ÄÆÅÉÌÑ ÔÅÍ²ÌÎÐ ÊÓÏÅÐÄÆÅÉÌÑ ÔÅÍ²ÌÎÐ ÊÓÏÅÐ

ÄÆÅÉÌÑ ÔÅÍ²ÌÎÐ ÊÓÏÅÐ

ÒÅÐÍÎÏ²ËÜ

“ÍÀÂ×ÀËÜÍÀ ÊÍÈÃÀ – ÁÎÃÄÀÍ”

ÊÈ¯Â

“ÂÅÑÅËÊÀ”

Ðîìàí

Ïåðåêëàä ç àíãë³éñüêî¿

ªâãåíàÊðèæåâè÷à

ÀÁÎÀÁÎ

ÀÁÎ

ÁÁ

²Ëß ÂÈÒÎÊ²Â ²Ëß ÂÈÒÎÊ²Â

²Ëß ÂÈÒÎÊ²Â

ÑÑ

ÀÑÊÓÅÕÀÍÍÈÀÑÊÓÅÕÀÍÍÈ

ÀÑÊÓÅÕÀÍÍÈ

ÁÁÊ 84(7Ñïî)

Ê92

ISBN 966-692-283-5 (á-êà)

ISBN 966-692-463-3

(óêð., “Íàâ÷àëüíà êíèãà

–

Áîãäàí”)

ISBN 966-01-0332-8 (óêð., “Âåñåëêà”)

Âñòóïíå ñëîâî Íàä³¿ Åéøèñê³íî¿

²ëþñòðàö³¿ Ãåíð³ Áðîêà

Ïåðåêëàäåíî çà âèäàííÿì:

Works of J. Fenimore Cooper.

Volume 1, New York, 1891.

Äðóêóºòüñÿ çà âèäàííÿì:

Ê.: Âåñåëêà, 1980.

Á³áë³îòåêà ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðèäëÿ ä³òåé ó 100 òîìàõ

“ÑÂ²ÒÎÂÈÄ”

çàñíîâàíà 2004 ðîêó

Îõîðîíÿºòüñÿ çàêîíîì ïðî àâòîðñüêå ïðàâî.

Æîäíà ÷àñòèíà öüîãî âèäàííÿ íå ìîæå áóòè âèêîðèñòàíà ÷è â³äòâîðåíà

â áóäü-ÿêîìó âèãëÿä³ áåç äîçâîëó àâòîðà ïåðåêëàäó ÷è âèäàâöÿ.

Êóïåð Äæåéìñ Ôåí³ìîð

Ê92 Ï³îíåðè, àáî Á³ëÿ âèòîê³â Ñàñêóåõàííè: Ðîìàí: Äëÿ ñåðåä.

øê. â³êó/Ïåð. ç àíãë. ª.Êðèæåâè÷à. — Òåðíîï³ëü: Íàâ÷àëüíà

êíèãà

–

Áîãäàí; Ê.: Âåñåëêà, 2005. — 352 c.— (Á³áë³îòåêà ñâ³òî-

âî¿ ë³òåðàòóðè äëÿ ä³òåé ó 100 òîìàõ “Ñâ³òîâèä”. Ñåð³ÿ äðóãà.

Ë³òåðàòóðà Õ²Õ ñòîë³òòÿ.)

ISBN 966-692-283-5 (á-êà)

ISBN 966-692-463-3

(óêð., “Íàâ÷àëüíà êíèãà

–

Áîãäàí”)

ISBN 966-01-0332-8

(óêð., “Âåñåëêà”)

ÁÁÊ 84(7Ñïî)

“Íàâ÷àëüíà êíèãà

–

Áîãäàí”, á-êà,

ìàêåò, õóäîæíº îôîðìëåííÿ, 2005

ÐÎÌÀÍ Ô. ÊÓÏÅÐÀ “Ï²ÎÍÅÐÈ”

Ðîìàí “Ï³îíåðè” (1823 p.) áóâ îïóáë³êîâàíèé ïåðøèì ó ñëàâåò-

í³é ïåíòàëîã³¿ ïðî Øê³ðÿíó Ïàí÷îõó, õî÷à õðîíîëîã³÷íî éîìó ïåðå-

äóþòü òðè ³íø³ (“Çâ³ðîá³é”, “Îñòàíí³é ³ç ìîã³êàí”, “Ñë³äîïèò”, “Ï³-

îíåðè”, “Ïðåð³ÿ”). Ó “Ï³îíåðàõ” Íàòàí³åëü Áàìïî — ñ³ìäåñÿòèð³÷-

íèé äèâàê-ìèñëèâåöü, ùî äîæèâàº â³êó, à ×èíãà÷ãóê — ³íä³àíåöü

Äæîí Ìîã³êàíèí, êîòðèé ñïèâñÿ íà ñòàð³ñòü.

Ì³æ ïðèãîäàìè, ïðî ÿê³ éäåòüñÿ ó “Ñë³äîïèò³”, ³ æîðñòîêèìè

âèïðîáóâàííÿìè, ùî âèïàëè íà äîëþ Øê³ðÿíî¿ Ïàí÷îõè â “Ï³-

îíåðàõ”, ìèíóëî á³ëüøå òðèäöÿòè ðîê³â. Çà öåé ÷àñ â³äáóëèñÿ ïîä³¿

âåëè÷åçíîãî ³ñòîðè÷íîãî çíà÷åííÿ: ï³âí³÷íîàìåðèêàíñüê³ àíãë³éñüê³

êîëîí³¿ ïîâñòàëè ïðîòè àíãë³éñüêî¿ ìîíàðõ³¿, çàê³í÷èëàñÿ â³éíà çà

íåçàëåæí³ñòü (1776–1783), â ÿê³é àìåðèêàíö³ ïåðåìîãëè ³ ñòâîðèëè

Ñïîëó÷åí³ Øòàòè Àìåðèêè.

Ñóääÿ Ìàðìåäþê Òåìïë, ó ìàºòêó ÿêîãî á³ëÿ áåðåã³â îçåðà Îò-

ñåãî ïðèòóëèëàñü óáîãà õàòèíà ñòàðîãî Øê³ðÿíî¿ Ïàí÷îõè, ñòî¿òü íà

ñòîðîæ³ çàêîííîñò³. Â³éíà çà íåçàëåæí³ñòü ïðèíåñëà éîìó âëàäó

é áàãàòñòâî. Éîìó ä³ñòàëèñÿ çåìë³ ä³äà ³ áàòüêà Îë³âåðà Åôô³íãåìà —

ìàºòíîñò³, êîíô³ñêîâàí³ â íèõ ÿê ó âîðîã³â àìåðèêàíñüêî¿ ðåâîëþ-

ö³¿, ùî çáåðåãëè â³ðí³ñòü àíãë³éñüêîìó êîðîëþ. Êóïåð ïîêàçàâ ñóääþ

÷åñíîþ ëþäèíîþ, êîòðà ïîâåðíóëà ãðîø³, ÿê³ ïåðåäàâ éîìó íà çáå-

ðåæåííÿ áàòüêî Îë³âåðà. Àëå òàê â³í ÷èíèòü íå ç äîáðîòè, à ò³ëüêè

òîìó, ùî íå õî÷å ïîðóøóâàòè í³ÿêèõ çîáîâ’ÿçàíü. Íà ôîðìàëüíèõ

ïðàâàõ ³ çàêîíàõ, íà éîãî äóìêó, òðèìàºòüñÿ âñå æèòòÿ. Äîòðèìàííÿ

í àéñâÿò³øîãî äëÿ íüîãî çàêîíó ïðèâàòíî¿ âëàñíîñò³ é ðîáèòü éîãî

â ðîìàí³ íàéòèïîâ³øèì ïðåäñòàâíèêîì Àìåðèêè, ùî ò³ëüêè ïî÷è-

íàëà ñòâåðäæóâàòèñü. Êîëè Êóïåð ñòâîðþâàâ îáðàç Ìàðìåäþêà Òåìïëà,

â³í, áåçïåðå÷íî, äóìàâ ïðî ñâîãî áàòüêà, ñóääþ Êóïåðà, áàãàòî ðèñ

ÿêîãî âò³ëèâ ó âëàñíèêîâ³ Òåìïëòîíà.

×èòà÷ ³ ç ö³êàâ³ñòþ ä³çíàºòüñÿ ïðî ò³ ñêëàäí³ ñòîñóíêè, ùî ïî-

â’ÿçóâàëè Åë³çàáåò Òåìïë òà Îë³âåðà Åôô³íãåìà, ÿêèé ìóñèâ

ïðèõîâóâàòè ñâîº ñïðàâæíº ³ì’ÿ. ×åñí³ñòü ³ ðîçóì Åë³çàáåò, ãîðä³ñòü

³ ñàìîâëàäàííÿ Îë³âåðà, ïîâàãà, ç ÿêîþ âîíè îáèäâîº ñòàâèëèñÿ äî

Øê³ðÿíî¿ Ïàí÷îõè ò à ñòàðîãî Äæîíà Ìîã³êàíèíà, âèêëèêàþòü íàøó

ñèìïàò³þ.

Ùåìëèâå ïî÷óòòÿ æàëîñò³ íåìèíó÷å îõîïëþº ÷èòà÷à, êîëè â³í

ó ðîçãóáëåíîìó ñòàðîìó äèâàêîâ³ âï³çíàº ãåðîÿ ðàí³øå ïðî÷èòàíèõ

êíèã — Íàòàí³åëÿ Áàìïî. Ìè óñâ³äîìëþºìî, ùî êîëèøíº â³ëüíå

æèòòÿ ìèñëèâöÿ íà íåçàéíÿòèõ çåìëÿõ óæå íåìîæëèâå. Ñâ³ò ïîâñòàº

ïðîòè íüîãî, ³ ÷èòà÷ ìèìîâîë³ çàïèòóº ñåáå: à ÷è ñïðàâåäëèâî

öå? ² õ³áà ìîæíà íå ïîñï³â÷óâàòè ëèõ³é äîë³ íà¿âíîãî, àëå ãîðäîã î

é âíóòð³øíüî íåçàëåæíîãî Øê³ðÿíî¿ Ïàí÷îõè? Â³í íå ðîçóì³º âñüî-

ãî çíà÷åííÿ âåëè÷åçíèõ çì³í, ùî â³äáóëèñÿ â íüîãî íà î÷àõ â³äòîä³,

ÿê â³í ïîëþâàâ ó íåïðîõ³äíèõ ë³ñàõ á³ëÿ áåðåã³â Îòñåãî. Â³í ³ òåïåð

æèâå é ïîëþº â òîìó ñàìîìó êðà¿, àëå âñå ÷àñò³øå çàì³ñòü ãóñòèõ

ë³ñ³â, äå éîìó áóëà â³äîìà êîæíà ñòåæêà, íàòðàïëÿº íà âèðóáàí³

ä³ëÿíêè, çàáóäîâàí³ ÷è çàñ³ÿí³ êîëîí³ñòàìè. Â³í, ñë³äîïèò ³ ðîçâ³ä-

íèê, ãóáèòüñÿ â íåòðÿõ íîâèõ çàêîí³â ³ ñòîñóíê³â ì³æ ëþäüìè.

Øê³ðÿíà Ïàí÷îõà õî÷å æèòè çà çâè÷àÿìè ÷àñó, ùî äàâíî ìèíóâ,

³ ðàçîì ç Äæîíîì Ìîã³êàíèíîì â³ääàºòüñÿ ñïîãàäàì ïðî êîëèøí³

äí³, êîëè ïàíóâàëà ïðîñòîòà, à îñîáèñòà ìóæí³ñòü áóëà âèùà çà õèòðî-

ñïëåò³ííÿ ôîðìàëüíèõ çàêîí³â.

Òàêèì ³ ïîñòàº óïåðøå â óÿâ³ ïèñüìåííèêà Øê³ðÿíà Ïàí÷îõà,

ÿêîãî Êóïåð çìàëþâàâ ó ðîìàí³ “Ï³îíåðè”. ², íåìîâ áàæàþ÷è çáàã-

íóòè é ïîÿñíèòè öþ òóãó ñòàðîãî Íàòò³ Áàìïî çà ìèíóëèì, Êóïåð

çãîäîì ïîâåðíóâñÿ äî òèõ ÷àñ³â, êîëè Çâ³ðîá³é, ÷è Äîâãèé Êàðàá³í,

÷è Ñë³äîïèò áóâ ó ðîçêâ³ò³ ñâî¿õ ñèë, õî÷ ³ ñïîñòåð³ãàâ óæå ç òðèâî-

ãîþ ïî÷àòîê ìàéáóòí³õ çì³í, ùî é îïèñàíî â ðîìàíàõ “Çâ³ðîá³é”,

“Îñòàíí³é ³ç ìîã³êàí” ³ “Ñë³äîïèò”.

Çâ³äêè ïèñüìåííèê äîâ³äàâñÿ ïðî âñå öå? ²íä³àíñüêèõ âîæä³â —

“îñòàíí³õ ³ç ìîã³êàí” — ³ ñòàðèõ ï³îíåð³â Êóïåð ùå çàñòàâ ó ñâîºìó

äèòèíñòâ³ é ì³ã ÷óòè ¿õí³ ó ÷îìóñü â³ðîã³äí³, à â ÷îìóñü ôàíòàñòè÷í³

îïîâ³äêè. Á³îãðàôè Êóïåðà íàâ³òü íàçèâàþòü òàêîãî ñîá³ Ø³ïìåíà,

ÿêèé, ìàáóòü, ñòàâ äëÿ ïèñüìåííèêà ïðîîáðàçîì Øê³ðÿíî¿ Ïàí-

÷îõè...

Ó ðîìàí³ “Ï³îíåðè” ÷èìàëî óâàãè ïðèä³ëåíî ñ³ì’¿ òà îòî÷åííþ

Òåìïëà. Ìàºòîê, ñåëèùå, íîâ³ òðàäèö³¿ òà çâè÷à¿ àìåðèêàíñüêèõ êî-

ëîí³ñò³â ï³ñëÿ çäîáóòòÿ íåçàëåæíîñò³ ïèñüìåííèê â³äòâîðþº â êàð-

òèíàõ, ñïîâíåíèõ æèòòºâîãî òåïëà é ãóìîðó. ² òóò óÿâà ïèñüìåííèêà

ñïèðàëàñü íà âðàæåííÿ ìîëîäîñò³. Òåìïëòîí áàãàòüìà ðèñàìè ñõî-

æèé íà éîãî ð³äíèé Êóïåðñòàóí.

Äîëÿ Øê³ðÿíî¿ Ïàí÷îõè, éîãî â³ä÷àéäóøí³ ñïðîáè ïðîòèñòàâè-

òè ñåáå çàêîíîâ³, ÿêèé çäàºòüñÿ ìèñëèâöåâ³ íåïîòð³áíèì òà áåçãëóç-

äèì, éîãî äâîá³é ³ç ñóäîì ³ âëàäîþ ³, íàðåøò³, âòå÷à ñòàðîãî íà

Çàõ³ä, ó ùå íåòîðêàí³ ë³ñè,— âñå öå ñïîâíåíå ñïðàâæíüîãî äðàìà-

òèçìó.

Ë³ñîâ³ íåòð³, äå øóêàâ ïîðÿòóíêó ñòàðèé Íàòò³, íå ñòàëè äëÿ

íüîãî íàä³éíèì ïðèòóëêîì. Ïðî îñòàíí³ éîãî çëèãîäí³ ÷èòà÷ ä³ç-

íàºòüñÿ ó ðîìàí³ “Ïðåð³ÿ”, ùî çàâåðøóº ñëàâíó ³ñòîð³þ Øê³ðÿíî¿

Ïàí÷îõè.

Íàä³ÿ Åéøèñê³íà

ÐÎÇÄ²Ë ²

Çèìà éäå ïðàâèòè ì³íëèâèì ðîêîì,

Ñóìíà, ïîõìóðà, ç íåñïîê³éíèì ïî÷òîì

Òóìàí³â, õìàð ³ õóðòîâèí.

Òîìñîí. Ïîðè ðîêó

åñü ïîñåðåäèí³ øòàòó Íüþ-Éîðê ëåæèòü ÷èìàëà òåðèòî-

ð³ÿ, ïîâåðõíÿ ÿêî¿ — öå íèçêà ïàãîðá³â ³ ïàäîë³â, ÷è,

êîëè âèñëîâëþâàòèñÿ ç á³ëüøîþ ïîâàãîþ äî ãåîãðàô³÷-

íèõ âèçíà÷åíü, ã³ð ³ äîëèí. Ñåðåä öèõ ïàãîðá³â áåðå ñâ³é

ïî÷àòîê Äåëàâàð; çâ³äñè æ òàêè, ç ïðîçîðèõ îçåð ³ òèñÿ÷³ íàâêîëèø-

í³õ äæåðåë âèïëèâàþòü ÷èñëåíí³ âèòîêè Ñàñêóåõàííè — âîíè çâè-

âàþòüñÿ äîëèíàìè ³ çðåøòîþ, ç’ºäíàâøè ñâî¿ âîäè, óòâîðþþòü îäíó

ç íàéãîðäîâèò³øèõ ð³÷îê Ñïîëó÷åíèõ Øòàò³â. Ãîðè â ö³é ì³ñöåâîñò³

çäåá³ëüøîãî îáðîáëþâàí³ äî ñàìèõ âåðøèí, õî÷ íå áðàêóº òóò ³ ïðÿ-

ìîâèñíèõ áåñêèä³â, ùî íàäàþòü êðàºâ³ íåàáèÿêî¿ ðîìàíòè÷íîñò³

³ ìàëüîâíè÷îñò³. Òóòåøí³ äîëèíè âóçüê³ é ðîäþ÷³, â êîæí³é ñòðó-

ìèòü ð³÷êà. Ïî áåðåãàõ íåâåëè÷êèõ îçåð òà ïîòîê³â, ó ì³ñöÿõ, ñïðè-

ÿòëèâèõ äëÿ ðîçâèòêó ïðîìèñëó, ðîçêèäàí³ êâ³òó÷³ ñåëèùà; à ïî

âèäîëèíêàõ ³ íàâ³òü íà âåðøèíàõ ã³ð ðÿñí³þòü îõàéí³ çàòèøí³ ôåð-

ìè ç óñ³ìà îçíàêàìè çàìîæíîñò³. Ç ïëàñêèõ ð³âíåíüêèõ äîëèí íà âñ³

áîêè ðîçá³ãàþòüñÿ äîðîãè àæ äî óðâèù ³ êðóòèõ ïåðåâàë³â. Ïî-

äîðîæí³é ó öüîìó ãîðèñòîìó êðàþ ðàç ó ðàç íàòðàïëÿº íà ïðèâàòí³

ñåðåäí³ øêîëè é øê³ëêè; ñèëà-ñèëåííà êóëüòîâèõ ñïîðóä ñâ³ä÷èòü

ïðî ìîðàëüí³ñòü ³ äîáðî÷åñí³ñòü ì³ñöåâîãî ëþäó, à ðîçìà¿ò³ñòü ¿õ

çîâí³øíüîãî âèãëÿäó òà îáðÿä³â ï³äòâåðäæóº, ùî òóò ïàíóº áåççàñòå-

ðåæíà ñâîáîäà ñóìë³ííÿ. Îäíå ñëîâî, âñå äîâêîëà í³áè ïðîìîâëÿº,

ÿê áàãàòî ìîæíà çðîáèòè íàâ³òü ó ñóâîðîìó êðàþ ç íåñïðèÿòëèâèì

êë³ìàòîì, êîëè çàêîíè ïîì³ðêîâàí³, à êîæíà ëþäèíà çàö³êàâëåíà

â çàãà ëüíîìó äîáðîáóò³. Íà çì³íó çóñèëëÿì ï³îíåð³â, ïåðøèõ òóòåø-

í³õ ïîñåëåíö³â, ïðèéøëà ïðàöÿ ôåðìåð³â, ÿê³ äåäàë³ êðàùå îñâîþâà-

ëè ö³ çåìë³, ìàþ÷è íàä³þ ñïî÷èòè òóò â³÷íèì ñíîì, òà ¿õí³õ ñèí³â,

ùî òðèìàëèñÿ áàòüê³âñüêèõ çàïîâ³ò³â. À ùå æ ò³ëüêè ñîðîê ðîê³â

òîìó

òóò áóëà ñàìà äèêà ïóùà.

Ï³ñëÿ çäîáóòòÿ Ñïîëó÷åíèìè Øòàòàìè íåçàëåæíîñò³ é óêëàäåííÿ

ìèðó 1783 ðîêó àìåðèêàíö³ âçÿëèñÿ çà ãîñïîäàðñüêå îñâîºííÿ ñâî¿õ

áàãàòþùèõ ðîçëîãèõ âîëîä³íü. Ïåðåä ðåâîëþö³éíîþ â³éíîþ

áóëà

çàñåëåíà ëåäâå îäíà äåñÿòà âñ³º¿ òåðèòîð³¿ êîëîí³¿ Íüþ-Éîðê. Íà

âóçüêîìó é êîðîòêîìó ïàñì³ çåìë³ îáàá³÷ Ãóäçîíó, íà òàê³é ñàì³é

ïëîù³ â ï’ÿòäåñÿò ìèëü ïîíàä Ìîãîêîì, íà îñòðîâàõ Íåñî ³ Ñòåòí,

à òàêîæ ó ê³ëüêîõ ïîîäèíîêèõ ñåëèùàõ ïîíàä ð³÷êàìè æèëî íå

á³ëüøå äâîõñîò òèñÿ÷ äóø. Çà òîé êîðîòêèé ÷àñ, ÿêèé ìè çãàäóâàëè,

íàñåëåííÿ ðîçñåëèëîñÿ íà òåðèòîð³¿ â ï’ÿòü ãðàäóñ³â øèðîòè ³ ñ³ì

äîâãîòè ³ çá³ëüøèëîñÿ äî ï³âòîðà ì³ëüéîíà ÷îëîâ³ê, êîòð³ æèâóòü

ó äîñòàòêó ³ ìàþòü ïåâí³ñòü, ùî çá³æàòü â³êè, ïåðø í³æ ïðèéäå òîé

ëèõèé äåíü, êîëè ¿õí³ âîëîä³ííÿ ïåðåñòàíóòü çàäîâîëüíÿòè ¿õí³

ïîòðåáè.

Îïîâ³äü íàøà ðîçïî÷èíàºòüñÿ 1793 ðîêó, äåñü ÷åðåç ñ³ì ë³ò ï³ñëÿ

çàñíóâàííÿ îäíîãî ç ïåðøèõ ïîñåëåíü, ÿê³ ñïðèÿëè çä³éñíåííþ òèõ

äèâîâèæíèõ çì³í ó ìîãóòíîñò³ é ñòàíîâèù³ øòàòó Íüþ-Éîðê, ïðî

ÿê³ ìè âæå çãàäóâàëè.

ßñíèé ìîðîçÿíèé ãðóäíåâèé äåíü õèëèâñÿ äî âå÷îðà, êîëè íà

ãîðó ïîâ³ëüíî áðàëèñÿ âàæê³ ñàíè. Äëÿ ö³º¿ ïîðè ðîêó äåíü áóâ

íàïðî÷óä ãàðíèé: â ÷èñò³é áëàêèò³ íåáà ïëèâëè äâ³ ÷è òðè âåëèê³

õìàðè, ÿê³ çäàâàëèñÿ ùå á³ë³øèìè â³ä ñâ³òëà, â³äáèòîãî íåîçîðèìè

ñí³ãàìè. Äîðîãà â’þíèëàñÿ ïîíàä óðâèùåì; îáêëàäåíà ç îäíîãî áîêó

êîëîäàìè, äðóãèì áîêîì âîíà òóëèëàñÿ äî ãîðè, â³äâîéîâóþ÷è â íå¿

ä îñèòü ì³ñöÿ, ùîá ì³ã ïðî¿æäæàòè òîãî÷àñíèé òðàíñïîðò. Ïðîòå ³ êîëî-

äè, ³ âñå, ùî íå âèñòóïàëî ïðèíàéìí³ íà ê³ëüêà ôóò³â íàä çåìëåþ,

ëåæàëî ïîõîâàíå ï³ä ñí³ãîì. Çà äîðîãó ïðàâèëà êîë³ÿ, ùî íà äâà

ôóòè çàïàäàëà â ñí³ã, ³ ñàíè íà í³é ëåäü óì³ùàëèñÿ. Â äîëèí³, âíèçó,

íà â³äñòàí³ ê³ëüêàñîò ôóò³â âèäí³ëî òå, ùî ìîâîþ ïîñåëåíö³â íàçè-

âàëîñÿ “ïîðóá”, à òàêîæ óñ³ áóä³âë³ íîâîãî ïîñåëåííÿ. Ïîðóáè äîáè-

ðàëèñü àæ äî òîãî ì³ñöÿ, äå äîðîãà ð³çêî çâåðòàëà, âèá³ãàþ÷è íà

ð³âíó ìàê³âêó ãîðè, íà ÿê³é, îäíàê, ùå áóâ ë³ñ. Ïîâ³òðÿ ³ñêðèëîñÿ,

í³áè ñïîâíåíå ì³ð³àäàìè áëèñêó÷èõ ÷àñòî÷îê, à äîáðÿ÷³ êîí³, ùî

òÿãëè ñàíè, áóëè ãóñòî ïîêðèò³ ³íåºì. Ç í³çäð³â ó êîíåé äèìîì

êëóáî÷èëàñÿ ïàðà; óñå äîâêîëà, òàê ñàìî ÿê ³ ñïîðÿäæåííÿ ìàíäð³â-

Öþ êíèæêó íàïèñàíî 1823 ðîêó (òóò ³ äàë³ öèôðàìè ïîçíà÷åíî àâòîðñüê³

ïðèì³òêè).

Éäåòüñÿ ïðî â³éíó àìåðèêàíñüêèõ êîëîí³ñò³â ïðîòè Âåëèêîáðèòàí³¿ (1775—

1783), âíàñë³äîê ÿêî¿ âîíè çäîáóëè íåçàëåæí³ñòü.

íèê³â, ñâ³ä÷èëî ïðî ñóâîðó ã³ðñüêó çèìó. ×îðíà çáðóÿ ç òüìÿíèì

ïîëèñêîì, òàêà â³äì³ííà â³ä áëèñêó÷î¿ ëàêîâàíî¿ óïðÿæ³ íàøèõ äí³â,

áóëà ïîöÿòêîâàíà ì³äíèìè áëÿõàìè é ïðÿæêàìè, ³ âîíè ñÿÿëè, ìîâ

çîëîò³, â íåòðèâêîìó ñâ³òë³ ñê³ñíèõ ñîíÿ÷íèõ ïðîìåí³â, ùî ïðîáèâà-

ëèñÿ êð³çü âåðõ³âêè äåðåâ. Íà âåëè÷åçíèõ ñ³äåëêàõ, óñ³ÿíèõ öâÿøêà-

ìè é ïðèêð³ïëåíèõ äî òêàíèíè, ùî, ìîâ êîâäðà, âêðèâàëà ñïèíè

êîíåé, âèñî÷³ëè ÷îòèðè êâàäðàòí³ ñòîâï÷èêè; â³ä ê³íñüêèõ õðàï³â

÷åðåç íèõ ³øëè ãðóá³ â³æêè äî ðóê êó÷åðà, ìîëîäîãî íåãðà ðîê³â

äâàäöÿòè. Îáëè÷÷ÿ éîãî, ç ïðèðîäè ÷îðíå é ëèñêó÷å, â³ä õîëîäó

âçÿëîñÿ ïëÿìàìè, à âåëèê³ ñÿéëèâ³ î÷³ íàïîâíèëèñÿ ñë³çüìè — äàíè-

íà, ÿêó ìóñÿòü ñïëà÷óâàòè ñèíè Àôðèêè ñóâîðèì ìîðîçàì öüîãî

êðàþ. Àëå íà éîãî ëèö³ öâ³ëà äîáðîäóøíà óñì³øêà çàäîâîëåííÿ,

âèêëèêàíà äóìêàìè ïðî áëèçüêó äîì³âêó, ¿¿ òåïëî é ð³çäâÿí³ âåñåëî-

ù³. Ñòàðîñâ³òñüê³ ñàíè áóëè âåëèê³ é çðó÷í³, òàê³, ùî â³ëüíî âì³ñòè-

ëè á ö³ëó ðîäèíó, àëå öåé ðàç, îêð³ì íåãðà, òàì áóëî ëèøå äâîº

ïîäîðîæí³õ. Ççîâí³ ñàíè áóëè ïîôàðáîâàí³ â ÿñíî-çåëåíèé êîë³ð,

à çñåðåäèíè — ó âîãíèñòî-÷åðâîíèé, ùîá, ìàáóòü, çäàâàëîñÿ, í³áè

òåïë³øå ìàíäðóâàòè çà òàêèõ õîëîä³â. Ñèä³ííÿ ³ âñå âñåðåäèí³

ñàíåé áóëî çàñòåëåíî âåëè÷åçíèìè øêóðàìè á³çîí³ â, îáëÿìîâàíèìè

êèòèöÿìè ç ÷åðâîíî¿ òêàíèíè. Â øêóðè áóëè ïîâêóòóâàí³ é íîãè

ïîäîðîæàí — ÷îëîâ³êà â ðîçêâ³ò³ ë³ò òà ìîëîäî¿ ä³â÷èíè, ÿêà ò³ëü-

êè âñòóïàëà â ïîðó æ³íî÷î¿ çð³ëîñò³. ×îëîâ³ê ìàâ ì³öíó ñòàòóðó,

àëå ñò³ëüêè íàäÿãíóâ íà ñåáå â³ä õîëîäó, ùî éîãî âàæêî áóëî ðîç-

ãëåä³òè. Øóáà, ï³äáèòà õóòðîì, îãîðòàëà âñþ éîãî ïîñòàòü; íà ãî-

ëîâ³ áóëà øàïêà ç êóíèö³, îòîðî÷åíà ñàï’ÿíîì ³ ç í àâóøíèêàìè,

ÿê³ ïðè ïîòðåá³ îïóñêàëèñü, à òåïåð áóëè ì³öíî çàâ’ÿçàí³ ï³ä áîðî-

äîþ ÷îðíèìè ñòð³÷êàìè. Øàïêó âèâåðøóâàâ õâ³ñò çâ³ðêà, ç õóòðà

ÿêîãî ¿¿ é âèãîòîâëåíî. Õâ³ñò òîé ìàëüîâíè÷î ñïàäàâ ÷îëîâ³êîâ³ íà

ïëå÷³. Ç-ï³ä öüîãî âáðàííÿ âèäíî áóëî ÷àñòèíó ãàðíîãî ìóæíüîãî

îáëè÷÷ÿ ç âåëèêèìè ñèí³ìè âèðàçíèìè î÷èìà, ùî ñâ³ä÷èëè ïðî

íåàáèÿêèé ðîçóì, ïðèòàºíèé ãóìîð ³ íåçâè÷àéíå äîáðîñåðäÿ. Ïî-

ñòàòü éîãî ñóïóòíèö³ áóëà âñÿ ñõîâàíà ï³ä êóïîþ îäåæ³: ç-ï³ä øè-

ðîêîãî, ÿâíî ÷îëîâ³÷îãî êðîþ êàìëîòîâîãî ïëàùà ç ãðóáîþ ôëà-

íåëåâîþ ï³äøèâêîþ âèäí³ëè õóòðà é øîâêè. Âåëè÷åçíèé êàïòóð

ç ÷îðíîãî øîâêó íà ïóõó ìàéæå çîâñ³ì çàêðèâàâ ¿¿ îáëè÷÷ÿ, ëèøà-

þ÷è íåâåëè÷êèé îòâ³ð, êð³çü ÿêèé ÷àñ â³ä ÷àñó ïîáëèñêóâàëè æâàâ³,

ãàãàòîâî-÷îðí³ î÷³.

Áàòüêî é äî÷êà (áî ñàìå òàê³ áóëè ðîäèíí³ ñòîñóíêè ïîäîðîæí³õ)

ìîâ÷àëè, ïîðèíóâøè â ãëèáîêó çàäóìó; ò³ëüêè ïîðèïóâàííÿ ñàíåé

÷àñîì ïîðóøóâàëî òèøó. Áàòüêî ïðèãàäóâàâ ñâîþ äðóæèíó, ÿê âîíà

÷îòèðè ðîêè òîìó ïðèòèñêàëà äî ãðóäåé äîíüêó, íåîõî÷å â³äïóñêàþ÷è

¿¿ äî Íüþ-Éîðêà — ºäèíîãî íà òîé ÷àñ ì³ñòà, äå ìîæíà áóëî çäîáóòè

îñâ³òó. Ê³ëüêà ì³ñÿö³â ïî òîìó äðóæèíà ïîìåðëà; îäíàê áàòüêî, äáà-

þ÷è ïðî ³íòåðåñè äî÷êè, âèð³øèâ íå çàáèðàòè ¿¿ íàçàä ó öåé çàêó-

òåíü ðàí³øå, í³æ âîíà ñê³í÷èòü ñâîþ íàóêó. Äóìêè ä³â÷èíè áóëè íå

òàê³ ñóìí³, áî â íèõ âïë³òàâñÿ ðàä³ñíèé ïîäèâ â³ä íîâèõ êðàºâèä³â,

ùî â³äêðèâàëèñÿ ¿¿ î÷àì ç êîæíèì ïîâîðîòîì äîðîãè.

Ãîðà, ùî íåþ ¿õàëè íàø³ ïîäîðîæí³, áóëà âêðèòà ñîñíàìè, ÿê³

áåç ã³ëîê ñÿãàëè â³ñ³ìäåñÿòèôóòîâî¿ âèñîòè, à ç âåðõ³âêàìè áóâàëè

³ âäâ³÷³ âèù³. Ïîãëÿä ïîäîðîæí³õ â³ëüíî ïðîíèêàâ êð³çü ÷èñëåíí³

ïðîñâ³òêè ì³æ âèñîêèìè äåðåâàìè, çóïèíÿþ÷èñü ëèøå íà â³ääàëå-

íèõ âèãèíàõ ì³ñöåâîñò³ ÷è íà âåðøèí³ ãîðè, ùî ï³äíîñèëàñÿ ïî òîé

á³ê äîëèíè, êóäè âîíè ïîñï³øàëè. Òåìí³ ñòîâáóðè äåðåâ ð³âíèìè

êîëîíàìè çâîäèëèñÿ ç ÷èñòî¿ á³ëèçíè ñí³ã³â, ³ âæå íà çíà÷í³é

âèñî÷èí³ âèïóñêàëè ñó÷êóâàò³ â³òè, âáðàí³ ó âáîãó â³÷íó çåëåíü,

ÿêà ñóìíî êîíòðàñòóâàëà ³ç çèìîâèì çàö³ïåí³ííÿì óíèçó. Â³òðó

íà÷å íå áóëî, àëå âåðõ³âêè ñîñîí âåëè÷íî êîëèâàëèñÿ, âèäàþ÷è

ãëóõèé òóæëèâèé øóì, ö³ëêîì ñóãîëîñíèé óñüîìó ñóìíîìó êðàº-

âèäîâ³.

Ñàíè âæå ¿õàëè ïî ð³âíîìó, é î÷³ ä³â÷èíè äîïèòëèâî ³ òðîõè

áîÿçêî âäèâëÿëèñü ó ë³ñîâ³ íåòð³, êîëè öå ï³ä ñêëåï³ííÿì äåðåâ

çàâàëóâàëî ãó÷íî é ïðîòÿãëî, òàê, í³áè òàì áóëà ö³ëà çãðàÿ ãîí÷àê³â.

Ïîäîðîæí³é óðàç ãóêíóâ äî íåãðà:

— Ñò³é, Àãã³! Öå æ ñòàðèé Ãåêòîð! ß âï³çíàþ éîãî ãàâê³ò ñåðåä

òèñÿ÷ ³íøèõ! Äåíü ñüîãîäí³ ÿñíèé, ³ Øê³ðÿíà Ïàí÷îõà ïóñòèâ ñâî¿õ

ãîí÷àê³â íà óçã³ð’ÿ ï³äíÿòè çâ³ðà. Òóò íåïîäàë³ê îëåíÿ÷à ñòåæêà...

Ñëóõàé, Áåññ, êîëè òè íå áî¿øñÿ ãóêó ïîñòð³ë³â, ÿ äîáóäó òîá³ íà

ð³çäâÿíó ïå÷åíþ îëåíÿ÷î¿ ñ³äëîâèíè!

Íåãð ³ç âåñåëîþ óñì³øêîþ íà çìåðçëîìó îáëè÷÷³ çóïèíèâ êîíåé

³ ïî÷àâ áèòè ðóêîþ îá ðóêó, ãð³þ÷è çàäóá³ë³ ïàëüö³, à ïîäîðîæí³é

âèïðîñòàâñÿ ³, â³äêèíóâøè çàïîíó, ñêî÷èâ ³ç ñàíåé ïðîñòî íà ñí³ã,

ùî íàâ³òü íå îñ³â ï³ä âàãîþ éîãî ò³ëà. Ç-ïîñåðåä êóïè âàë³ç ³ ïàêóí-

ê³â â³í âèòÿã äóáåëüò³âêó, ñêèíóâ òîâñò³ âåðõí³ ðóêàâèö³ ³, ëèøèâ-

øèñü ó øê³ðÿíèõ, îòîðî÷åíèõ õóòðîì ðóêàâè÷êàõ, îãëÿíóâ çàïàë

³ âæå ç³áðàâñÿ ðóøèòè, êîëè â ë³ñ³ ïî÷óâñÿ ëåãêèé øóì, ³ ÷óäîâèé

îëåíü âèñêî÷èâ íà ñòåæêó ïðîñòî ïåðåä éîãî î÷³. Çâ³ð ç’ÿâèâñÿ

íåñïîä³âàíî, ³ á³ã éîãî áóâ íåéìîâ³ðíî øâèäêèé, àëå òå íå çáåíòå-

æèëî ïîäîðîæíüîãî, ùî áóâ, ïåâíî, íåàáèÿêèé ìèñëèâåöü. Ëåäü

óçäð³âøè îëåíÿ, â³í ïðèêëàâ ðóøíèöþ äî ïëå÷à ³, ìàþ÷è äîñâ³ä÷åíå

îêî é òâåðäó ðóêó, ïðèö³ëèâñÿ ³ ñïóñòèâ êóðîê. Îëåíü, î÷åâèäíî

íåóøêîäæåíèé, á³ã äàë³. Íå îïóñêàþ÷è çáðî¿, ìèñëèâåöü çíîâó âè-

ñòðåëèâ óñë³ä æåðòâ³, àëå ç òèì ñàìèì óñï³õîì.

Óñå öå ñòàëîñÿ òàê ðàïòîâî, ùî ä³â÷èíà ðîçãóáèëàñü. Ï³äñâ³äîìî

âîíà âæå ðàä³ëà, ùî îëåíü óò³ê, ìàéíóâøè, íà÷å ìåòåîð, ÷åðåç ñòå-

æèíó, òà ðàïòîì ñëóõ ¿é ð³çíóâ ñóõèé êîðîòêèé çâóê, çîâñ³ì íå

ñõîæèé íà ãðîìîõêå áàõêàííÿ áàòüêîâî¿ ðóøíèö³, àëå â ÿêîìó ìîæ-

íà áóëî ëåãêî âï³çíàòè ïîñòð³ë ç âîãíåïàëüíî¿ çáðî¿. Òî¿ æ ìèò³, ÿê

âîíà ïî÷óëà íåñïîä³âàíèé çâóê, îëåíü, â³äøòîâõíóâøèñü îä ñí³ãó,

çä³éíÿâñÿ ó âèñîêîìó ñòðèáêó â ïîâ³òðÿ, ³ â³äðàçó æ ïðîëóíàâ äðó-

ãèé ïîñòð³ë, ñõîæèé íà ïåðøèé,— ñàìå òîä³, êîëè çâ³ð óïàâ ñòîð÷

ãîëîâîþ ³ ïîêîòèâñÿ ïî ñí³ãîâ³é êîð³. Ïî÷óâñÿ ãîëîñíèé âèãóê

íåâèäèìîãî âïðàâíîãî ñòð³ëüöÿ, ³ äâîº ÷îëîâ³ê³â âèéøëè ç³ ñâî¿õ

çàñ³äîê çà ñîñíàìè.

— À, Íàòò³! Àáè çíàòòÿ, ùî òè â çàñ³äö³, òî ÿ á ³ íå ñòð³ëÿâ! —

â èãóêíóâ ïîäîðîæí³é, ïðÿìóþ÷è äî òîãî ì³ñöÿ, äå ëåæàâ îëåíü,

à çàõîïëåíèé íåãð ïîïðàâóâàâ ñë³äîì çà ãîñïîäàðåì.— Àëå ñòàðèé

Ãåêòîð òàê çàãîíèñòî ãàâêàâ, ùî ÿ íå ì³ã ñòðèìàòèñÿ, õî÷ íàâðÿä ÷è

ïîö³ëèâ.

— Çâ³ñíî, ùî íå ïîö³ëèëè, ñóääå,— â³äïîâ³â ìèñëèâåöü ç ïðè÷à-

ºíèì ñì³õîì, âñ³ì ñâî¿ì âèãëÿäîì í³áè ïðîìîâëÿþ÷è, ùî â³í —

âïðàâí³øèé ñòð³ëåöü.— Âè ñïàëèëè ñâ³é ïîðîõ ³ ò³ëüêè íîñà ïîãð³ëè

ñîá³ öüîãî õîëîäíîãî âå÷îðà. Íåâæå âè ñïîä³âàëèñÿ ï³äñòðåëèòè

ç âàøî¿ ïóêàâêè äîðîñëîãî îëåíÿ, êîëè íà íüîãî íàïîñ³ëè Ãåêòîð ³ç

ñóêîþ? Íà áîëîòàõ ñê³ëüêè çàâãîäíî ôàçàí³â, à ñí³ãîâ³ ïóíî÷êè

ë ³òàþòü àæ ï³ä âàøèìè äâåðèìà — ãîäóéòå ¿õ õë³áíèìè êðèõòàìè

³ ñòð³ëÿéòå ñîá³ íà âò³õó, õî÷ áè é ùîäíÿ; òà êîëè âæå âàì çàáàæà-

ë îñÿ îëåíèíè ÷è âåäìåæàòèíè, òî îçáðîéòåñÿ äîâãîþ ðóøíèöåþ

ç ïðîñàëåíèìè êëåéòóõàìè, áî çìàðíóºòå õòîçíà ñê³ëüêè ïîðîõó,

à øëóíîê âàø ëèøèòüñÿ ïîðîæí³é.

Ñê³í÷èâøè öþ ìîâó, â³í ïîòåð íîñà ãîëîþ ðóêîþ, øèðîêî ðîç-

êðèâ ðîòà ³ çíîâ çàñì³ÿâñÿ ñâî¿ì íå÷óòíèì ñì³õîì.

— Òà í³, Íàòò³, ìîÿ ðóøíèöÿ á’º äîáðå — ÿ âïîëþâàâ ç íå¿ íå

îäíîãî îëåíÿ,— â³äêàçàâ ïîäîðîæí³é, äîáðîäóøíî óñì³õàþ÷èñü.—

Â îäí³é ö³âö³ áóëà êàðòå÷ íà îëåíÿ, â äðóã³é — øð³ò íà ïòàõ³â. Àëå ÿ

áà÷ó äâ³ ðàíè: â øèþ ³ ïðîñòî â ñåðöå. Îäíà ç íèõ, áåçïåðå÷íî, â³ä

ìîãî ïîñòð³ëó.

— Õòî á íå ïîêëàâ îëåíÿ,— â³äïîâ³â ìèñëèâåöü äîñèòü ïîõìó-

ðî,— à éîãî îäíàêîâî äîâåäåòüñÿ ç’¿ñòè.

Ïðîìîâèâøè òàê, â³í âèòÿã âåëèêîãî íîæà ç³ øê³ðÿíèõ ï³õîâ,

ùî ñòèð÷àëè çà ïîÿñîì, ³ ïåðåð³çàâ îëåíåâ³ ãîðëÿíêó.

— ßêùî â íüîãî ïîòðàïèëè äâ³ êóë³, òî, î÷åâèäíî, é ïîñòð³ëè

áóëè ç äâîõ ðóøíèöü; äî òîãî æ, õòî êîëè áà÷èâ, ùîá òàêó ä³ðó, ÿê

îöå â øè¿, ìîæíà áóëî âèáèòè ðóøíèöåþ ç ãëàäåíüêîþ ö³âêîþ?

² âè ìóñèòå âèçíàòè, ñóääå, ùî çâ³ð óïàâ ï³ñëÿ îñòàííüîãî ïîñòð³ëó,

ÿêèé áóâ çðîáëåíèé ðóêîþ òâåðä³øîþ ³ ìîëîäøîþ, í³æ âàøà ÷è

ìîÿ. Ùî æ äî ìåíå, òî ÿ, õî÷ ëþäèíà é íåáàãàòà, ìîæó îá³éòèñÿ áåç

îëåíèíè, àëå íå çáèðàþñÿ â³äìîâëÿòèñü â³ä ñâî¿õ ïðàâ ó â³ëüí³é

êðà¿í³. Õî÷à, êîëè âæå íà òå, ñèëà òóò ÷àñòî çàñòóïàº ïðàâî, çîâñ³ì

ÿê ó Ñòàðîìó Ñâ³ò³,— îñü ùî ÿ ñêàæó.

Óñþ öþ òèðàäó ìèñëèâåöü âèãîëîñèâ óêðàé íåâäîâîëåíèì òî-

íîì; ùîïðàâäà, â³í áóâ äîñèòü ðîçâàæëèâèé ³ îñòàíí³ ñëîâà ìîâèâ

òàê òèõî, ùî âñ³ ïî÷óëè ò³ëüêè ÿêåñü áóð÷àííÿ.

— Òà í³, Íàòò³,— çàïåðå÷èâ ïîäîðîæí³é ³ç íåñõèòíîþ äî-

áðîäóøí³ñòþ,— ìåí³ éäåòüñÿ ëèøå çà ÷åñòü. Îëåíèíó ìîæíà êóïèòè

çà ê³ëüêà äîëàð³â, àëå õòî ìåí³ â³äøêîäóº âòðàòó ÷åñò³ íîñèòè îëåíÿ-

÷èé õâ³ñò íà øàïö³? Ëèøåíü óÿâè ñîá³, Íàòò³, ÿê ÿ òîðæåñòâóâàâ áè

íàä òèì ãëóç³ºì Ä³êîì Äæîíñîì, ùî çà öþ çèìó âæå ñ³ì ðàç³â äàâàâ

õóêà ³ âïîëþâàâ ëèøå áàéáàêà é ê³ëüêà ñ³ðèõ á³ëîê!

— Ñïðàâä³, ñóääå: äè÷èíè âñå ìåíøàº ÷åðåç óñ³ ö³ âàø³ ïîðóáè òà

âäîñêîíàëåííÿ,— ïðîáóðìîò³â ñòàðèé ìèñëèâåöü, í³áè ñêîðÿþ÷èñü

íåìèíó÷îñò³.— À áóëè æ ÷àñè, êîëè ÿ ç ïîðîãà ñâîº¿ õàòèíè âáèâàâ

ïî òðèíàäöÿòåðî äîðîñëèõ îëåí³â, íå êàæó âæå ïðî ïàìîëîäü!

À êîëè òîá³ çàêîðò³ëî âåäìåæîãî îêîñòó — íå ïîñïè í³÷ ³ ï³äñòðå-

ëèø âåäìåäÿ êð³çü øïàðèíó ì³æ êîëîäàìè; íó à ïðîñïàòè òî í³ÿê íå

ïðîñïèø, áî âîâêè òàê âèþòü, ùî é î÷åé íå ñêëåïèø. Îñü ïîäè-

â³òüñÿ íà ñòàðîãî Ãåêòîðà,— çàóâàæèâ â³í, ç ëþáîâ’þ ïîïëåñêóþ÷è

âèñîêîãî, â ÷îðíèõ ³ æîâòèõ ïëÿìàõ, ç á³ëèì ÷åðåâîì ³ á³ëèìè ëàïà-

ìè ãîí÷àêà, ÿêèé ñàìå ïðèéøîâ ïî îëåíÿ÷îìó ñë³äó ðàçîì ³ç ñó-

êîþ.— Áà÷èòå ðóáåöü íà ãîðëÿíö³? Öå éîãî ïîøìàòóâàëè âîâêè,

êîëè ÿ âíî÷³ â³äãàíÿâ ¿õ â³ä îëåíèíè, ùî êîïòèëàñÿ íà êîìèí³.

Ñîáàêà öåé á³ëüøå âàðòèé äîâ³ðè, í³æ äåÿê³ õðèñòèÿíè,— â³í í³êî-

ëè íå çðàäèòü äðóãà ³ øàíóº ðóêó, ùî äàº éîìó õë³á.

Ùîñü íåçâè÷àéíå â çîâí³øíîñò³ òà ïîâåä³íö³ ñòàðîãî ìèñëèâöÿ

ïðèâåðíóëî óâàãó ä³â÷èíè, ÿêà ç âåëèêîþ ö³êàâ³ñòþ ïðèãëÿäàëàñÿ

äî íüîãî, â³äêîëè â³í ç’ÿâèâñÿ. Íà çð³ñò âèñîêèé ³ òàêèé õóäèé, ùî

çäàâàâñÿ âèùèì â³ä ñâî¿õ øåñòè ôóò³â, â³í ìàâ íà ãîëîâ³, âêðèò³é

ðåøòêàìè ãëàäåíüêîãî ðóäóâàòîãî âîëîññÿ, ëèñÿ÷ó øàïêó, ùî íàãà-

äóâàëà òó, ïðî ÿêó âæå éøëîñÿ, àëå ïîñòóïàëàñÿ ¿é îçäîáëåííÿì.

Îáëè÷÷ÿ â íüîãî áóëî ê³ñòëÿâå, ìàéæå âèñíàæåíå, àëå çîâñ³ì íå

õâîðîáëèâå; íàâïàêè, âîíî ïîñâ³ä÷óâàëî âèòðèâàë³ñòü ³ íåàáèÿêå