ñâ³òë³,

ðàä³ñí³ ñïîìèíè áóëè íåâ³ää³ëüí³ â³ä ñóìíèõ ³ òðàã³÷íèõ.

Îäíîãî ðàçó Ñåìþåëü Êëåìåíñ ñòàâ ñâ³äêîì óáèâñòâà ñåðåä á³ëî-

ãî äíÿ íà îäí³é ³ç ãîëîâíèõ âóëèöü ì³ñòà. Öþ êàðòèíó Òâåí çãîäîì

â³äòâîðèâ íà ñòîð³íêàõ “Ïðèãîä Ãåêëüáåðð³ Ô³ííà”.

Òÿæê³ ñïîãàäè äèòèíñòâà áóëè ïîâ’ÿçàí³ ³ ç ³ñíóþ÷èì ó Ãàíí³áà-

ë³ ðàáñòâîì. Õëîïåöü ð³ñ â îòî÷åíí³ íåãðèòÿíñüêèõ íåâ³ëüíèê³â,

ò³ñíî ñï³ëêóâàâñÿ ç íèìè ³ íå ðàç áóâ ñâ³äêîì ðîçïðàâè íàä íåãðà-

ìè-ðàáàìè, áà÷èâ, ÿê øåñòåðî ÷îëîâ³ê³â çàáèëè çìó÷åíîãî, çíåñèëå-

íîãî âò³êà÷à, ÿê âëàñíèê çà ì³çåðíó ïðîâèíó âáèâ ñâîãî ðàáà.

Ñòàðøèé áðàò éîãî ïðèÿòåëÿ Òîìà Áëåíêåíøèïà — Áåí — ïðî-

òÿãîì äâîõ òèæí³â õîâàâ íåãðà-óò³êà÷à â î÷åðåò³, ïîòàé ïðèíîñèâ

éîìó ¿æó. À êîëè íåãðà âèñòåæèëè, â³í äîïîì³ã éîìó âòåêòè. Íà âñå

æèòòÿ Òâåí çàïàì’ÿòàâ ñòðàòó àáîë³ö³îí³ñòà Ãàðä³, ÿêîãî çàñóäèëè çà

ïåðåõîâóâàííÿ ðàáà-âò³êà÷à. Íåíàâèñòü, ÿêó Òâåí óñå ñâîº æèòòÿ

â ³ ä÷óâàâ äî ðàñîâî¿ äèñêðèì³íàö³¿, áåçóìîâíî, âïåðøå çàðîäèëàñÿ

â éîãî äóø³ ùå çàâäÿêè äàâí³ì ñïîìèíàì äèòèíñòâà.

Äîñê³ïëèâ³ á³îãðàôè âæå äàâíî ñïåðå÷àþòüñÿ ïðî òå, ÿêèì áóëî

äèòèíñòâî Ìàðêà Òâåíà ³ ÿêèì áóâ òîãî÷àñíèé Ãàíí³áàë, íàçâàíèé

ó ïîâ³ñò³ ÿê Ñåíò-Ï³òåðñáåðã. Ïðîòå âîíè äîõîäÿòü ð³çíèõ âèñíîâ-

ê³â — îäí³ â³äçíà÷àþòü àáñîëþòíó äîñòîâ³ðí³ñòü, ³íø³ âêàçóþòü íà

ð îìàíòèçàö³þ é ³äåàë³çàö³þ äèòèíñòâà. Äóæå íå ïðîñòî ïîì³òèòè

â ö³é êíèç³ ìåæó, çà ÿêîþ çàê³í÷óºòüñÿ äîñòîâ³ðí³ñòü ³ ïî÷èíàºòüñÿ

êàçêà, ö³êàâà, âåñåëà, íåìîâáè ¿¿ íàïèñàëè ñàì³ ï³äë³òêè.

Äàâíî âæå ³ñíóº äóìêà ïðî òå, ùî Ìàðê Òâåí ÷è íå ïåðøèé

ñåðåä çàðóá³æíèõ ïèñüìåííèê³â çóì³â ãëèáîêî ïîêàçàòè ïñèõîëîã³þ

äèòèíè, ¿¿ ðàäîù³ é ïåðåæèâàííÿ ó âñ³é ñâî¿é çîâí³øí³é íåïîñë³äî-

âíîñò³ ³ âíóòð³øí³é ö³ëüíîñò³.

Ä³òè ³ äîðîñë³ â ðîìàí³ ÷àñòî íå ìîæóòü ïîðîçóì³òèñÿ. Öå ÿñêðà-

âî é ïåðåêîíëèâî ïîêàçàíî â ò³é ìîäåë³ ïåäàãîã³êè, ÿêîþ êåðóþòü-

ñÿ äîðîñë³. ßêùî îñíîâîþ îáèâàòåëüñüêîãî ³ñíóâàííÿ º íàñèëüñòâî

íàä ïðèðîäîþ, òî îñíîâîþ ïñåâäîïåäàãîã³êè — íàñèëüñòâî íàä äè-

òèíîþ.

Íàéðàäèêàëüí³øèì çàñîáîì ïåðåêîíàííÿ, ç òî÷êè çîðó ì³ñöåâèõ

ïåäàãîã³â, º äðþ÷îê ³ ïîòèëèøíèêè. ªâàíãåëüñüêèé âèñë³â “Õòî

æàë³º äèòÿ, òîé ãóáèòü éîãî”, ùî éîãî íå ðàç öèòóº ò³òîíüêà Ïîëë³,

ïîêëàäåíî â îñíîâó âñüîãî âèõîâàííÿ. Êð³ì ô³çè÷íèõ ìåòîä³â ïðè-

ìóñó, º é äóõîâí³ — çàçóáðþâàííÿ ºâàíãåëüñüêèõ òåêñò³â, ïîâòîðåí-

íÿ ïðîïèñíèõ ³ñòèí, ùî ïåðåòâîðþº íîðìàëüíèõ ä³òåé ó áîâäóð³â

àáî ëèöåì³ð³â. ² ä³òè áóíòóþòü. Òîì ç äðóçÿìè âäàþòüñÿ äî â³ä÷àé-

äóøíèõ âèò³âîê, æåðòâàìè ÿêèõ ñòàþòü äîðîñë³. ²ñïèòè â ì³ñüê³é

øêîë³, ÿê â³äîìî, çàê³í÷óþòüñÿ òðàã³êîì³÷íèì åï³çîäîì. Ç ãîðèùà

íà ãîëîâó â÷èòåëÿ ñïóñêàºòüñÿ ê³øêà ³ çí³ìàº ëàïàìè ïåðóêó, ùî

õîâàëà éîãî ëèñèíó.

Âäà÷à öüîãî íåâãàìîâíîãî âèò³âíèêà ñóïåðå÷ëèâà. Ïîïðè âåñü

ïðèùåïëåíèé äåøåâèìè ïðèãîäíèöüêèìè òâîðàìè ðîìàíòèçì ³ ñõè-

ëüí³ñòü äî áóéíî¿ ôàíòàç³¿ â³í — ä³ëîâà ëþäèíà, ùî â ïîòð³áíó

õâèëèíó âèÿâëÿº ñïðàâæíþ êì³òëèâ³ñòü. Òà âåëèêà ïåðåâàãà Òîìà

íàä äîðîñëèìè ïîëÿãàº â òîìó, ùî ïðàêòè÷íà âèãîäà äëÿ íüîãî — íå

ñàìîö³ëü. Éîãî çàõîïëþº ñàì ïðîöåñ ïîøóê³â, äîëàíü ïåðåøêîä,

âèãàäîê. Íàâ³òü ïîøóêè ñêàðáó ö³êàâ³ íå ñò³ëüêè ïðàêòè÷íèì ðå-

ç óëüòàòîì, ÿê ìîæëèâ³ñòþ çàçíàòè äèâîâèæíèõ, ðèçèêîâàíèõ ïðèãîä.

Òâåí íàïîëåãëèâî ï³äâîäèòü ÷èòà÷à äî äóìêè ïðî òå, ùî æèòòÿ

ìîæå áóòè ïðåêðàñíèì ³ çàõîïëþþ÷èì, ùî “÷àðè” ïðèõîâàí³ â íàé-

áóäåíí³øèõ ðå÷àõ ³ ùî Òîì ìàº ðàö³þ, êîëè øóêàº â æèòò³ “÷óäåñ”

³ íå ìèðèòüñÿ ç ñ³ðèì îáèâàòåëüñüêèì ³ñíóâàííÿì.

Ç ðîçâèòêîì ñþæåòó êíèãè ìè áà÷èìî, ùî æèòòÿ ñòàâèòü Òîìà

ïåðåä ñåðéîçíèìè ìîðàëüíèìè ïðîáëåìàìè, ÿê, íàïðèêëàä, â åï³çî-

ä³ âáèâñòâà Ðîá³íñîíà. Çëî÷èí â÷èíèâ ³íä³àíåöü Äæî, ïðîòå â³í óò³ê

â³ä çàñëóæåíî¿ êàðè ³ çâèíóâàòèâ ó âñüîìó í³ â ÷îìó íå âèííîãî

Ïîòòåðà. Âèïàäêîâî ñòàâøè ñâ³äêîì óáèâñòâà íà öâèíòàð³, Òîì ïå-

ðåìàãàº ñòðàõ ïåðåä Äæî ³ âèêðèâàº ïåðåä ñóäîì ñïðàâæíüîãî çëî-

÷èíöÿ, ðÿòóþ÷è Ïîòòåðà â³ä øèáåíèö³.

Òàêèì ÷èíîì âïåðøå â ³ñòîð³¿ àìåðèêàíñüêî¿ äèòÿ÷î¿ ë³òåðàòóðè

ç’ÿâèëàñÿ êíèãà, äå ïîêàçóºòüñÿ, ùî ÷åñí³ñòü ³ ïîðÿäí³ñòü — öå íå

ñèíîí³ìè íóäüãè ³ ùî äæåðåëîì ãóìàí³ñòè÷íèõ ïî÷óòò³â º íå ïðîïî-

â³ä³ ñâÿùåíèêà, à ùèð³ñòü ³ ïðàãíåííÿ þíîãî ñåðöÿ äî ïîøóê³â

³ñòèíè.

Ðîìàí “Ïðèãîäè Ãåêëüáåðð³ Ô³ííà” Ìàðê Òâåí íàïèñàâ ÷åðåç

äåñÿòü ðîê³â. ßêùî éîãî ÷èòàòè îäðàçó ï³ñëÿ “Ïðèãîä Òîìà Ñîéº-

ðà”, òî ð³çíèöÿ ì³æ íèìè ïðîñòî äèâîâèæíà. Íàñàìïåðåä ó ìàíåð³

ðîçïîâ³ä³: ñîíÿ÷íî-áåçòóðáîòí³é, æàðò³âëèâ³é ó ïîâ³ñò³ ³ ñóìí³é,

áà íàâ³òü äðàìàòè÷í³é ó ðîìàí³.

Æèòòÿ ïåðåä Ãåêîì ðîçêðèâàºòüñÿ ó âñ³é ñâî¿é ñêëàäíîñò³, ãëè-

áîêîìó òðàã³çì³, ç óñ³ìà ñóïåðå÷íîñòÿìè. Ó ö³é êíèæö³ ìåíøå ïðè-

ãîä, ³ âñ³ âîíè íå ïîâ’ÿçàí³ àí³ ç àâàíòþðàìè, àí³ ç ðîçâàãàìè. Òîì

ò³êàâ íà îñòð³â ïðîñòî çàðàäè ãðè, Ãåê çîâñ³ì ³íøèé ³ çà õàðàêòåðîì,

³ çà âèõîâàííÿì. Òà é ÿêå òàì âèõîâàííÿ! Âäîâà Äóãëàñ, ÿêà âèð³øè-

ëà âñèíîâèòè Ãåêà, çìóøåíà áóëà ïîÿñíþâàòè éîìó âñå ñïî÷àòêó:

í àâ ³ùî ëþäè âìèâàþòüñÿ, ÷îìó â öåðêâ³ íå ìîæíà æóâàòè òþòþí

³ ëîâèòè ìóõ. Ó íå¿ öå íå äóæå âèõîäèëî, áî Ãåê ëþáèâ ë³ñ, ð³÷êó,

ñâîáîäó ³ éîãî íå ñïîêóøóâàëè í³ ñìà÷í³ îá³äè, í³ òóðáîòè âäîâè.

Í³êóäè ïîä³òèñÿ õëîïöåâ³, ³ â³í õîâàºòüñÿ íà îñòðîâ³ ï³ñëÿ òîãî, ÿê

âò³ê â³ä áàòüêà ï’ÿíèö³ é óäîâè. Ãåê ñàìîòí³é ³, âëàñíå, í³êîìó íå

ïîòð³áíèé. ² ïðèòóëêîì äëÿ íüîãî ñòàº ïë³ò.

Ñþæåò êíèæêè ïðî Ãåêà — ìàíäðè, ùî çàâæäè îá³öÿþòü çàõîï-

ëþþ÷³ ïðèãîäè. Òàêèé ñþæåò âèáðàíî, çâè÷àéíî, íå âèïàäêîâî. Ó ñâ³-

òîâ³é ë³òåðàòóð³ â³í çóñòð³÷àºòüñÿ ùå â³äòîä³, ÿê íà ïðîïàëåíèõ ñîí-

öåì ³ñïàíñüêèõ äîðîãàõ ç’ÿâèëàñÿ õóäà, âèñîêà ïîñòàòü äîáðîãî ëè-

öàðÿ Äîí Ê³õîòà âåðõè íà Ðîñ³íàíò³ òà éîãî îñàäêóâàòîãî ñëóãè íà

â³ñëþêó.

Ð îìàí ïðî Ãåêà — öå ðîìàí äîðîãè. À ð³÷êà, ïî ÿê³é âîíè ç Äæ³-

ìîì ïëèâóòü,— öå âåëè÷íèé ñâ³ò ïîåç³¿, ÿêèé í³êîëè íå ï³äêîðèòüñÿ

íóäí³é ì³ñòå÷êîâ³é ïîâñÿêäåííîñò³. Ãåêó ³ Äæ³ìó äîáðå â öüîìó

ñâ³ò³. Àëå ïîãàíî ç ëþäüìè, ÿê³ éîãî íàñåëÿþòü. Äëÿ Äæ³ìà äîðîãà —

öå íåáåçïå÷íèé ³ âàæêèé øëÿõ äî ñâîáîäè, äëÿ Ãåêà — ïðèðîäíà

ôîðìà ³ñíóâàííÿ.

Ñïî÷àòêó ïëàâàííÿ çäàºòüñÿ Ãåêó äèâîâèæíîþ ïðèãîäîþ. Òà

çóñòð³÷ ³ç Äæ³ìîì, óñå ïîáà÷åíå é ïåðåæèòå ïåðåòâîðþº ñèòóàö³þ

ãðè, çíàéîìó íàì ùå ç “Ïðèãîä Òîìà Ñîéºðà”, íà ñèòóàö³þ ìîðàëü-

íîãî âèáîðó. Ïðîïëèâàþ÷è îäíå çà îäíèì ìàëåíüê³ ì³ñòå÷êà ðàáî-

âëàñíèöüêîãî Ï³âäíÿ, â êîæíîìó ç íèõ Ãåê áà÷èòü òàêå, ùî íå

ïîâèííà áà÷èòè ³ çíàòè äèòèíà: òî áóíäþ÷íèé ïîëêîâíèê Øåðáîðí

ïîñåðåä á³ëîãî äíÿ âáèâàº áåçíåâèííîãî ñòàðîãî Áîãñà; òî ñ³ì’¿ Ãðåíäæ-

ôîðä³â ³ Øåïåðäñîí³â âèíèùóþòü îäíà îäíó, âîðîãóþ÷è ì³æ ñî-

áîþ, õî÷ í³õòî íå ïàì’ÿòàº, ç ÷îãî âñå ïî÷àëîñÿ; òî äâà ïðîéäèñâ³òè,

“ãåðöîã” òà “êîðîëü”, áðåõíåþ çìóøóþòü Ãåêà ç Äæ³ìîì âçÿòè ¿õ íà

ïë³ò, äå áåçïåðåñòàíêó çàò³âàþòü ñâî¿ êóìåäí³, à ÷àñò³øå ìåðçîòí³

àôåðè.

² ñåðåä öèõ çëèõ, íàï³âáîæåâ³ëüíèõ ³ æîðñòîêèõ ëþäåé ò³ëüêè

Ãåê ³ Äæ³ì çáåð³ãàþòü ëþäñüêó ïîäîáó. Âîíè óîñîáëþþòü óñå òå,

ùî ðîáèòü ëþäèíó ëþäèíîþ: äîáðîòó, â³ðí³ñòü, òâåðåçèé ðîçóì,

óì³ííÿ âèñòîÿòè çà òÿæêèõ îáñòàâèí. Â óÿâëåíí³ Ãåêà ñâ³ò, íàñåëå-

íèé äîðîñëèìè, âîðîæèé, ñêð³çü íà òåáå ÷àòóº á³äà. Òîìó òðåáà

çàâæäè áóòè íàïîãîòîâ³. Ò³ëüêè íà ïëîò³ Ãåê ïî÷óâàº ñåáå â³ëüíî,

ëåãêî é çàòèøíî. Öåé ïë³ò, íà ÿêîìó ÷èòà÷ íà÷åáòî òåæ ìàíäðóº,

ñòàº âèñîêèì ñèìâîëîì, äå âèÿâëÿºòüñÿ ñïðàâæíÿ ãóìàí³ñòè÷íà ñóòü

ëþäèíè. ßê ò³ëüêè ãåðî¿ â³äøòîâõóþòüñÿ â³ä áåðåãà ³ âèõîäÿòü íà

øâèäêó òå÷³þ, îäðàçó çíèêàþòü âñ³ çàáîáîíè, âñÿ æîðñòîê³ñòü, ùî

ïîøèðåí³ â ð³äíèõ êðàÿõ Ãåêà ³ Äæ³ìà. Òóò, ìàáóòü, óïåðøå â æèòò³

ðàá-óò³êà÷ Äæ³ì â³ä÷óâ ñåáå ç Ãåêîì ÿê ð³âíèé ç ð³âíèì. Ïåðåä

î÷èìà Ãåêà ïðîõîäèòü âåëè÷åçíà ³ òàêà ð³çíà Àìåðèêà, ³ öå çìóøóº

éîãî ñåðéîçíî çàìèñëèòèñÿ íàä æèòòÿì. Ñê³ëüêè ðàç³â â³í äèâó-

âàòèìåòüñÿ ç íåâì³ííÿ ëþäåé æèòè ïðîñòî, ñâî¿ ñïðàâè âèð³øóâàòè

ñïðàâåäëèâî é ìóäðî! ² ö³ ðîçäóìè ïîñòóïîâî çì³íþþòü éîãî ïîãëÿä

íà æèòòÿ. Â³í ñòàº äèâàêóâàòèì ³ äåùî íåñüîãîñâ³òí³ì.

Îäèí ç íàéñèëüí³øèõ åï³çîä³â ðîìàíó, ùî âîäíî÷àñ ³ çâîðóøóº,

³ ðîç÷óëþº, ïîâ’ÿçàíèé ç ìîðàëüíèì âèáîðîì Ãåêà — âèêàçàòè ñâî-

ãî äðóãà Äæ³ìà ÷è âðÿòóâàòè éîãî. Ãåê âèõîâóâàâñÿ íà çàáîáîíàõ

ñâîãî ÷àñó, â³í ùèðî â³ðèòü ó òå, ùî ïðèõîâóâàòè íåãðà-âò³êà÷à —

ñìåðòåëüíèé ãð³õ. Êîëè â³í ïðèñëóõîâóºòüñÿ äî ãîëîñó ñóìë³ííÿ, òî

öåé ãîëîñ ï³äêàçóº éîìó ÿêíàéøâèäøå ïðèñòàòè äî áåðåãà ³ ïåðåäà-

òè Äæ³ìà âëàñòÿì.

Òà öå áóëî, çâ³ñíî, íå ñóìë³ííÿ, à çàáîáîí, çà ÿêèì íåãðà ââàæà-

ëè íåïîâíîö³ííîþ ëþäèíîþ.

Íà ùàñòÿ, Ãåê í³êîëè íå íàâ÷èâñÿ ðîáèòè òå, ùî ïîòð³áíî. Â³ä-

÷óòòÿ ñïðàâåäëèâîñò³, ÿêå í³êîëè íå çðàäæóâàëî Ãåêà, íå äîçâîëÿëî

éîìó âèêàçàòè Äæ³ìà, ùî ä³ëèâ ç íèì óâåñü òÿãàð ïëàâàííÿ ³ ñâÿòî

â³ðèâ ó òå, ùî Ãåê — éîãî ºäèíèé ³ â³ðíèé äðóã. Íàä óñ³ìà ðàñèñòñü-

êèìè ì³ôàìè, íàä óñ³ìà çàáîáîíàìè ³ æîðñòîêèìè ïåðåêîíàííÿìè,

ùî òðèìàëè â ïîëîí³ ³íêîëè íàâ³òü ÷åñíèõ ëþäåé òîãî÷àñíîãî àìå-

ðèêàíñüêîãî Ï³âäíÿ, òîðæåñòâóº ïðîñòå é âåëèêå ïî÷óòòÿ ëþäñüêî-

ãî áðàòåðñòâà.

² Ãåê Ô³íí ñòàº ñïðàâæí³ì ãåðîºì, âñòóïèâøè â êîíôë³êò ç äåð-

æàâîþ, öåðêâîþ, ðåë³ã³ºþ. Ãåê ùå íå ðàç âèÿâëÿòèìå øëÿõåòí³ñòü

äóø³, ³ ÷èòà÷ ïîáà÷èòü, ùî éîãî äóøåâíà ùåäð³ñòü áåçêîðèñëèâà, áî

ñåðåä óñ³õ ãåðî¿â ðîìàíó, êð³ì, çâè÷àéíî, Äæ³ìà, â³í ïîòðåáóº äîïî-

ìîãè á³ëüøå çà âñ³õ, à éîìó ³ íà äóìêó íå ñïàäàº ðîçðàõîâóâàòè íà

òàêó äîïîìîãó.

Æèòòÿ Ãåêà íà Ì³ññ³ñ³ï³ äóæå ñêëàäíå, òà êîëè íàïðèê³íö³ êíèæêè

ç’ÿâëÿºòüñÿ Òîì ç³ ñâî¿ìè âèò³âêàìè é âèãàäêàìè, òîíàëüí³ñòü ðî-

ìàíó çì³íþºòüñÿ, ³ ÷èòà÷ çíîâó ïîïàäàº â öàðñòâî ãðè, äëÿ ÿêî¿ Ãåê

óæå, ìàáóòü, íàäòî äîðîñëèé. Óâåñü åï³çîä çâ³ëüíåííÿ Äæ³ìà, ÿêå

Òîì çä³éñíþº çà êàíîíàìè ïðèãîäíèöüêèõ êíèæîê, âèäàºòüñÿ ïî-

âòîðåííÿì äîñÿãíóòîãî. Íåâèïàäêîâî Å. Õåì³íãóåé ïèñàâ: “Óñÿ àìå-

ðèêàíñüêà ë³òåðàòóðà âèéøëà ç îäí³º¿ êíèãè Ìàðêà Òâåíà, ç éîãî

“Ãåêëüáåðð³ Ô³ííà”. ßêùî áóäåòå ¿¿ ÷èòàòè, çóïèí³òüñÿ íà òîìó ì³ñ-

ö³, äå íåãðà Äæ³ìà âèêðàäàþòü ó Ãåêà. Öå ³ º ñïðàâæí³é ê³íåöü. Âñå

ðåøòà òàì íàäóìàíå. Òà êðàùî¿ êíèãè â íàñ íåìàº. Ç íå¿ âèéøëà

âñÿ àìåðèêàíñüêà ë³òåðàòóðà.

Äî “Ãåêëüáåðð³ Ô³ííà” í³÷îãî íå áóëî. ² ï³ñëÿ íå¿ ð³âíîö³ííî¿

êíèãè íå ç’ÿâëÿëîñÿ”.

Ïîäàëüøèé òâîð÷èé øëÿõ ïèñüìåííèêà ïîâ’ÿçàíèé ç ïîòÿãîì äî

ñàòèðè — ñàòèðè ñóâîðî¿, ãí³âíî¿, íèù³âíî¿. Áîë³ñí³ ðîçäóìè ïðî

äîëþ ñâîº¿ êðà¿íè, ïðî ãàíåáíå ïîðóøåííÿ äåìîêðàò³¿, ïðî ïîòâîðíå

ñóñï³ëüíå áóòòÿ ïðèçâîäÿòü éîãî äî íàéïîõìóð³øèõ âèñíîâê³â.

Ïðîòÿãîì óñüîãî ñâîãî æèòòÿ Ìàðê Òâåí ö³êàâèâñÿ ñåðåäíüîâ³÷-

íèì ìèíóëèì ªâðîïè. Ö³é òåì³ â³í ïðèñâÿòèâ òðè êíèæêè: “Ïðèíö

³ çëèäàð” — êàçêó-ïðèò÷ó, äå éäåòüñÿ ïðî çãóáíèé âïëèâ áàãàòñòâà

íà ëþäñüêó îñîáèñò³ñòü òà ðîçêðèâàºòüñÿ âåëè÷ áåçêîðèñëèâî¿

äðóæáè; “Æàííà ä’Àðê” — îïîâ³äü ïðî ãåðî¿÷íó áîðîòüáó þíî¿

ôðàíöóæåíêè çà ñâîáîäó é ùàñòÿ ð³äíîãî íàðîäó. ² òðåòÿ êíèæêà —

áëèñêó÷èé ñàòèðè÷íèé ðîìàí “ßíê³ ç Êîííåêòèêóòó ïðè äâîð³

êîðîëÿ Àðòóðà”, ãåðîé ÿêîãî çíåâàæàâ ³ íåíàâèä³â ôåîäàëüíó òè-

ðàí³þ, ðèöàð³â òà ïîì³ùèê³â, ñâÿùåíèê³â ³ ÷åíö³â, ùî ñêëàäàëè

ïàí³âíó âåðõ³âêó Àíãë³¿ çà ÷àñ³â êîðîëÿ Àðòóðà. Òà çðåøòîþ â³í

ïîáà÷èâ, ùî ³ â Àìåðèö³ ê³íöÿ XIX ñòîð³÷÷ÿ ïðîñòèì ëþäÿì æè-

âåòüñÿ íåëåãêî.

Ö³ ³ñòîðè÷í³ òåìè ³ ñþæåòè ìàëè äëÿ ïèñüìåííèêà íå àêàäåì³÷-

íèé ³íòåðåñ, à æèâó àêòóàëüí³ñòü ñüîãîäåííÿ. Ðîçâ³í÷óþ÷è Òþäîð³â

³ Àðòóð³â, êîðîë³â ³ ãåðöîã³â, Òâåí âîþâàâ íå ç ò³íÿìè ìèíóëîãî,

à ç äåñïîòèçìîì ³ íåñïðàâåäëèâ³ñòþ â áóäü-ÿê³é êðà¿í³ ³ çà âñ³õ

÷àñ³â.

Ïðîäàæíèì, æîðñòîêèì, öèí³÷íî-áåçñîðîìíèì ïîñòàº ñâ³ò â îñòàí-

í ³ õ îïîâ³äàííÿõ ³ ïàìôëåòàõ ïèñüìåííèêà. Êîëèñü ñèìâîëîì Àìå-

ðèêè äëÿ Òâåíà áóëî ñïîâíåíå ïðèâàáëèâîñò³, êðàñè ì³ñòå÷êî Ñåíò-

Ï³òåðñáåðã, äå ìèíóëî äèòèíñòâî Òîìà ³ Ãåêà. Çì³íó â ñòàâëåíí³

ïèñüìåííèêà äî ïîðÿäê³â ó Ñïîëó÷åíèõ Øòàòàõ ìîæíà ïîì³òèòè â

îïîâ³äàíí³ “Ëþäèíà, ùî ñïîêóñèëà Ãåäë³áåðã”, äå ì³ñòå÷êî Ãåäë³-

áåðã ñòàº âò³ëåííÿì ñó÷àñíî¿ Àìåðèêè. Â öüîìó “÷åñíîìó ³

íåï³äêóïíîìó” ì³ñò³ ñàì³ ëèøå çëîä³¿, áðåõóíè òà øàõðà¿. ² âåðõîâî-

äÿòü ó íüîìó îãèäí³ òà íèö³ ä³ëêè.

Çëîâ³ñí³ ò³í³ ñåðåäíüîâ³÷÷ÿ, íà æàëü, ìàþòü âåëèê³ æèòòºâ³ ñèëè,

âîíè, ÿê ïîêàçóº Òâåí â îïîâ³äàíí³, ïðîíèêàþòü ³ â íàø³ ÷àñè. Õòî

ìîæå ¿ì ïðîòèñòîÿòè? Íàä öèì ïèòàííÿì ìóñÿòü çàìèñëèòèñÿ ³ íàø³

÷èòà÷³.

Îêñàíà Òàðàíåíêî

ÏÐÈÃÎÄÈÏÐÈÃÎÄÈ

ÏÐÈÃÎÄÈ

ÒÎÌÀ ÑÎÉªÐÀÒÎÌÀ ÑÎÉªÐÀ

ÒÎÌÀ ÑÎÉªÐÀ

Ìî¿é äðóæèí³ ç ëþáîâ’þ

ïðèñâÿ÷óþ öþ êíèæêó

ÏÅÐÅÄÌÎÂÀ

Á³ëüø³ñòü ïðèãîä, îïèñàíèõ ó ö³é êíèæö³, ñòàëîñÿ íàñïðàâä³: äåêîòð³ —

ç³ ìíîþ ñàìèì, ³íø³ — ç ìî¿ìè øê³ëüíèìè òîâàðèøàìè. Ãåêà Ô³ííà çìàëüî-

âàíî ç æèòòÿ. Òîìà Ñîéºðà òàêîæ, àëå â³í — ïåðñîíàæ íå îäíîîñ³áíèé, áî

ïîºäíóº â ñîá³ ðèñè âäà÷³ òðüîõ õëîïö³â, ÿêèõ ÿ çíàâ, ³, îòæå, íàëåæèòü äî

ì³øàíîãî àðõ³òåêòóðíîãî ñòèëþ.

×óäí³ çàáîáîíè, çãàäóâàí³ äàë³, áóëè äóæå ïîøèðåí³ ñåðåä ä³òåé ³ íåãð³â íà

Çàõîä³ çà òèõ ÷àñ³â, ïðî ÿê³ éäåòüñÿ â ö³é îïîâ³ä³,— òîáòî òðèäöÿòü —

ñîðîê ðîê³â òîìó.

Õî÷ ìîÿ êíèæêà íàïèñàíà ïåðåäóñ³ì íà ðîçâàãó õëîï÷èêàì òà ä³â÷àò-

êàì, ÿ ñïîä³âàþñÿ, ùî ¿¿ çàëþáêè ïðî÷èòàþòü ³ äîðîñë³ ÷îëîâ³êè òà æ³íêè,

áî ìåí³ õîò³ëîñÿ á âèêëèêàòè â íèõ ïðèºìí³ ñïîãàäè ïðî òå, ÿêèìè áóëè

êîëèñü âîíè ñàì³, ÿê ïî÷óâàëè, äóìàëè é ðîçìîâëÿëè ³ â ÿê³ äèâîâèæí³ ³ñòîð³¿

³íîä³ âñòðÿâàëè.

Ãàðòôîðä, 1876

Àâòîð

ÐÎÇÄ²Ë ²

îìå!

Àí³ çâóêó.

— Òîìå!

Àí³ çâóêó.

— Äå æ öå â³í, øèáåíèê, ïîä³âñÿ, õîò³ëà á ÿ çíàòè... Òîìå,

îçâèñÿ!

Àí³ çâóêó.

Ñòàðà æ³íêà çñóíóëà âíèç îêóëÿðè é, äèâëÿ÷èñü ïîâåðõ íèõ,

ðîççèðíóëàñÿ ïî ê³ìíàò³; ïîò³ì ï³äíÿëà îêóëÿðè íà ÷îëî é ïîãëÿíó-

—

ëà ç-ï³ä íèõ. Øóêàþ÷è òàêó äð³áíèöþ, ÿê õëîïåöü, âîíà ìàéæå

í³êîëè íå äèâèëàñÿ êð³çü ñêåëüöÿ: òî áóëè ïàðàäí³ îêóëÿðè, âò³õà ¿¿

äóø³, ³ ïðèçíà÷àëèñÿ âîíè äëÿ “âèãëÿäó”, à íå äëÿ ä³ëà,— òàê ñàìî

âîíà ìîãëà á äèâèòèñÿ é êð³çü äâ³ êîíôîðêè ç êóõîííî¿ ïëèòè.

ßêóñü ìèòü ñòàðà ñòîÿëà âèäèìî ñïàíòåëè÷åíà, à òîä³ ïðîìîâèëà —

íå íàäòî ñåðäèòî, ïðîòå äîñèòü ãîëîñíî, ùîá ¿¿ ïî÷óëè ìåáë³ â ê³ì-

íàò³:

— Íó ñòðèâàé, ïîïàäåøñÿ òè ìåí³ â ðóêè!..

Ñòàðà íå äîê³í÷èëà, áî ñàìå ñòîÿëà íàõèëèâøèñü ³ òèöÿëà ù³ò-

êîþ ï³ä ë³æêîì, îòîæ ìóñèëà ðàç ó ðàç çâîäèòè äóõ. Òà ç-ï³ä ë³æêà

âîíà âèøòóðõàëà ò³ëüêè êîòà.

— Çðîäó íå áà÷èëà òàêîãî ïîãàíöÿ!

Âîíà ï³øëà äî â³ä÷èíåíèõ äâåðåé, ñòàëà íà ïîðîç³ é ïîâåëà îêîì

ïî ãðÿäêàõ ïîì³äîð³â, çàðîñëèõ äóðìàíîì,— òî áóâ ¿¿ “ãîðîä”. Òîìà

íå âèäíî í³äå. Òîä³ âîíà ï³äâèùèëà ãîëîñ,— òàê ùîá áóëî ÷óòè

äàë³,— é ãóêíóëà:

— Ãåé, Òî-î-ìå!

Ðàïòîì ïîçàä íå¿ ùîñü øóðõíóëî, ³ âîíà îáåðíóëàñÿ — ñàìå â÷àñ-

íî, ùîá ñõîïèòè çà ïîëó êóðòêè íåâåëèêîãî õëîï÷èñüêà é íå äàòè

éîìó âòåêòè.

— À, îñü òè äå! ß æ òàêè ìàëà á ïîäóìàòè ïðî öþ êîìîðó. Òè ùî

òàì ðîáèâ?

— Í³÷îãî.

— Í³÷îãî? À òè ïîãëÿíü íà ñâî¿ ðóêè. ² íà ñâ³é ðîò. Öå ùî òàêå?

— Íå çíàþ, ò³òîíüêî.

— Çàòå ÿ çíàþ. Öå âàðåííÿ — îñü ùî öå òàêå. Ñòî ðàç³â òîá³

êàçàëà: íå ÷³ïàé âàðåííÿ, áî øêóðó çëóïëþ! Àíó äàé ìåí³ îòó ëîçèíó!..

Ëîçèíà çàâèñëà â ïîâ³òð³. Çäàâàëîñÿ, ïîðÿòóíêó íåìàº.

— Îé ò³òîíüêî! Ìåðù³é îáåðí³òüñÿ!

Ñòàðà ðâó÷êî îáåðíóëàñü ³ ïðî âñÿê âèïàäîê ñòîðîæêî ï³ä³áðàëà

ñï³äíèöþ. À õëîï÷èñüêî ìèòòþ äðåìåíóâ ãåòü, âèäðÿïàâñÿ íà âèñî-

êèé äîùàíèé ïàðêàí ³ çíèê ç î÷åé.

Ò³òêà Ïîëë³ ç õâèëèíó ñòîÿëà ðîçãóáëåíà, ïîò³ì òèõåíüêî çà-

ñì³ÿëàñÿ:

— Íó é ðîçáèøàêà æ, õàé éîìó àáèùî! Íåâæå ÿ òàê-òàêè í³÷îãî

íå íàâ÷óñÿ? Öå æ óæå âêîòðå â³í îòàê ìåíå äóðèòü. Ìàáóòü, ³ ñïðàâ-

ä³ ñòàð³ äóðí³ íàéäóðí³ø³. Íåäàðìà êàæóòü: ñòàðîãî ñîáàêó íîâèõ

øòóê íå íàâ÷èø. Òà Áîæå æ òè ì³é, ó öüîãî õëîï÷èñüêà ³ âèò³âêè

ùîðàçó ³íø³, îòîæ íå çíàºø, ÷îãî é ñïîä³âàòèñÿ. ² â³í íà÷å çíàº,

ñê³ëüêè ìîæíà ìó÷èòè ìåíå, äîêè ìåí³ óðâåòüñÿ òåðïåöü. Çíàº ³ òå,

ùî äîñèòü éîìó õî÷ íà ìèòü çáèòè ìåíå ç ïàíòåëèêó àáî íàñì³øèòè,

ÿê ìåí³ âæå íåñèëà é ðóêó çâåñòè, ùîá äîáðÿ÷å éîãî â³äøìàãàòè.

Îé, íå âèêîíóþ ÿ ñâîãî îáîâ’ÿçêó ùîäî õëîïöÿ, áà÷èòü Áîã! Õòî

ïîïóñêàº äèòèí³, òîé ïñóº ¿¿, ãîâîðèòü Ñâÿòå ïèñüìî. Ãð³øíèöÿ ÿ

³ çíàþ, ùî äîâåäåòüñÿ ìåí³ ïðèéíÿòè êàðó é çà ñåáå, é çà íüîãî.

Â íüîìó íà÷å á³ñ ñèäèòü, òî ïîìèëóé ìåíå Áîæå, â³í æå, ñåðäåøíà

äèòèíà, ñèí ìîº¿ ïîê³éíî¿ ñåñòðè, ³ ìåí³ ïðîñòî íå ñòàº äóõó ëóïöþ-

âàòè éîãî. Ùîðàçó ÿê äàþ éîìó âòåêòè, ìåíå ãðèçå ñóìë³ííÿ, à ÿê

ïîá’þ éîãî — àæ ñåðöå êðîâ’þ îáêèïàº. Ïðàâäó êàæå Ñâÿòå ïèñüìî:

êîðîòêèé â³ê ëþäñüêèé ³ ñïîâíåíèé ñêîðáîòè,— òàê-áî âîíî é º...

Îñü â³í ñüîãîäí³ íå ï³äå äî øêîëè, òî ÿ ïîâèííà ïîêàðàòè éîãî çà

öå: äîâåäåòüñÿ éîìó çàâòðà ïðàöþâàòè. Õî÷ öå é æîðñòîêî — çìóøó-

âàòè éîãî ïðàöþâàòè â ñóáîòó, êîëè âñ³ ³íø³ õëîïö³ ãóëÿòèìóòü, àëå

æ ïðàöÿ — òî äëÿ íüîãî ñïðàâæíÿ ìóêà, ³ ÿ ïîâèííà áîäàé òàê

âèêîíóâàòè ñâ³é îáîâ’ÿçîê, à òî ãåòü çàíàïàùó õëîïöÿ.

Òîì ñïðàâä³ íå ï³øîâ äî øêîëè é äóæå ïðèºìíî çãàÿâ ÷àñ. Äîäî-

ìó â³í ïîâåðíóâñÿ, ò³ëüêè-ò³ëüêè ùîá äî âå÷åð³ âñòèãíóòè äîïîìîã-

òè ÷îðíîøê³ðîìó õëîï÷èí³ Äæ³ìîâ³ íàïèëÿòè íà çàâòðà äðîâ ³ íà-

ùèïàòè ñê³ïîê — ÷è ïðèíàéìí³ âñòèãíóòè ðîçïîâ³ñòè éîìó ïðî ñâî¿

ïîõîäåíüêè, ïîêè Äæ³ì ñàì çðîáèâ çî äâ³ òðåòèíè âñ³º¿ ò³º¿ ðîáîòè.

À îò Ñ³ä, Òîì³â ìîëîäøèé (÷è, âëàñíå, çâåäåíèé) áðàò, íà òîé ÷àñ

óæå çàê³í÷èâ ñâîº ä³ëî (â³í çáèðàâ ñê³ïêè): òî áóâ ñëóõíÿíèé õëîï-

÷èê, ÿêèé íå ëþáèâ ïóñòîù³â ³ í³êîìó íå çàâäàâàâ êëîïîòó.

Ïîêè Òîì âå÷åðÿâ, ïðè êîæí³é çðó÷í³é íàãîä³ òÿãàþ÷è ç öóêîð-

íèö³ ãðóäî÷êè öóêðó, ò³òêà Ïîëë³ ä³éìàëà éîãî ï³äñòóïíèìè, ïîâíè-

ìè ïðèõîâàíèõ ïàñòîê çàïèòàííÿìè, ñïîä³âàþ÷èñü çàãíàòè õëîïöÿ

íà ñëèçüêå é âèâ³äàòè â íüîãî ïðàâäó. ßê ³ áàãàòî õòî ç ïðîñòîäóø-

íèõ ëþäåé, âîíà ò³øèëà ñåáå ìàðíîñëàâíîþ äóìêîþ, í³áè ìàº íåàáè-

ÿêèé õèñò äî òàºìíî¿ äèïëîìàò³¿, ³ ââàæàëà ñâî¿ íà¿âí³ õèòðîù³ çà

÷óäåñà âèíàõ³äëèâîñò³ é ï³äñòóïíîñò³.

— Òîìå,— ñïèòàëà âîíà,— ñüîãîäí³ â øêîë³ áóëî äóøíî?

— Òàê, ò³òîíüêî.

— Ñòðàøåííî äóøíî, ïðàâäà æ?

— Òàê, ò³òîíüêî.

— ² òîá³, Òîìå, íå çàõîò³ëîñÿ ï³òè ñêóïàòèñü?

Çà÷óâøè íåäîáðå, Òîì óðàç íàøîðîøèâ âóõà. Â³í ïèëüíî ãëÿíóâ

ó ò³ò÷èíå îáëè÷÷ÿ, àëå í³÷îãî îñîáëèâîãî íå äîáà÷èâ ³ òîìó â³äïîâ³â:

— Òà í³, ò³òîíüêî, íå äóæå.

Ñòàðà ïðîñòÿãëà ðóêó, ïîìàöàëà Òîìîâó ñîðî÷êó é ñêàçàëà:

— Íó ùî æ, òîá³, ÿ áà÷ó, é òåïåð íå äóæå æàðêî.— À ñàìà

òàéêîìà ò³øèëàñÿ òèì, ÿê ñïðèòíî é íåïîì³òíî çóì³ëà ïåðåâ³ðèòè,

÷è ñóõà â õëîïöÿ ñîðî÷êà.

Àëå Òîì óæå çáàãíóâ, çâ³äêè â³òåð äìå, ³ âèïåðåäèâ ¿¿ íàñòóïíèé õ³ä.

— Äåõòî ç íàñ ïîëèâàâ ñîá³ íà ãîëîâó ç ïîìïè. Ó ìåíå é äîñ³

âîëîññÿ âîãêå, îñü áà÷èòå?

Ò³òêà Ïîëë³ ç äîñàäîþ ïîäóìàëà, ùî íå ñêîðèñòàëàñÿ ç öüîãî

î÷åâèäíîãî äîêàçó é äàëà îáâåñòè ñåáå êðóã ïàëüöÿ. Òîä³ â íå¿ ñÿé-

íóëà íîâà äóìêà.

— Àëå æ, Òîìå, ùîá ïîëèòè ñîá³ íà ãîëîâó ç ïîìïè, íå òðåáà

áóëî ðîçïîðþâàòè êîì³ð ñîðî÷êè òàì, äå ÿ çàøèëà, ïðàâäà? Àíó

ðîçñòåáíè êóðòêó!

Ç îáëè÷÷ÿ â Òîìà çá³ãëà ò³íü òðèâîãè. Â³í ðîçñòåáíóâ êóðòêó.

Êîì³ð ñîðî÷êè áóâ ì³öíî çàøèòèé.

— Ùî òè ñêàæåø! Íó ãàðàçä, íåõàé. ß æ òàêè áóëà ïåâíà, ùî òè

íå ï³øîâ äî øêîëè é êóïàâñÿ â ð³÷ö³. Òà ÿ íå ãí³âàþñü íà òåáå,

Òîìå. Õî÷ â³ðè òîá³, ÿê òî êàæóòü, óæå é íåìàº, àëå ÷àñîì òè áóâàºø

êðàùèé, í³æ çäàºøñÿ. Ïðèíàéìí³ ñüîãîäí³.

Âîíà é çàñìóòèëàñÿ òèì, ùî ïðîíèêëèâ³ñòü çðàäèëà ¿¿, ³ âîäíî÷àñ

áóëà ðàäà, ùî Òîì áîäàé öüîãî ðàçó ïîâ³âñÿ ÿê ãîäèòüñÿ.

Àæ ðàïòîì îá³çâàâñÿ Ñ³ä:

— ×îãîñü ìåí³ çäàºòüñÿ, í³áè âè çàøèëè éîìó êîì³ð á³ëîþ íèò-

êîþ, à òóò ÷îðíà.

— Òà ïåâíå æ á³ëîþ!.. Òîìå!..

Òîì íå ñòàâ ÷åêàòè, ùî áóäå äàë³. Óæå â äâåðÿõ â³í îáåðíóâñÿ

é ãóêíóâ:

— Íó, Ñ³ää³, öå òîá³ òàê íå ìèíåòüñÿ!

Ó áåçïå÷íîìó ì³ñö³ Òîì ðîçäèâèâñÿ íà äâ³ âåëèê³ ãîëêè, çàñòðîì-

ëåí³ ç³ ñïîäó ó âèëîãó éîãî êóðòêè é îáìîòàí³ íèòêàìè: îäíà á³ëîþ,

äðóãà — ÷îðíîþ. ² ïðîáóðìîò³â ñàì äî ñåáå:

— Âîíà á çðîäó íå ïîì³òèëà, êîëè á íå Ñ³ä... ×îðò ¿¿ çíàº! Òî

âîíà çàøèâàº á³ëîþ íèòêîþ, òî ÷îðíîþ. Ùîñü áè âæå îäíå, à òî äå

òàì óñòåæèòè. Àëå Ñ³äà ÿ òàêè â³äëóïöþþ. Áóäå éîìó íàóêà.

Òîì àæ í³ÿê íå áóâ Çðàçêîâèì Õëîï÷èêîì ó ì³ñòå÷êó. Òà â³í

äóæå äîáðå çíàâ òàêîãî ³ ñòðàøåííî íå ëþáèâ éîãî.

Ìèíóëî õâèëèíè çî äâ³, à ìîæå, é ìåíøå — ³ â³í çàáóâ ïðî âñ³

ñâî¿ çëèãîäí³. ² íå òîìó, ùî âîíè áóëè íå òàê³ ïðèêð³ é ã³ðê³, ÿê

çëèãîäí³ äîðîñëèõ ëþäåé,— ïðîñòî ¿õ íà ÿêèéñü ÷àñ âèò³ñíèëî íîâå

íåïåðåáîðíå çàõîïëåííÿ, òî÷í³ñ³íüêî òàê, ÿê ³ äîðîñëà ëþäèíà çàáó-

â àº ñâîº ãîðå, çáóäæåíà ÿêèìñü íîâèì, ö³êàâèì äëÿ íå¿ ä³ëîì.

Òàêèì ö³êàâèì ä³ëîì ñòàâ äëÿ Òîìà íîâèé ñïîñ³á ñâèñò³òè, ùîéíî

ïåðåéíÿòèé â³ä îäíîãî íåãðà,— ³ õëîïöåâ³ íå òåðï³ëîñÿ ïîâïðàâëÿ-

òèñü ó íüîìó íà âîë³. Òî áóâ îñîáëèâèé, ïîä³áíèé äî ïòàøèíîãî,

ñâèñò, òàêå ñîá³ çàëèâ÷àñòå ùåáåòàííÿ, ÿêå âèõîäèòü, êîëè ÷àñòî-

÷àñòî äîòîðêàòèñÿ ê³í÷èêîì ÿçèêà äî ï³äíåá³ííÿ,— ÷èòà÷, ïåâíî,

ïðèãàäàº, ÿê öå ðîáèòüñÿ, ÿêùî â³í ñàì áóâ êîëèñü õëîï÷èêîì. Íå

ïîøêîäóâàâøè çóñèëü, Òîì ñêîðî îïàíóâàâ öþ ïðåìóäð³ñòü ³ òåïåð

ïðîñòóâàâ âóëèöåþ ç ñîëîäêîþ ìóçèêîþ íà óñòàõ ³ âåëèêîþ âäÿ÷í³ñòþ

ó äóø³. Â³í ïî÷óâàâ ñåáå, íà÷å àñòðîíîì, ùî â³äêðèâ íîâó ïëàíåòó,

àëå ðàä³ñòü éîãî, ïîçà âñÿêèì ñóìí³âîì, áóëà ùå á³ëüøà, ãëèáøà

é ùèð³øà, í³æ â àñòðîíîìà.

Ë ³òí³ íàäâå÷³ð’ÿ òÿãíóòüñÿ äîâãî, ³ íàäâîð³ ùå íå ñïîíî÷³ëî.

Ðàïòîì Òîì óðâàâ ñâîþ òðåëü. Ïåðåä íèì áóâ íåçíàéîìåöü — õëîï-

÷èíà, òðîõè á³ëüøèé çà íüîãî ñàìîãî. Ó ãëóõîìó ïðîâ³íö³éíîìó

ì³ñòå÷êó Ñàíò-Ï³òåðñáåðç³ áóäü-ÿêà íîâà ëþäèíà, íåçàëåæíî â³ä ñòàò³

é â³êó, ÿâëÿëà ñîáîþ ñïðàâæíþ äèâîâèæó. À öåé õëîïåöü áóâ ùå é

äîáðå âäÿãíåíèé — àæ íàäòî äîáðå, ÿê íà áóäåíü. Ïðîñòî-òàêè íåéìî-

â³ðíî äîáðå. Íà íüîìó áóâ ãàðíèé íîâ³ñ³íüêèé êàïåëþõ, çàñòåáíóòà

í à âñ³ ´óäçèêè, íîâà é ÷èñòà ñèíÿ ñóêíÿíà êóðòêà ³ òàê³ ñàì³ íîâ³

é ÷èñò³ øòàíè. Äî òîãî æ â³í ìàâ íà íîãàõ ÷åðåâèêè, à áóëà ùå

ò³ëüêè ï’ÿòíèöÿ! ² íàâ³òü êðàâàòêó íà øè¿ — ÿêóñü áàðâèñòó ñòð³÷êó.

Îäíå ñëîâî, ñïðàâëÿâ âðàæåííÿ ì³ñüêîãî æåâæèêà, à Òîìà â³ä òàêèõ

àæ ç äóø³ âåðíóëî. ×èì äàë³ â³í ðîçãëÿäàâ öå âèðÿäæåíå äèâî, òèì

âèùå çàäèðàâ ïåðåä íèì íîñà ³ òèì æàëþã³äí³øèì çäàâàâñÿ éîìó

âëàñíèé îäÿã.

Æîäåí ç õëîïö³â íå îçèâàâñÿ. Êîëè çðóøàâ ç ì³ñöÿ îäèí, çàðàç

æå çðóøàâ ³ äðóãèé — àëå ò³ëüêè âá³ê, ïî êîëó. Âîíè âåñü ÷àñ

òðèìàëèñÿ ëèöåì äî ëèöÿ, äèâëÿ÷èñü ïðîñòî â î÷³ îäèí îäíîìó.

Íàðåøò³ Òîì ñêàçàâ:

— Âèáèòè òîá³ áóáíó?

— Àíó ñïðîáóé, ïîáà÷èìî.

— Êàæó — âèá’þ, òî é âèá’þ.

— Ðóêè êîðîòê³.

— À îò ³ âèá’þ.

— Íå âèá’ºø.

— Âèá’þ!

— Í³, íå âèá’ºø.

— Âèá’þ!

— Í³!

Çàïàëà í³ÿêîâà ìîâ÷àíêà. Ïîò³ì Òîì ñïèòàâ:

— Òåáå ÿê çâàòè?

— À òîá³ ùî äî òîãî?

— Îñü ÿ òîá³ ïîêàæó, ùœ ìåí³ äî òîãî.

— ×îãî æ íå ïîêàçóºø?

— Áàãàòî ãîâîðèòèìåø, òî é ïîêàæó.

— ² ãîâîðèòèìó, ³ ãîâîðèòèìó, ³ ãîâîðèòèìó! Íó, òî ùî?

— Äóìàºø, òè âåëèêà öÿöÿ, åãå æ? Òà ÿêáè ÿ çàõîò³â, òî ïîìîëî-

òèâ áè òåáå îäí³ºþ ðóêîþ, à äðóãó õàé áè ìåí³ ïðèâ’ÿçàëè çà ñïèíîþ.

— Òî ÷îãî æ íå ïîìîëîòèø? Ò³ëüêè áàç³êàºø.

— À òàêè ïîìîëî÷ó, ÿê íå âãàìóºøñÿ.

— Õà-õà, áà÷èëè ìè òàêèõ!

— Ñëóõàé, ÷åïóðóíå! Ãàäàºø, òè âàæíà ïòèöÿ, åãå æ? À÷ ÿêîãî

êàïåëþõà íàïíóâ!

— Íå ïîäîáàºòüñÿ — òî çáèé éîãî ç ìåíå. Çáèé — ³ ïîáà÷èø, ùî

òîá³ áóäå.

— Áðåøåø!

— Ñàì òè áðåøåø.

— Òè ïàñêóäíèé áðåõóí ³ áîÿãóç.

— Àíó êîòèñÿ òè, çíàºø êóäè...

— Ùå ðàç ïîøëè ìåíå — ³ ÿ ðîçâàëþ òîá³ ãîëîâó êàìåíþêîþ.

— Îé-îé-îé, òàê ³ ðîçâàëèø!

— Êàæó òîá³, ðîçâàëþ!

— Òî ÷îãî æ íå ðîçâàëþºø? ×îãî ò³ëüêè êàæåø, à í³÷îãî íå

ðîáèø? Áî¿øñÿ!

— ß íå áîþñÿ.

— Áî¿øñÿ.

— Í³!

— Áî¿øñÿ!..

Çíîâ çàïàëà ìîâ÷àíêà. Îáèäâà çíîâ çàòóïöÿëè áîêîì, ïî¿äàþ÷è

îäèí îäíîãî î÷èìà. Íàðåøò³ ç³éøëèñÿ ïëå÷å äî ïëå÷à.

— Çàáèðàéñÿ ãåòü çâ³äñè! — ñêàçàâ Òîì.

— Ñàì çàáèðàéñÿ!

— ² íå ïîäóìàþ.

— ² ÿ íå ïîäóìàþ.

Âîíè ñòîÿëè, êîæåí ñïèðàþ÷èñü íà ñê³ñíî âèñòàâëåíó âïåðåä

íîãó, ³ ç íåíàâèñòþ â î÷àõ ùîñèëè øòîâõàëè îäèí îäíîãî. Àëå í³

òîé, í³ òîé íå ì³ã ïåðåâàæèòè. Íàðåøò³, çàõåêàí³ é ðîçïàø³ë³, îáèä-

âà îáåðåæíî ïîñëàáèëè íàòèñê, ³ Òîì ñêàçàâ:

— Òè áîÿãóç ³ ñëèíüêî! Îñü ÿ ñêàæó ñâîºìó ñòàðøîìó áðàòîâ³ —

òî â³í òåáå ñàìèì ì³çèíöåì â³ääóõîïåëèòü. À ÿ éîìó ñêàæó, íà÷ó-

âàéñÿ!

— ×õàâ ÿ íà òâîãî ñòàðøîãî áðàòà! Ó ìåíå òåæ º áðàò, ùå á³ëü-

øèé çà òâîãî, òàêèé, ùî çà îäíèì ìàõîì ïåðåêèíå éîãî àæ çà îòîé

ïàðêàí.

(Îáèäâà áðàòè áóëè, çâ³ñíî, âèãàäàí³).

— Áðåøåø!

— Õî÷ òè ùî êàæè, à öå ïðàâäà.

Âåëèêèì ïàëüöåì íîãè Òîì ïðîâ³â ó ïèëþö³ ðèñêó ³ ïðîìîâèâ:

— Ñïðîáóé ò³ëüêè ñòóïèòè çà öþ ðèñêó, òî ÿ òàê òîá³ äàì, ùî

ðà÷êè ïîïîâçåø. Õòî á òè íå áóâ, à ñë³çüìè âìèºøñÿ.

×óæàê ïðèòüìîì ïåðåñòóïèâ ðèñêó é ñêàçàâ:

— Íó, äàé ìåí³, òè æ îá³öÿâ.

— Òè ìåíå êðàùå íå ÷³ïàé, áî ïîøêîäóºø.

— Òè æ êàçàâ, ùî äàñè ìåí³, òî ÷îãî æ íå äàºø?

— Õàé ìåíå ÷îðòè â³çüìóòü, ÿê íå äàì çà äâà öåíòè!

Õëîïåöü ä³ñòàâ ç êèøåí³ äâà âåëèê³ ì³äÿêè é, ãëóçëèâî ïîñì³õàþ-

÷èñü, ïðîñòÿã ¿õ Òîìîâ³. Òîé óäàðèâ éîãî ïî ðóö³, ³ ìîíåòè ïîëåò³ëè

íà çåìëþ. À çà ìèòü ³ îáèäâà õëîïö³ ïîêîòèëèñÿ ïî ïèëþö³, ç÷åïèâ-

øèñü, ìîâ äâà êîòè. Âîíè òÿãàëè é ñìèêàëè îäèí îäíîãî çà ÷óïðèíè

òà çà îä³æ, ùèïàëè é äðÿïàëè îäèí îäíîìó íîñè — ³ âêðèâàëè ñåáå

ïîðîõîì ³ ñëàâîþ. Íåâäîâç³ êàðòèíà íàáóëà ÷³òê³øèõ îáðèñ³â, ³ êð³çü

õìàðè áîþ ñòàëî âèäíî, ùî Òîì ñèäèòü âåðõè íà íåçíàéîìîìó õëîï-

öåâ³ é ìîëîòèòü éîãî êóëàêàìè.

— Çäàâàéñÿ? — çàæàäàâ â³í.

Õëîïåöü ëèø äóæ÷å çàïðó÷àâñÿ, ñèëêóþ÷èñü çâ³ëüíèòèñÿ. Â³í

ïëàêàâ â³ä îáðàçè é áåçñèëî¿ ëþò³.

— Çäàâàéñÿ! — ² Òîì çíîâó çàìîëîòèâ êóëàêàìè.

Íàðåøò³ ÷óæàê âèäóøèâ ³ç ñåáå: “Çäàþñÿ”,— ³ Òîì ïóñòèâ éîãî

ç³ ñëîâàìè:

— Îöå òîá³ áóäå íàóêà. ²íøèì ðàçîì êðàùå äèâèñÿ, ç êèì çàâî-

äèøñÿ.

Õëîïåöü ïîäàâñÿ ãåòü, îáòðóøóþ÷è ç ñåáå ïèëþêó, õëèïàþ÷è

é øìîðãàþ÷è íîñîì. ×àñ â³ä ÷àñó â³í îçèðàâñÿ é, êðóòÿ÷è ãîëîâîþ,

ïîãðîæóâàâ ïîêâèòàòèñÿ ç Òîìîì, “õàé ò³ëüêè éîãî ùå äåñü çäèáàº”.

Òîì â³äïîâ³â íà öå çíåâàæëèâèì ñì³õîì, à òîä³, ñïîâíåíèé ðàä³ñíîãî

ï ³äíåñåííÿ, ðóøèâ äîäîìó, òà ò³ëüêè-íî â³í ïîâåðíóâñÿ ñïèíîþ

äî ÷óæèíöÿ, ÿê òîé ñõîïèâ êàìåíþêó é ïîæáóðèâ éîìó ì³æ ëîïàò-

êè, à ñàì êèíóâñÿ ò³êàòè, âèñòðèáóþ÷è, ìîâ àíòèëîïà. Òîì ãíàâñÿ çà

íåã³äíèêîì äî ñàìîãî äîìó é òàê äîâ³äàâñÿ, äå òîé æèâå. Äåÿêèé ÷àñ

â³í ñòîâáè÷èâ á³ëÿ õâ³ðòêè, âèêëèêàþ÷è âîðîãà íàäâ³ð, àëå õëîï÷è-

ñüêî ò³ëüêè ðîáèâ ç-çà â³êíà ãðèìàñè ³ âèêëèêó íå ïðèéíÿâ. Ïîò³ì

ç’ÿâèëàñÿ éîãî ìàòóñÿ, îá³çâàëà Òîìà ãðóáèì, ëèõèì, ç³ïñóòèì õëîï-

÷èñüêîì ³ çâåë³ëà éîìó çàáèðàòèñÿ ãåòü. ² â³í ï³øîâ ãåòü, àëå ñêàçàâ,

ùî òîé ïîãàíåöü éîìó “ùå ïîïàäåòüñÿ”.

Äîäîìó Òîì ïîâåðíóâñÿ äóæå ï³çíî ³, îáåðåæíî çàëàçÿ÷è êð³çü

â³êíî, íàðàçèâñÿ íà çàñ³äêó: íà íüîãî ÷àòóâàëà ñàìà ò³òêà, ³, êîëè

âîíà ïîáà÷èëà, íà ùî ñõîæèé éîãî îäÿã, ¿¿ ð³øó÷³ñòü îáåðíóòè õëîï-

öåâ³ ñóáîòí³é â³äïî÷èíîê íà ï³äíåâ³ëüíó ïðàöþ ñòàëà òâåðäà, ÿê

êðèöÿ.

Ðîçä³ë II

àñòàâ ñóáîòí³é ðàíîê, ³ âñå íàâêîëî çàñÿÿëî ë³òí³ìè áàð-

âàìè é ñâ³æ³ñòþ, çàáóÿëî æèòòÿì. Ó êîæíîìó ñåðö³ áðè-

í ³ ëà ìóçèêà, à êîëè ñåðöå áóëî ìîëîäå — ï³ñíÿ ëèëàñÿ

ç óñò. Êîæíå îáëè÷÷ÿ ïðîìåíèëîñÿ ðàä³ñòþ, ³ êîæåí

ïåðåõîæèé ñòóïàâ ïðóæíî é ìîëîäî.

Ïèøíî öâ³ëà á³ëà àêàö³ÿ ³ ñïîâíþâàëà ïîâ³òðÿ ñâî¿ìè ïàõîùàìè.

Êàðä³ôñüêà ãîðà, ùî ï³äíîñèëàñÿ íà îêîëèö³ ì³ñòå÷êà, áóëà âêðèòà

ðÿñíîþ çåëåííþ ³ çäàëÿ âèäàâàëàñÿ ñïðàâæíüîþ çåìëåþ îá³òîâàíîþ,

äå ïàíóâàëè êðàñà, ìèð ³ ñïîê³é.

Òîì ç’ÿâèâñÿ íà óçá³÷÷³ âóëèö³ ç â³äðîì âàïíà òà äîâãîþ ìàëÿð-

ñüêîþ ù³òêîþ â ðóêàõ. Â³í çì³ðÿâ îêîì ïàðêàí, ³ âñÿ éîãî ðàä³ñòü

óìèòü ðîçâ³ÿëàñü, à äóøó ñïîâíèëà ãëèáîêà òóãà. Òðèäöÿòü ÿðä³â

äîùàíîãî ïàðêàíà çàââèøêè äåâ’ÿòü ôóò³â! Óâåñü ñâ³ò çäàâñÿ éîìó

í³ê÷åìíèì ³ áåçãëóçäèì, à ñàìå æèòòÿ — âàæåííèì òÿãàðåì. Ç³òõíóâ-

øè, â³í óìî÷èâ ù³òêó ó â³äðî é ïðîâ³â íåþ ïî âåðõí³é äîøö³ ïàðêà-

íà, òîä³ çðîáèâ òå ñàìå ùå é ùå ðàç ³, ïîð³âíÿâøè æàëþã³äíó á³ëó

ñìóæêó ç áåçìåæíèì íåá³ëåíèì îáøèðîì, ñêðóøíî ñ³â íà îãîðîæêó

êîëî äåðåâà.

²ç õâ³ðòêè, íàñï³âóþ÷è “Ä³â÷àòà ç Áóôôàëî”, ï³äñòðèáöåì âèá³ã

Äæ³ì ç áëÿøàíèì â³äðîì ó ðóö³. Õîäèòè ïî âîäó äî ì³ñüêî¿ ïîìïè

çâè÷àéíî çäàâàëîñÿ Òîìîâ³ ìàðóäíèì ä³ëîì, àëå òåïåð â³í ïîäóìàâ,

ùî öå íå òàê óæå é ïîãàíî. Çãàäàâ, ùî êîëî ïîìïè çàâæäè âåëå-

ëþäíî: á³ë³ é ÷îðí³ õëîïö³ òà ä³â÷àòà, äîæèäàþ÷è ñâîº¿ ÷åðãè, â³äïî-

÷èâàëè òàì, ì³íÿëèñü ³ãðàøêàìè, ñâàðèëèñÿ, áèëèñÿ, ïóñòóâàëè. Çãà-

äàâ ³ òå, ùî õî÷à äî ïîìïè áóëî âñüîãî ÿêèõîñü ï³âòîðàñòà êðîê³â,

Äæ³ì í³êîëè íå ïîâåðòàâñÿ ç âîäîþ ðàí³ø ÿê çà ãîäèíó, òà é òî

äîâîäèëîñÿ ìàëî íå ùîðàçó êîãîñü ïî íüîãî ïîñèëàòè.

— Ñëóõàé, Äæ³ìå,— ñêàçàâ Òîì,— äàâàé ÿ ïðèíåñó âîäè, à òè òóò

òðîõè ïîá³ëèø.

Äæ³ì ïîõèòàâ ãîëîâîþ ³ â³äïîâ³â:

— Íå ìîæó, ïàíè÷ó Òîìå. Ñòàðà ïàí³ çâåë³ëè ìåí³ ìåðù³é ³òè ïî

âîäó é íå ñïèíÿòèñÿ í³äå äîðîãîþ. Âîíè ñêàçàëè: ìàáóòü, ïàíè÷ Òîì

ïîêëè÷óòü ìåíå á³ëèòè ïàðêàí, òî ùîá ÿ éøîâ ñîá³ é ðîáèâ ñâîº

ä³ëî, à ïðî ïàðêàí âîíè ñàì³ ïîäáàþòü.

— Òà íå ñëóõàé òè ¿¿, Äæ³ìå. Âîíà áàãàòî ÷îãî êàæå. Äàé-íî ìåí³

â³äðî — ÿ ìèòòþ çãàíÿþ. Âîíà é íå çíàòèìå í³÷îãî.

— Îé í³, ïàíè÷ó Òîìå, áîþñÿ. Ñòàðà ïàí³ ãîëîâó ìåí³ îä³ðâóòü.

Áà÷èòü Áîã, îä³ðâóòü.

— Âîíà? Òà âîíà í³êîëè í³êîãî íå ñêðèâäèòü, õ³áà ùî íàïåðñò-

êîì ïî ãîëîâ³ ñòóêíå — à õòî æ öüîãî áî¿òüñÿ? Ãîâîðèòü âîíà ñïðàâ-

ä³ âñÿê³ ñòðàõ³òòÿ, àëå æ â³ä òèõ áàëà÷îê í³ÿêî¿ øêîäè, ÿêùî ò³ëüêè

âîíà ñàìà íå ïëà÷å... À ÿ äàì òîá³ êóëüêó, Äæ³ìå. Á³ëó, ìàðìóðîâó!

Äæ³ì çàâàãàâñÿ.

— Á³ëó ìàðìóðîâó êóëüêó, Äæ³ìå! Öå æ ïðîñòî ÷óäî.

— Îé, òî ÷óäîâà êóëüêà, ïàíè÷ó Òîìå, ïîáèé ìåíå Áîã! Àëå ÿ òàê

ñòðàøåííî áîþñÿ ñòàðî¿ ïàí³...

— À ùå, êîëè õî÷åø, ÿ ïîêàæó òîá³ ñâîþ áîëÿ÷êó íà íîç³.

Äæ³ì áóâ óñüîãî ëèøå ëþäèíà ³ ïåðåä òàêîþ ñïîêóñîþ âñòîÿòè

íå ì³ã. Â³í ïîñòàâèâ â³äðî, âçÿâ á³ëó ìàðìóðîâó êóëüêó é ç âåëè÷åç-

íîþ ö³êàâ³ñòþ ñõèëèâñÿ íàä âåëèêèì ïàëüöåì Òîìîâî¿ íîãè, ç ÿêî-

ãî òîé ïîìàëó ðîçìîòóâàâ ïîâ’ÿçêó. Àëå âæå íàñòóïíî¿ ìèò³ Äæ³ì

ùîäóõó ì÷àâ âóëèöåþ, ïîáðÿçêóþ÷è â³äðîì ³ ùóëÿ÷èñü â³ä áîëþ

íèæ÷å ñïèíè. Òîì çàâçÿòî á³ëèâ ïàðêàí, à ò³òêà Ïîëë³ çàëèøèëà

áîéîâèùå ç ïàíòîôëåþ â ðóö³ é òð³óìôîì ó î÷àõ.

Àëå çàâçÿòòÿ Òîìîâîãî âèñòà÷èëî íåíàäîâãî. Â³í ïî÷àâ äóìàòè

ïðî òå, ÿê âåñåëî ìàâ ïðîâåñòè ñóáîòí³é äåíü, ³ éîãî îïîñ³â ùå

á³ëüøèé ñìóòîê. Ñêîðî ³íø³ õëîïö³, â³ëüí³ ÿê ïòàõè, ðóøàòü äî

âñÿêèõ ïðèíàäíèõ ì³ñöü, ³ ÿê æå âîíè çáèòêóâàòèìóòüñÿ ç Òîìà,

êîëè ïîáà÷àòü, ùî â³í ìóñèòü ïðàöþâàòè,— ñàìà öÿ äóìêà ïåêëà

éîãî âîãíåì. Â³í âèäîáóâ íà ñâ³ò ñâî¿ ñêàðáè é ïî÷àâ ðîçäèâëÿòèñü ¿õ:

ïîëàìàí³ äð³áíè÷êè, êóëüêè, ³íøèé ìîòëîõ,— óñå âîíî, ìîæå, é ï³øëî

á â îáì³í íà ÷óæó ïðàöþ, àëå íàâðÿä ÷è éîãî âèñòà÷èëî á, ùîá

êóïèòè áîäàé ï³âãîäèíè ö³ëêîâèòî¿ âîë³. Îòîæ, îáëèøèâøè áóäü-

ÿ êó íàä³þ ï³äêóïèòè òîâàðèø³â, â³í ñõîâàâ äî êèøåí³ ò³ âáîã³

öÿöüêè, ³ â öþ æ òàêè òåìíó õâèëèíó çíåâ³ðè íà íüîãî ðàïòîì

ç³éøëî íàòõíåííÿ. Àòîæ, íå ùî ³íøå, ÿê ÷óäîâå çàïàìîðî÷ëèâå

íàòõíåííÿ.

Òîì óçÿâ ù³òêó é çàõîäèâñÿ ñïîê³éíî ïðàöþâàòè äàë³. Íåçàáà-

ðîì ó ê³íö³ âóëèö³ ïîêàçàâñÿ Áåí Ðîäæåðñ — òîé ñàìèé õëîïåöü,

÷è¿õ íàñì³øîê â³í áîÿâñÿ íàä óñå. Áåí ïîñóâàâñÿ âïåðåä òàêèì ñîá³

âåñåëåíüêèì ï³äòþïöåì-âèñòðèáöåì, ³ öå ñâ³ä÷èëî, ùî äóøà éîãî

ñïîâíåíà ðàäîñò³ é äîáðèõ ñïîä³âàíü. Â³í ¿â ÿáëóêî ³ ÷àñ â³ä ÷àñó

âèäàâàâ ïðîòÿãëèé ìåëîä³éíèé ãóäîê, à çà íèì áàñîâèòå “ä³í-äîí-

äîí, ä³í-äîí-äîí” — òî â³í çîáðàæóâàâ ³ç ñåáå ïàðîïëàâ.

Íàáëèæàþ÷èñü, Áåí ñïîâ³ëüíèâ øâèäê³ñòü, âèéøîâ íà ñåðåäèíó

âóëèö³ ³, íàõèëèâøèñü íà ïðàâèé áîðò, ïîâåðíóâ äî óçá³÷÷ÿ — íå-

êâàïëèâî, ñòàðàííî é ç íàëåæíîþ ñîë³äí³ñòþ, áî âäàâàâ “Âåëèêó

Ì³ññóð³”, ùî ìàëà îñàäêó â äåâ’ÿòü ôóò³â. Â³í áóâ âîäíî÷àñ ³ ïàðî-

ïëàâ, ³ êàï³òàí, ³ ñèãíàëüíèé äçâ³í, îòîæ ìóñèâ óÿâëÿòè, í³áè ñòî¿òü

ñàì íà ñîá³, íà êàï³òàíñüêîìó ì³ñòêó, ñàì äàº êîìàíäè é ñàì ¿õ

âèêîíóº.

— Ñïèíÿé ìàøèíó! Ä³í-ä³í-ä³í! — Ïàðîïëàâ ìàéæå âòðàòèâ øâèä-

ê³ñòü ³, ëåäü ïîñóâàþ÷èñü, íàáëèæàâñÿ äî áåðåãà.— Çäàé íàçàä! Ä³í-

ä³í-ä³í! — Îáèäâ³ éîãî ðóêè íåðóõîìî âèòÿãëèñü ïî áîêàõ.— Ùå

òðîõè íàçàä ç ïðàâîãî áîðòó! Ä³í-ä³í-ä³í! ×ó ÷ó-÷ó! — Éîãî ïðàâà

ðóêà òèì ÷àñîì âèïèñóâàëà øèðîê³ îáåðòè, âäàþ÷è ñîðîêàôóòîâå

êîëåñî.— Ùå òðîõè íàçàä ç ë³âîãî áîðòó! — Ïî÷àëà îáåðòàòèñÿ ë³âà

ðóêà.— Ñòîï, ïðàâèé áîðò! Ä³í-ä³í-ä³í! Ñòîï, ë³âèé áîðò! Ïîìàëó

âïåðåä ç ïðàâîãî áîðòó! Ñòîï! Ùå òðîõè ç ë³âîãî áîðòó! Ä³í-ä³í-ä³í!

×ó-÷ó-÷ó!.. Â³ääàòè íîñîâèé øâàðòîâ! Âîðóøèñü!.. Â³ääàòè çàäí³é!

Ãåé òàì, íå áàðèñÿ! Íàìîòóé, íàìîòóé! À òåïåð ïóñêàé!.. Ìàøèíó

ñïèíåíî, ñåð! Ä³í-ä³í-ä³í! Øø-ø! Øø-ø! Øø-ø!.. (Öå ìàøèí³ñò

âèïóñêàâ ïàðó).

Òîì á³ëèâ ñîá³ é íå çâåðòàâ íà ïàðîïëàâ àí³íàéìåíøî¿ óâàãè.

Áåí ïèëüíî ïîäèâèâñÿ íà íüîãî é ìîâèâ:

— À-à! Òî öå òåáå òóò ïðèøâàðòóâàëè, îí ÿê?

Â³äïîâ³ä³ íå áóëî. Òîì îãëÿíóâ ñâ³é îñòàíí³é ìàçîê î÷èìà ìèò-

öÿ, òîä³ ùå ðàç ëåãåíüêî ïðîâ³â ù³òêîþ ïî ïàðêàíó ³ çíîâ ïîäèâèâ-

ñÿ, ÿê âèéøëî. Áåí ï³ä³éøîâ ³ ñòàâ ïîðó÷ íüîãî. Òîìîâ³ òàê çàõîò³-

ëîñü ÿáëóêà, ùî àæ ñëèíà ïîêîòèëàñÿ, òà â³í íå îáëèøàâ ñâîãî ä³ëà.

— Òî ùî, äðóæå, ìóñèìî ïðàöþâàòè? — ñïèòàâ Áåí.

Òîì ðâó÷êî îáåðíóâñÿ ³ ñêàçàâ:

— À, öå òè, Áåíå! ß òåáå é íå ïîì³òèâ.

— Ñëóõàé, ÿ îöå éäó êóïàòèñÿ. ß, ðîçóì³ºø? À òè íå õî÷åø? Òà

í³, òè, ìàáóòü, êðàùå ïîïðàöþºø, åãå æ? Íó çâ³ñíî, ùî ïîïðàöþºø.

Òîì ÿêóñü õâèëþ çàìèñëåíî äèâèâñÿ íà òîâàðèøà, òîä³ ñïèòàâ:

— Ùî òè íàçèâàºø ïðàöåþ?

— À îöå ùî — õ³áà íå ïðàöÿ?

Òîì çíîâó âçÿâñÿ á³ëèòè é íåäáàëî â³äêàçàâ:

— Íó ùî æ, ìîæå, ïðàöÿ, à ìîæå, é í³. ß çíàþ ò³ëüêè, ùî

Òîìîâ³ Ñîéºðó âîíà äî âïîäîáè.

— Õà, ìîæíà ïîäóìàòè, ùî òîá³ é ñïðàâä³ ïîäîáàºòüñÿ á³ëèòè!

— ×è ïîäîáàºòüñÿ? À ÷îì áè é í³? Õ³áà íàì êîæíîãî äíÿ âèïà-

äàº á³ëèòè ïàðêàíè?

Òåïåð óñå ïîñòàëî â íîâîìó ñâ³òë³. Áåí íàâ³òü çàáóâ ïðî ñâîº

ÿáëóêî. À Òîì ðåòåëüíî âîäèâ ù³òêîþ òóäè é ñþäè, â³äñòóïàâ íà

ìèòü ³ äèâèâñÿ, ÿê âèõîäèòü, òîä³ ùîñü ï³äïðàâëÿâ òî òàì, òî òàì

³ çíîâ äèâèâñÿ. Áåí ñòåæèâ çà êîæíèì éîãî ðóõîì ç äåäàë³ á³ëüøîþ

ö³êàâ³ñòþ ³ çàõîïëåííÿì. Ðàïòîì â³í ñêàçàâ:

— Ñëóõàé, Òîìå, äàé ³ ìåí³ òðîõè ïîá³ëèòè.

Òîì ïîì³ðêóâàâ ³ ñïåðøó íà÷åáòî ëàäåí áóâ ïîãîäèòèñü, àëå ïî-

ò³ì ïåðåäóìàâ.

— Òà í³, Áåíå, ìàáóòü, í³÷îãî íå âèéäå. Ðîçóì³ºø, ò³òêà Ïîëë³

äóæå ïðèñê³ïóºòüñÿ äî öüîãî ïàðêàíà — â³í æå, áà÷, âèõîäèòü íà

âóëèöþ. Îò ÿêáè öå áóâ çàäí³é ïàðêàí, ÿ á íå ìàâ í³÷îãî ïðîòè, òà é

âîíà òåæ. À ùîäî öüîãî ïàðêàíà âîíà ñòðàõ ÿêà ïðèñê³ïëèâà: éîãî

òðåáà òàê ðåòåëüíî ïîá³ëèòè, ùîá í³äå àí³-í³. Ïåâíå, òàê çóì³º õ³áà

ùî îäèí õëîïåöü íà òèñÿ÷ó, à ìîæå, é íà äâ³ òèñÿ÷³.

— Òà íåâæå? Îé Òîìå, íó äàé ìåí³ ñïðîáóâàòè... õî÷ òð³øå÷êè.

ßêáè öå òè ìåíå ïðîñèâ, ÿ á äàâ.

— Áåíå, òà ÿ á ç îõîòîþ, ñëîâî ÷åñò³, àëå æ ò³òêà Ïîëë³... Îí

³ Äæ³ì õîò³â á³ëèòè, à âîíà íå äîçâîëèëà, ³ Ñ³ä õîò³â, ³ Ñ³äîâ³ íå

äîçâîëèëà. Ðîçóì³ºø, ÿê ç ìåíå ñïèòàþòü? Àíó æ â³çüìåøñÿ òè —

³ ðàïòîì ùîñü íå òàê...

— Îé, äóðíèö³, ÿ ñòàðàòèìóñü íå ã³ðøå çà òåáå. Íó äàé ñïðîáóâà-

òè... Ñëóõàé, à ÿ â³ääàì òîá³ ñåðåäèíêó öüîãî ÿáëóêà.

— Íó ùî æ... Òà í³, Áåíå, êðàùå íå òðåáà. ß áîþñÿ.

— ß â³ääàì òîá³ âñå, ùî ëèøèëîñÿ.

Òîì âèïóñòèâ ù³òêó ç ðóê âèäèìî çíåõîòÿ, àëå ç òàºìíîþ ðàä³ñ-

òþ â äóø³. ² ïîêè êîëèøí³é ïàðîïëàâ “Âåëèêà Ì³ññóð³” óïð³âàâ,

ïðàöþþ÷è ï³ä ïåêó÷èì ñîíöåì, â³äñòàâíèé ìàëÿð ñèä³â ó çàò³íêó íà

ÿê³éñü ä³æö³, ïîãîéäóâàâ íîãàìè é, íàìèíàþ÷è éîãî ÿáëóêî, çàìèøëÿâ

ï³äñòóïè ïðîòè íîâèõ æåðòâ. À òàêèõ íå áðàêóâàëî: õëîïö³ ðàç ó ðàç

ïðîá³ãàëè âóëèöåþ, ñïèíÿëèñü ïîêåïêóâàòè — ³ ëèøàëèñÿ á³ëèòè

ïàðêàí. Êîëè Áåí çîâñ³ì âèäèõàâñÿ, Òîì ïðîäàâ íàñòóïíó ÷åðãó

Á³ëë³ Ô³øåðîâ³ çà “ìàéæå íîâîãî” ïàïåðîâîãî çì³ÿ, à êîëè ñòîìèâñÿ

é òîé, ïðàâî á³ëèòè ïðèäáàâ Äæîíí³ Ì³ëëåð — çà äîõëîãî ïàöþêà íà

ìîòóçö³, ùîá êðóòèòè íèì íàä ãîëîâîþ,— ³ òàê äàë³, ³ òàê äàë³

ãîäèíà çà ãîäèíîþ. Íà ñåðåäèíó äíÿ Òîì ³ç æàëþã³äíîãî çëèäíÿ,

ÿêèì áóâ óðàíö³, ïåðåòâîðèâñÿ íà ñïðàâæíüîãî áàãàò³ÿ, ùî ïîòîïàâ

ó ðîçêîøàõ. Êð³ì çãàäàíèõ óæå êîøòîâíîñòåé, â³í ìàâ äâàíàäöÿòü

êóëüîê, ïîëàìàíèé ïèùèê, ñêåëüöå â³ä ñèíüî¿ ïëÿøêè, ùîá äèâè-

òèñÿ êð³çü íüîãî, ïîðîæíþ êîòóøêó, êëþ÷, ÿêèé í³÷îãî íå â³äìè-

êàâ, ãðóäêó êðåéäè, ñêëÿíó çàòè÷êó â³ä êàðàôêè, îëîâ’ÿíîãî ñîëäà-

òèêà, äâ³éêî ïóãîëîâê³â, ø³ñòü ï³ñòîí³â, îäíîîêå êîøåíÿ, ì³äíó äâåðíó

êëÿìêó, ñîáà÷èé íàøèéíèê — íå áóëî ò³ëüêè ñîáàêè,— êîëîäî÷êó

â ³ä íîæèêà, ÷îòèðè ïîìàðàí÷åâ³ øêóðèíêè òà ñòàðó ïîëàìàíó ðàìó

â³ä êâàòèðêè. Äî òîãî æ â³í ÷óäîâî ïðîâ³â ÷àñ, ò³øà÷èñü áåçä³ëëÿì

³ ÷èìàëèì òîâàðèñòâîì, à ïàðêàí ñòîÿâ, ïîá³ëåíèé àæ ó òðè øàðè!

ßêáè íå ñê³í÷èëîñÿ âàïíî, Òîì îá³áðàâ áè âñ³õ õëîïö³â ó ì³ñ-

òå÷êó.

Òåïåð â³í ïîäóìêè ñêàçàâ ñîá³, ùî, çðåøòîþ, æèòòÿ íà öüîìó

ñâ³ò³ íå òàêå âæå é ïîãàíå. Ñàì òîãî íå çíàþ÷è, â³í â³äêðèâ çàãàëü-

íèé çàêîí, ùî êåðóº âñ³ìà ëþäñüêèìè â÷èíêàìè: ³ êîæåí õëîïåöü,

³ êîæíà äîðîñëà ëþäèíà çàâæäè ïðàãíóòèìóòü ³ äîìàãàòèìóòüñÿ ò³ëüêè

òîãî, ÷îãî âàæêî äîñÿãòè. Êîëè á Òîì áóâ âåëèêèì ³ ìóäðèì ô³ëî-

ñîôîì, ÿê îò àâòîð ö³º¿ êíèæêè, â³í çðîçóì³â áè, ùî Ïðàöÿ — öå âñå

òå, ùî ìè çîáîâ’ÿçàí³ ðîáèòè, à Ãðà — âñå, ÷îãî ìè ðîáèòè íå çîáî-

â’ÿçàí³. ² öå äîïîìîãëî á éîìó óñâ³äîìèòè, ÷îìó ðîáèòè øòó÷í³

êâ³òè ÷è ìàðóäèòèñÿ ùå íàä ÿêîþñü íóäîòîþ — öå ïðàöÿ, à çáèâàòè

êåãë³ ÷è ñõœäèòè íà Ìîíáëàí — óñüîãî ëèøå ðîçâàãà. Â Àíãë³¿ äåÿê³

çàìîæí³ ïàíè ïîëþáëÿþòü óë³òêó ñàì³ ïðàâèòè çàïðÿæåíîþ ÷åòâå-

ðèêîì ïîøòîâîþ êàðåòîþ, ïðî¿æäæàþ÷è òàê ùîäíÿ ïî äâàäöÿòü —

òðèäöÿòü ìèëü,— ³ ò³ëüêè òîìó, ùî öå êîøòóº ¿ì ÷èìàëèõ ãðîøåé;

òà ÿêáè ¿ì çàïðîïîíóâàëè çà öå ïëàòíþ, ðîçâàãà ñòàëà á ïðàöåþ,

³ âîíè â³äìîâèëèñÿ á â³ä íå¿.

Õëîïåöü ïîì³ðêóâàâ ùå òðîõè ïðî òó ³ñòîòíó çì³íó, ùî â³äáóëàñÿ

â éîãî ñòàíîâèù³, à òîä³ ïîäàâñÿ ç äîïîâ³ääþ äî øòàá-êâàðòèðè.

ÐÎÇÄ²Ë III

îì ç’ÿâèâñÿ ïåðåä ò³òêîþ Ïîëë³, ùî ñèä³ëà á³ëÿ â³ä÷è-

íåíîãî â³êíà â çàòèøí³é ê³ìíàò³ ó ãëèáèí³ áóäèíêó, ÿêà

ïðàâèëà âîäíî÷àñ çà ñïàëüíþ, â³òàëüíþ, ¿äàëüíþ ³ êàá³-

íåò. Ëàã³äíå ë³òíº ïîâ³òðÿ, ìèðîòâîðíà òèøà, ïàõîù³ êâ³-

ò³â òà çàêîëèñëèâå ãóä³ííÿ áäæ³ë ñïðàâèëè íà íå¿ íàëåæíèé

âïëèâ, ³ âîíà êóíÿëà íàä ñâî¿ì ïëåò³ííÿì, áî íå ìàëà ³íøîãî òîâà-

ðèñòâà, êð³ì êîòà, àëå é â³í ñïàâ ó íå¿ íà êîë³íàõ. Îêóëÿðè âîíà

çàäëÿ áåçïåêè ï³äíÿëà àæ íà ÷îëî, ³ âîíè ëåæàëè íà ¿¿ ñèâèõ êîñàõ.

Ò ³ òêà íå ìàëà ñóìí³âó, ùî Òîì äàâíî êóäèñü óò³ê, ³ çäèâóâàëàñÿ

ç òîãî, ÿê áåçáîÿçíî â³í ñòàâ ïåðåä ¿¿ î÷³.

— Ò³òîíüêî, à òåïåð ìîæíà ï³òè ïîãóëÿòè? — ñïèòàâ â³í.

— ßê, óæå? Ñê³ëüêè æ òè çðîáèâ?

— Óñå çðîáèâ, ò³òîíüêî.

— Òîìå, íå êàæè ìåí³ íåïðàâäè, ÿ òåðï³òè öüîãî íå ìîæó.

— ß êàæó ïðàâäó, ò³òîíüêî. Âñå çðîáëåíî.

Ò³òêà Ïîëë³ íå äóæå â³ðèëà òàêèì çàÿâàì. Îòîæ ï³øëà ïîäèâè-

òèñÿ íà âëàñí³ î÷³ é áóëà á ðàäà, ÿêáè Òîìîâ³ ñëîâà âèÿâèëèñÿ

ïðàâäîþ áîäàé íà äâàäöÿòü â³äñîòê³â. Òà êîëè âîíà ïîáà÷èëà, ùî

â åñü ïàðêàí ïîá³ëåíî — ³ íå ïðîñòî ïîá³ëåíî, à ÿêíàéðåòåëüí³øå,

â äâà ÷è òðè øàðè, òà ùå é ïðîâåäåíî ïîï³ä íèì ð³âíó á³ëó ñìóãó,—

¿é ìàëî ìîâó íå îä³áðàëî ç ïîäèâó. Íàðåøò³ âîíà ñêàçàëà:

— Õòî á ì³ã ïîäóìàòè!... Ùî æ, Òîìå, òðåáà âèçíàòè: òè âì³ºø

ïðàöþâàòè, êîëè çàõî÷åø.— Àëå îäðàçó æ òðîõè ðîçáàâèëà ïîõâàëó: —

Îò ò³ëüêè ìóøó ñêàçàòè, ùî õî÷åø òè öüîãî íàäòî ð³äêî. Ãàðàçä, ³äè

ãóëÿé, òà íå çàáóäü, êîëè ìàºø âåðíóòèñÿ äîäîìó, à òî ä³ñòàíåø

ó ìåíå!

Ò³òêó òàê âðàçèëà íåáà÷åíà Òîìîâà ïðàöüîâèò³ñòü, ùî âîíà ïîâå-

ëà õëîïöÿ äî êîìîðè, âèáðàëà òàì íàéêðàùå ÿáëóêî é äàëà éîìó

ðàçîì ç íàïóòí³ì ñëîâîì ïðî òå, ùî âèíàãîðîäà, çäîáóòà áåç ãð³õà,

ö³íîþ äîáðî÷åñíèõ çóñèëü, çàâæäè äîðîæ÷à é ëþá³øà ñåðöþ. À ïîêè

âîíà çàê³í÷óâàëà ñâîº íàïó÷åííÿ äóæå äîðå÷íèì âèñëîâîì ³ç Ñâÿòî-

ãî ïèñüìà, Òîì óõèòðèâñÿ ïîöóïèòè ïðÿíèêà.

Â³í âåñåëî âèá³ã ç äîìó é ïîáà÷èâ Ñ³äà, ùî ñàìå ï³äí³ìàâñÿ íàäâ³ð-

íèìè ñõîäàìè äî ê³ìíàòè íà äðóãîìó ïîâåðñ³. Íàïîõâàò³ áóëî ïîâíî

äîáðÿ÷èõ ãðóäîê çåìë³, ³ âîíè âìèòü çàìèãò³ëè â ïîâ³òð³ é øàëåíèì

ãðàäîì ïîñèïàëèñÿ íà Ñ³äà. Ïåðø í³æ ò³òêà Ïîëë³ îòÿìèëàñÿ ç ïîäèâó

é ïîñï³øèëà íà äîïîìîãó, ø³ñòü ÷è ñ³ì ãðóäîê óñòèãëè âëó÷èòè

ó âîðîãà, à Òîì óæå çíèê çà ïàðêàíîì. Áóëà òàì, ïåâíà ð³÷, ³ õâ³ðòêà,

àëå Òîì çäåá³ëüøîãî íå ìàâ ÷àñó äîá³ãòè äî íå¿. Òåïåð íà äóø³ â íüîãî

ïîëåãøàëî: â³í ïîêâèòàâñÿ ³ç Ñ³äîì, ÿêèé íàêëèêàâ íà íüîãî õàëåïó,

âêàçàâøè ò³òö³ Ïîëë³ íà éîãî êîì³ð, çàøèòèé ÷îðíîþ íèòêîþ.

Òîì îá³éøîâ çàäâ³ðêàìè ³ ïîâåðíóâ ó áðóäíèé çàâóëîê, ùî îãè-

íàâ ò³ò÷èí êîð³âíèê. Òà îñü â³í óæå ïîìèíóâ òå íåáåçïå÷íå ì³ñöå,

ùàñëèâî óíèêíóâøè ïîëîíó é êàðè, ³ ïîñï³õîì ðóøèâ äî ì³ñüêîãî

ìàéäàíó, äå, çã³äíî ç ïîïåðåäíüîþ óìîâîþ, âæå ç³áðàëèñÿ äî áîþ

äâà õëîï’ÿ÷³ â³éñüêà. Îäíèì ç íèõ êîìàíäóâàâ Òîì, äðóãèì — éîãî

çàäóøåâíèé ïðèÿòåëü Äæî Ãàðïåð. Ö³ âåëèê³ ïîëêîâîäö³ íå ïðèíè-

æóâàëèñÿ äî òîãî, ùîá áèòèñü îñîáèñòî,— òàêå ëè÷èëî õ³áà ùî âñÿ-

ê³é äð³áíîò³,— í³, âîíè ñèä³ëè ïîðÿä íà ïðèã³ðêó é êåðóâàëè âîºí-

íèìè ä³ÿìè, ïåðåäàþ÷è íàêàçè ÷åðåç ñâî¿õ àä’þòàíò³â.

Ï³ñëÿ òðèâàëî¿ çàïåêëî¿ áèòâè Òîìîâå â³éñüêî çäîáóëî ñëàâíó

ïåðåìîãó. Òîä³ ïîë³÷èëè âáèòèõ, îáì³íÿëèñÿ ïîëîíåíèìè, ïîãîäèëè

ïðèâ³ä äî íîâîãî âîºííîãî êîíôë³êòó é ïðèçíà÷èëè äåíü íàñòóïíî¿

áèòâè. Îáèäâà â³éñüêà âèøèêóâàëèñü ó ïîõ³äíó êîëîíó é ïîìàðøè-

ðóâàëè ç ïîëÿ áîþ, à Òîì ðóøèâ äîäîìó îäèíöåì.

Ïðîõîäÿ÷è ïîâç áóäèíîê, äå ìåøêàâ Äæåô Òåò÷åð, â³í ïîáà÷èâ

ó ñàäêó íåçíàéîìó ä³â÷èíêó — ÷àð³âíå ãîëóáîîêå ñòâîð³ííÿ ç äâîìà

äîâãèìè çîëîòèñòèìè ê³ñêàìè, â á³ëîìó ïëàòòÿ÷êó òà âèøèòèõ ïàí-

òàëîí÷èêàõ. ² ùîéíî óâ³í÷àíèé ñëàâîþ çâèòÿæåöü çäàâñÿ áåç æîä-

íîãî ïîñòð³ëó. Òàêà ñîá³ Åì³ Ëîðåíñ óðàç âèâ³òðèëàñÿ ç éîãî ñåðöÿ,

íå ëèøèâøè ïî ñîá³ é çãàäêè. À â³í æå äóìàâ, ùî êîõàº ¿¿ äî

íåñòÿìè, íó ïðîñòî-òàêè îáîæíþº! Òà âèÿâèëîñÿ, ùî òî áóëî á³ëüø

ÿê ñêîðîìèíóùå çàõîïëåííÿ. Ê³ëüêà ì³ñÿö³â äîìàãàâñÿ â³í ¿¿ ïðèõèëü-

íîñò³, ³ òèæäåíü òîìó âîíà çðåøòîþ ñêàçàëà, ùî ëþáèòü éîãî; âñüî-

ãî ñ³ì êîðîòêèõ äí³â áóâ â³í ãåðîºì-ïåðåìîæöåì, íàéùàñëèâ³øèì

õëîïöåì ó ñâ³ò³ — ³ îñü çà îäíó ìèòü Åì³ çíèêëà ç éîãî ñåðöÿ, ìîâ

âèïàäêîâà ãîñòÿ, ùî ïðèéøëà é ï³øëà ñîá³.

Òåïåð â³í íèøêîì ïîáîæíî ïàñ î÷èìà öüîãî íîâîãî àíãåëà, àæ

ïîêè âïåâíèâñÿ, ùî é ä³â÷èíêà ïîì³òèëà éîãî. À òîä³, âäàþ÷è,

í³áè é çíàòè íå çíàº, ùî âîíà òàì, ïî÷àâ “âèñòàâëÿòèñÿ” é âèðîá-

ëÿòè âñ³ëÿê³ áåçãëóçä³ õëîï’ÿ÷³ øòóêè, ùîá çà÷àðóâàòè ¿¿. Äåÿêèé

÷àñ â³í îòàê ïî-äóðíîìó âèêàáëó÷óâàâñÿ, àëå ðàïòîì, ïîñåðåä êàð-

êîëîìíîãî àêðîáàòè÷íîãî òðþêó, ïîçèðíóâ óá³ê ³ ïîáà÷èâ, ùî ä³â-

÷èíêà âæå íå äèâèòüñÿ íà íüîãî, à ïðîñòóº äî áóäèíêó. Òîì ï³ä-

ñòóïèâ äî ñàìîãî ïàðêàíà é çàñìó÷åíî ñïåðñÿ îá íüîãî, ñïîä³âàþ÷èñü,

ùî âîíà çàòðèìàºòüñÿ ùå òðîõè. Ä³â÷èíêà íà ìèòü ñïèíèëàñÿ íà

´ àíêó, à òîä³ ðóøèëà äî äâåðåé. Îñü âîíà âæå ñòóïèëà íà ïîð³ã,

³ Òîì òÿæêî ç³òõíóâ. Òà âðàç îáëè÷-

÷ÿ éîãî çàñÿÿëî: ïåðø í³æ çà÷èíèòè

çà ñîáîþ äâåð³, ä³â÷èíêà êèíóëà ÷å-

ðåç ïàðêàí êâ³òêó.

Òîì îáá³ã íàâêîëî êâ³òêè, à òîä³

ñïèíèâñÿ, çà êðîê â³ä íå¿ ³, ïðèñòàâèâ-

øè ðóêó äî î÷åé, ïî÷àâ âèäèâëÿòèñÿ

â ê³íåöü âóëèö³, òàê í³áè ïîáà÷èâ òàì

ùîñü äóæå ö³êàâå. Ïîò³ì ï³äíÿâ ç çåìë³

ñ îëîìèíêó, ïðèìîñòèâ ñîá³ íà í³ñ ³, â³ä-

õèëèâøèñü íàçàä, ñïðîáóâàâ áàëàíñó-

âàòè íåþ. Âèãèíàþ÷èñü òî â òîé, òî

â òîé á³ê, â³í ï³äñòóïàâ óñå áëèæ÷å äî

êâ³òêè, àæ ïîêè íàêðèâ ¿¿ áîñîþ íî-

ã îþ ³ çàõîïèâ ãíó÷êèìè ïàëüöÿìè,

à òîä³ ïîñêàêàâ ãåòü íà îäí³é íîç³ é çíèê

çà ðîãîì. Àëå ò³ëüêè íà õâèëèíó, ïî-

òð³áíó äëÿ òîãî, ùîá ñõîâàòè êâ³òêó

ï³ä êóðòêîþ, áëèæ÷å äî ñåðöÿ,— ÷è, ìîæå, äî øëóíêà, áî Òîì áóâ

íå âåëüìè îá³çíàíèé â àíàòîì³¿ òà é íå äîñê³ïóâàâñÿ äî òàêèõ äåòà-

ëåé.

Ïîò³ì â³í ïîâåðíóâñÿ äî ïàðêàíà é êðóòèâñÿ òàì àæ äî ñìåðêó,

“âèñòàâëÿþ÷èñü” òàê ñàìî, ÿê ³ ïåðåä òèì. ² õî÷à ä³â÷èíêà á³ëüø íå

ç’ÿâëÿëàñÿ, â³í ò³øèâ ñåáå íàä³ºþ, ùî âîíà ìîæå ñòîÿòè äåñü çà

â³êíîì ³ áà÷èòè ò³ âèÿâè éîãî óâàãè. Íàðåøò³ â³í çíåõîòÿ ïîïëåíòà-

âñÿ äîäîìó, ³ ãîëîâà éîãî àæ òóìàí³ëà â³ä ñîëîäêèõ ìð³é.

Çà âå÷åðåþ Òîì áóâ òàêèé çáóäæåíèé, ùî ò³òêà Ïîëë³ ëèøå

ìîâ÷êè äèâóâàëàñü: ÿêà öå ìóõà âêóñèëà äèòèíó? Â³í ä³ñòàâ äîáðî¿

ïðî÷óõàíêè çà òå, ùî êèäàâñÿ ãðóäêàìè íà Ñ³äà; òà öå íà íüîãî

íà÷åáòî àí³òðîõè íå âïëèíóëî. Ï³ñëÿ òîãî â³í ñïðîáóâàâ ïîòÿãòè

ãðóäêó öóêðó ï³ä ñàìèì ò³ò÷èíèì íîñîì ³ ä³ñòàâ çà öå ïî ðóêàõ. Àëå

ò³ëüêè é ñêàçàâ:

— Ò³òîíüêî, à êîëè Ñ³ä òÿãàº öóêîð, âè éîãî íå á’ºòå.

— Áî Ñ³ä í³êîëè íå äîï³êàº ëþäèí³ òàê, ÿê òè. À ùå, ÿêáè ÿ íå

ñòåæèëà çà òîáîþ, òè ïåðåòÿãàâ áè âåñü öóêîð.

Íåâäîâç³ âîíà âèéøëà äî êóõí³, ³ Ñ³ä, ðàäèé, ùî éîìó âñå ñõî-

äèòü ç ðóê, ìèòòþ ñõîïèâ öóêîðíèöþ — òà ùå é ç òàêîþ çëîâò³õîþ,

ùî Òîìîâ³ íåñèëà áóëî òåðï³òè. Àëå öóêîðíèöÿ âèñëèçíóëà â Ñ³äà

ç ðóêè, âïàëà é ðîçáèëàñÿ. Òîì áóâ ó çàõâàò³. Â òàêîìó çàõâàò³, ùî

íàâ³òü çäåðæàâ ÿçèêà é ïðîìîâ÷àâ. Í³, â³í íå ïðîìîâèòü í³ ñëîâà,

íàâ³òü êîëè ïîâåðíåòüñÿ ò³òêà; â³í ñèä³òèìå òèõöåì, àæ ïîêè âîíà

ñïèòàº, õòî ñêî¿â øêîäó,— à òîä³ â³í óæå ñêàæå, ³ îòî áóäå ðîçê³ø

ïîäèâèòèñÿ, ÿê ä³ñòàíå ïî çàñëóç³ öåé ìàçóí÷èê!.. Òîìà àæ ðîçïèðà-

ëî â³ä óò³õè, ³ â³í íàñèëó ñòðèìàâñÿ, êîëè ò³òêà ïîâåðíóëàñÿ ç êóõí³

é ñòàëà íàä ðîçáèòîþ öóêîðíèöåþ, âåðãàþ÷è î÷èìà áëèñêàâèö³ ïî-

âåðõ îêóëÿð³â. “Íó, çàðàç ïî÷íåòüñÿ!” — ïîäóìàâ Òîì. À â íàñòóïíó

ìèòü ñàì ïðîñòÿãñÿ íà ï³äëîç³! Êàðàþ÷à ðóêà çâåëàñÿ íàä íèì çíîâó,

³ â³í çàâîëàâ:

— Ñïèí³òüñÿ, çà â³ùî æ âè ìåíå? ¯¿ æ ðîçáèâ Ñ³ä!

Ò ³ òêà Ïîëë³ âðàæåíî çàâìåðëà, ³ Òîì ÷åêàâ, ùî éîãî ïîæàë³þòü

³ âò³øàòü. Òà, êîëè äî ò³òêè âåðíóëàñÿ ìîâà, âîíà ò³ëüêè é ñêàçàëà:

— Åò! Íàïåâíå, òîá³ íåäàðìà ïåðåïàëî. Íå ìîæå áóòè, ùîá òè íå

óòíóâ ÷îãîñü, ïîêè ìåíå íå áóëî â ê³ìíàò³.

Ïîò³ì âîíà â³ä÷óëà äîêîðè ñóìë³ííÿ, ³ ¿é çàõîò³ëîñÿ ñêàçàòè õëîï-

öåâ³ ùîñü äîáðå é ëàã³äíå, ïðîòå âîíà âèð³øèëà, ùî öå áóäå ñïðèé-

íÿòî ÿê âèçíàííÿ ¿¿ âèíè, à âèìîãè äèñöèïë³íè òàêîãî íå ïðèïóñêà-

ëè. Îòîæ âîíà íå ñêàçàëà í³÷îãî é óçÿëàñÿ äî ñâî¿õ ñïðàâ, àëå ñåðöå

479

ÇÌ²ÑÒ

Òàðàíåíêî Î. Ñâ³ò Ìàðêà Òâåíà ³ éîãî êíèãè ïðî ä³òåé................. 7

ÏÐÈÃÎÄÈ ÒÎÌÀ ÑÎÉªÐÀ. Ïåðåêëàä Â. Ìèòðîôàíîâà ............ 15

ÏÐÈÃÎÄÈ ÃÅÊËÜÁÅÐÐ² Ô²ÍÍÀ. Ïåðåêëàä ². Ñòåøåíêî

(çà ðåäàêö³ºþ Ä. Ïàëàìàð÷óêà) ....................................................... 203

480

Öÿ êíèãà íàäðóêîâàíà íà ïàïåð³ NOVEL,

âèãîòîâëåíîìó êîìïàí³ºþ Stora Enso ó Ô³íëÿíä³¿.

Ïàï³ð ìàº âëàñòèâ³ñòü çìåíøóâàòè êîíòðàñòí³ñòü ñïðèéíÿòòÿ òåêñòó

³ ñïåö³àëüíî ïðèçíà÷åíèé äëÿ äðóêóâàííÿ äèòÿ÷èõ âèäàíü.

Ë³òåðàòóðíî-õóäîæíº âèäàííÿ

Á³áë³îòåêà ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðè äëÿ ä³òåéó 100 òîìàõ

“ÑÂ²ÒÎÂÈÄ”

çàñíîâàíà 2004 ðîêó

Ñåð³ÿ äðóãà. Ë³òåðàòóðà Õ²Õ ñò.

ÒÂÅÍ Ìàðê

ÏÐÈÃÎÄÈ ÒÎÌÀ ÑÎÉªÐÀ.

ÏÐÈÃÎÄÈ ÃÅÊËÜÁÅÐÐ² Ô²ÍÍÀ

Ïîâ³ñò³

Äëÿ ñåðåäíüîãî øê³ëüíîãî â³êó

Ïåðåêëàä ç àíãë³éñüêî¿

Âñòóïíå ñëîâî Îêñàíè Òàðàíåíêî

²ëþñòðàö³¿ Ãåðìàíà Ìàçóð³íà, Ãåîðã³ÿ Ô³ò³íãîôà

Ãîëîâíèé ðåäàêòîð Á. Áóäíèé

Â³äïîâ³äàëüíèé çà âèïóñê Á. Ùàâóðñüêèé

Ðåäàêòîð Ò. Ðèæåíêî

Äèçàéí Î. Ê³íàëÿ

Âåðñòêà ². Äåìê³â

Ï³äïèñàíî äî äðóêó 30.09.2004. Ôîðìàò 6090/16. Ïàï³ð îôñåòíèé. Ãàðí³òóðà

Òàéìñ. Óìîâí. äðóê. àðê. 30. Óìîâí. ôàðá.-â³äá. 30. Íàêëàä 5000 ïð.

Çàì.

Âèäàâíèöòâî «Íàâ÷àëüíà êíèãà – Áîãäàí»

Ñâ³äîöòâî ïðî âíåñåííÿ äî Äåðæàâíîãî ðåºñòðó âèäàâö³â

ÄÊ ¹370 â³ä 21.03.2001 ð .

Íàâ÷àëüíà êíèãà – Áîãäàí, à/ñ 529, ì.Òåðíîï³ëü, 46008

òåë./ôàêñ (0352) 52-19-66; 52-06-07; 52-05-48

publishing@budny.te.ua

www.bohdan-books.com

Âèäàâíèöòâî äèòÿ÷î¿ ë³òåðàòóðè «Âåñåëêà»

Ìåëüíèêîâà, 63,ÌÑÏ, Êè¿â, 04655

e-mail: veskiev@iptelekom.net.ua

Ñâ³äîöòâî ïðî Äåðæàâíó ðåºñòðàö³þ ¹02473079 â³ä 7 ÷åðâíÿ 1995ð.

Íàäðóêîâàíî ç ãîòîâèõ ä³àïîçèòèâ³â

íà ÂÀÒ «Ëüâ³âñüêà êíèæêîâà ôàáðèêà «Àòëàñ»,

79005, ì. Ëüâ³â, âóë. Çåëåíà, 20

www.bohdan-books.com

КУПИТИ ЕЛЕКТРОННУ КНИЖКУ

КУПИТИ ПАПЕРОВУ КНИЖКУ

http://bohdan-books.com/catalog/book/103123/